دكتر اكبر كوشانفر؛ متخصص کودکان
خواب مراحل مختلفی به قرار زیر دارد
خواب با حركات سریع چشم‌ها: در این مرحله، خواب یا رؤیا دیده می‌شود؛ مغز بسیار فعال، ضربان قلب كند و دمای بدن كم است و فرد به‌سادگی از خواب می‌پرد.
خواب بدون حركت چشم‌ها: در این‌حالت مغز آرام است. در تاریكی شب هورمون ملاتونین كه ریتم خواب را تنظیم می‌كند، از غذه هیپوفیز ترشح می‌شود. تابش نور خورشید به چشم از تولید ملاتونین جلوگیری می‌كند و تاریكی شب آزادسازی این هورمون را در خون افزایش می‌دهد. در این مرحله، خواب سنگین و از خواب پریدن مشكل است و در صورت وقوع، موجب احساس سرگیجه، آشفتگی و بی‌قراری می‌شود.
مقدار خواب مناسب در سنین مختلف
پژوهشگران مقدار خواب مناسب در سنین مختلف را از تولد تا پایان نوجوانی به شرح زیر اعلام كرده‌اند:
1-4 هفتگی: نوزادان معمولاً 15-18 ساعت در روز می‌خوابند؛ اما نوزادان نارس و كم‌وزن در یك دوره كوتاه بیشتر می‌خوابند. نوزادان و شیرخوارانی كه قولنج یا دردهای شكمی دارند، الگوی خوابشان با چرخه شب و روز هماهنگ نیست و از الگوی خاصی پیروی نمی‌كنند.
1-4 ماهگی: هفته ششم زندگی، شیرخوار شروع به هماهنگ كردن ساعت بیولوژیك خود می‌كند و الگوی منظم خواب در او دیده می‌شود. در این زمان چند بار در شبانه‌روز و هر بار بین 4-6 ساعت می‌خوابد و كم‌كم سردرگمی در بین روز و شب پایان می‌یابد.
4-12 ماهگی: در حالی‌كه میزان خواب بهینه در این سنین 15 ساعت در شبانه‌روز است، بیشتر شیرخواران تا 11 ماهگی فقط حدود 12 ساعت می‌خوابند. یك الگوی خواب مناسب برای كودك در این زمان، باید از هدف‌های اصلی والدین باشد. هر چقدر شیرخوار بزرگ‌تر می‌شود، اجتماعی‌تر و الگوی خوابش نیز به بزرگسالان شباهت بیشتری پیدا می‌كند.
شیرخواران معمولاً در طول روز صد بار چرت می‌زنند! این چرت در شش ماهگی به دو بار می‌رسد و كودك می‌تواند تمام شب را بخوابد. چرت صبحگاهی معمولاً 9 صبح و یك ساعت طول می‌كشد و چرت بعد از ظهر ساعت 2-12 و یكی دو ساعت و آخرین چرت بین 3-5 عصر است.
1-3 سالگی: در سن یكسالگی، كودك دیگر صبح‌ها چرت نمی‌زند؛ فقط یكبار در روز می‌خوابد و معمولاً به 10 ساعت خواب نیاز دارد. بیشتر كودكان زیر سه سال هنوز به خواب نیمروزی 1-3 ساعت نیاز دارند و معمولاً ساعت 8-9 شب به رختخواب می‌روند و بین 6-8 صبح بیدار می‌شوند.
3-6 سالگی: كودكان در این سن ساعت 8-9 شب به رختخواب رفته و 6-8 صبح بیدار می‌شوند. در پنج سالگی كمتر به خواب نیمروزی احتیاج دارند و معمولاً در سه سالگی نباید دچار بی‌نظمی در خواب باشند.
7-12 سالگی: در این سن با افزایش روابط اجتماعی، مدرسه و فعالیت‌های خانوادگی، ساعت خواب شبانه دیرتر می‌شود. آنها معمولاً ساعت 9 شب می‌خوابند و میانگین خواب آنها 9 ساعت است.
