دكتر ابراهیم فلاحی؛ متخصص تغذیه؛ معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشكی لرستان
هدف عمده تغذیه‌ای در كودكان و نوجوانان مبتلا به دیابت نوع ۱ حفظ رشد و تكامل طبیعی آ‌نهاست. علل احتمالی، اختلال در افزایش قد و وزن كودكان دیابتی كنترل ضعیف قند خون، انسولین ناكافی و محدودیت بیش از حد انرژی است. از طرفی افزایش بیش از حد وزن میتواند به علت دریافت بیش از حد كالری یا تزریق بیش از حد انسولین باشد.
نیازهای تغذیه ای كودكان دیابتی همانند هم‌سن و سالان غیر دیابتی آ‌نهاست. با افزایش سن ، فعالیت فیزیكی و میزان رشد، نیاز به انرژی افزایش می‌یابد. توصیه می‌شود هر سه تا شش ماه قد و وزن كودكان در نمودارهای رشد ثبت شود تا نسبت به رشد مناسب آ‌نها اطمینان حاصل گردد.
میزان كالری به طور دائم در تغییر است; بنابراین هر سه تا شش ماه باید رژیم غذایی بازنگری شود. كالری باید برای رشد مناسب باشد و از افزایش وزن بیش از حد نیز جلوگیری كند. مشاوره با متخصص تغذیه برای طراحی برنامه غذایی متناسب با شرایط هر كودك بسیار مهم است.
وعده‌های غذایی روزانه در كودكان معمولا شامل سه وعده اصلی و دو یا سه میان‌وعده است كه به فاصله زمانی بین وعده‌های اصلی و میزان فعالیت فیزیكی بستگی دارد. كودكان اغلب میان‌وعده‌ها و وعده‌های كوچك‌تر از نظر اندازه را ترجیح می‌دهند. میان‌وعده‌ها می‌توانند از كاهش قند خون (هیپوگلیسمی) در بین وعده‌های‌غذایی جلوگیری و بخشی از كالری را تامین كنند.
اطلاعات مربوط به ارزیابی قند خون و نحوه استفاده از انسولین برای طراحی میان‌وعده و فعالیت فیزیكی لازم است. سطح لیپیدهای خون در كودكان دیابتی باید به طور منظم ارزیابی شود، زیرا این كودكان نسبت به كودكان سالم بیشتر در معرض خطر بیماری‌های قلبی- عروقی هستند.
برای طراحی میان‌وعده‌های غذایی مناسب باید ترجیحات غذایی كودك مد نظر قرار گیرد . رفتار درمانی در داشتن عادات غذایی مناسب موثر است. به هر حال وقتی برنامه غذایی طراحی شد سایر اعضای خانواده باید با آ‌ن برنامه آ‌شنا شوند و آ‌ن را در شیوه زندگی خانواده اجرا كنند.
در میان‌وعده‌ها كودك را باید به مصرف میوه و سبزی و شیر كم چرب تشویق نمود. استفاده از نوشیدنی‌های كم‌كالری مثل افشره نارنج و نوشیدنی‌های گازدار بدون قند نیز در میان‌وعده‌ها مناسب است.
در دیابت نوع ۱ با توجه به نوع انسولین مصرفی، استفاده از میان‌وعده ای كه حاوی حداقل ۱۵ گرم كربوهیدرات باشد (مثل ۱ واحد میوه و یا غلات) لازم است تا از افت قند خون جلوگیری شود. كودكان دیابتی به یك میان‌وعده صبح و یك یا دو میان‌وعده عصر نیاز دارند; مخصوصا اگر ناهار را زود و یا شام را دیر می‌خورند.
عادات غذایی كل خانواده تاثیر بسزایی بر كودك دیابتی دارد و در واقع داشتن عادات خوب غذایی در خانواده ضروری است. خانواده‌های كودكان دیابتی باید از خرید و نگهداری سه دسته از مواد غذایی زیر خودداری كنند:
۱- مواد غذایی با سدیم بالا شامل: كالباس، سوسیس، هر نوع ماده غذایی كنسرو‌شده، چیپس و پفك
۲- مواد غذایی با كلسترول بالا شامل: هر نوع ماده غذایی سرخ‌شده، انواع گوشت قرمز پرچرب، كله‌پاچه، مایونز، لبنیات پرچرب
۳- مواد غذایی حاوی قندهای ساده شامل: انواع شیرینی‌ها، بیسكویت، نوشابه‌های تجارتی با طعم میوه، قند و شكر، عسل، مربا و انواع بستنی
میان‌وعده مناسب برای كودكان دیابتی میتواند از بین مواد غذایی مانند میوه‌جات، سبزیجات، غلات و حبوبات، شیر و لبنیات كم‌چرب انتخاب شود. مثلا نان سنگك و پنیر كم‌چرب و كم‌نمك یك میان‌وعده مناسب است. استفاده از مواد غذایی تازه و طبیعی به عنوان میان‌وعده بسیار بهتر از مواد غذایی تهیه‌شده در صنعت می‌باشد.
كیك، كلوچه و بیسكویت‌ها به‌عنوان میان‌وعده مناسب نیستند، زیرا حاوی شكر بوده و به سرعت قند خون كودك دیابتی را افزایش می‌دهند. به جای چیپس می‌توان از سیب‌زمینی بخار‌پز و یا آ‌ب‌پز به‌عنوان میان‌وعده استفاده كرد.
البته اندازه هر وعده بسته به وضعیت رشد كودك و میزان انرژی در نظر گرفته‌شده برای هر كودك و مقدار انسولین دریافتی متفاوت است.
در دیابت نوع ۲، چون بیشتر با چاقی همراه است، باید مقدار كل انرژی طوری در نظر گرفته شود كه از افزایش وزن بیشتر كودك جلوگیری كند; ولی دادن رژیم‌های كاهش وزن برای این كودكان مناسب نیست. تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی به اندازه كافی برای تامین رشد ضروری است كه با دادن میوه و سبزی به‌عنوان میان‌وعده تامین خواهد شد.