12-18 سالگی: خواب مناسب به همان اندازه دوران كودكی برای سلامتی نوجوانان هم لازم است. كارشناسان دریافته‌اند كه ممكن است نوجوانان بیشتر بخوابند، بدن آنها به 6-8 ساعت خواب در شبانه‌روز احتیاج دارد. اغلب افراد به 7-8 ساعت خواب نیاز دارند و بیش از این هم به هیچ وجه مفید نخواهد بود. اگر نتوانیم به خوبی بخوابیم، روز بعد احساس خستگی دائمی، بیحالی، حواس‌پرتی، كاهش قدرت اراده و تصمیم‌گیری خواهیم داشت و در موارد شدید، بی‌خوابی موجب چاقی، فشار خون و دیابت می‌شود.
امروزه پیشرفت‌های تكنولوژی بسیاری در زمینه علم ژنتیك و ابزارهای الكترونیكی در علم بررسی خواب و اختلالات خواب در كودكان صورت گرفته است. از نظر بالینی مشكلات خواب در كودكان و بزرگسالان یكسان است؛ ولی در كودكان تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد و تشخیص یك الگوی خواب طبیعی و اختلالات خواب در آنها بسیار پیچیده و نیازمند گرفتن یك شرح حال دقیق و معاینه بالینی از كودك و والدین اوست. آنها معمولاً درخواب صحبت می‌كنند و خواب‌های وحشتناك می‌بینند. این موارد اگر تكرار نشود، جزء رشد و نمو طبیعی كودك محسوب می‌شود.
برعكس، قدم زدن در خواب برای نوجوانان و بزرگسالان غیر طبیعی است و یك ناهنجاری خواب به‌شمار می‌آید. شرح حال خواب كودكان معمولاً از والدین گرفته می‌شود مهم‌ترین مشكل آنها فرستادن كودك به تخت خود در زمان خواب است. كلنجار رفتن، نارضایتی و مقاومت از جمله شكایات مشابه پدر و مادرهاست. بیدار شدن متعدد در طول شب، به خصوص در شب‌خوارانی كه در تخت خواب والدین می‌خوابند و مرتب شیر مادر می‌خورند، بیدار شدن صبحگاهی، عدم موافقت كودك برای خوابیدن بدون والدین، كابوس‌های شبانه، خوردن غذاهای مختلف در طول شب و شب اداری از جمله این شكایت‌هاست.
برای یك كودك خردسال، این موارد طبیعی به‌شمار می‌آید؛ ولی به دلیل بیدارشدن والدین و تغییر خواب آنها، طبعاً شكایات والدین افزایش چشمگیری می‌یابد. یك پزشك متخصص كودكان و یك متخصص خواب باید رفتارهای طبیعی و الگوی خواب و بیداری كودك را به‌طور كامل برای والدین كودك شرح دهند و برنامه كامل و هوشمند‌انه‌ای برای خواب او در نظر بگیرند و در عین حال خواب والدین را در این برنامه بگنجانند. طبیعی است چنین كاری مستلزم ارائه گزارش ساعات خواب و بیداری كودك ازسوی والدین است.
خواب نیمروزی
پژوهشگران خواب نیمروزی به مدت 30-60 دقیقه را برای كودكان و بزرگسالان مفید می‌دانند و معتقدند افرادی كه خواب نیمروزی كوتاهی دارند، كارآیی و حافظه بهتری برای یادگیری خواهند داشت. چرت بعد از ظهر نباید طولانی و با فاصله زیادی از ناهار باشد؛ زیرا با خواب شبانه تداخل پیدا می‌كند بهتر است 8 ساعت بعد از بیداری صبح و 8 ساعت قبل از خوابیدن شبانه باشد. خواب نیمروزی برای كودكانی كه شب‌ها خواب كاملی ندارند، توصیه می‌شود.
