در این مقاله شما را با خواص سماق، ارزش غذایی آن و طرز تهیه یک نوشیدنی با این میوه پرخاصیت آشنا خواهیم کرد.
سماق چیست؟
سماق از خانوادهی بِری‌های قرمز شناخته می‌شود. البته نباید سماق معمولی را با سماق سمی اشتباه گرفت. در اثر تماس با سماق سمی، جوش‌هایی روی پوست ایجاد می‌شود. سماق، با اینکه بومی خاورمیانه بوده، اکنون در بسیاری از مناطق جهان یافت می‌شود. وقتی که سماق پودر شده و به غذا اضافه شود، رنگ قرمز و طعمی ترش به غذاها می‌افزاید.
سماق از ادویه‌های مهم در آشپزی مدیترانه‌ای و خاورمیانه‌ای است. از آن برای طعم‌دارکردن گوشت‌ها یا تهیه‌ی سس‌ها استفاده می‌شود. اما بهترین روش مصرف سماق، افزودن آن به غذا درست پیش از صرف آن است.
نحوه‌ی تشخیص سماق معمولی از سماق سمی بسیار ساده است. سماق سمی، رنگ سفید یا خاکستری دارد و از شاخه‌ها آویزان است؛ اما سماق معمولی قرمزِ پررنگ بوده و به شاخه‌های عمودی چسبیده است. برخی گونه‌های سماق تهاجمی است و گیاهان دیگر را نابود می‌کنند. برخی از این گونه‌ها در نقاطی از ایالات متحده یافت می‌شوند و ریشه‌کن‌کردن آنها کار دشواری است.
نکاتی جالب درباره‌ی سماق و فواید سماق
تقریبا ۲۵۰ گونه سماق در سرتاسر جهان وجود داشته است. سماق درطول تاریخ به‌عنوان گیاهی دارویی به‌کار می‌رفته است؛ همچنین از آن در تولید رنگ و به‌عنوان افزودنی در تنباکو استفاده می‌شده است.
سماق از تیره‌ی پسته‌ایان (یکی از تیره‌های گیاهی) است و در آسیای شرقی، آمریکای شمالی، شمال‌شرق استرالیا، جنوب آفریقا و خاورمیانه یافت می‌شود.
بومیان آمریکا از سماق به‌عنوان دارویی قابض، غرغره‌ای برای سرفه، درمانی برای سوزاک و درمان بواسیر و جزئی از تنباکو بهره می‌گرفتند.
۱. کاهش قند خون در مبتلایان به دیابت نوع ۲
یکی از مهم‌ترین خواص سماق، کاهش قند خون است. در مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۴ در مجله‌ی تحقیقات علوم دارویی ایران به‌چاپ رسید، تأثیر خواص سماق بر بیماران دیابتی بررسی شد. دانشمندان ایرانی و آمریکایی در این پژوهش، تأثیر سماق را بر سطح قند خون، آپولیپوپروتئین B، آپولیپوپروتئین A-۱ و ظرفیت آنتی اکسیدانی تام (TAC) در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ بررسی کردند.
در یک مطالعه‌ی بالینی ۳ماهه، ۴۱ بیمار دیابتی بررسی شدند. به گروهی از آنان، روزانه ۳ گرم پودر سماق و به گروهی دیگر دارونما (چیزی مانند دارو و بدون اثر واقعی) داده شد. نمونه‌های خون افراد قبل و بعد از مطالعه بررسی شد. سطح قند خون، هموگلوبین گلیکوزیله و آپولیپوپروتئین B (که جزء اصلی کلسترول بد خون (LDL) است) در افرادی که در این مدت سماق مصرف کرده بودند، کاهش چشمگیری نشان می‌داد.
همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌داد سطح آپولیپوپروتئین A-۱ که از اجزای مهم در کلسترول خوب خون (HDL) است، افزایش یافته است. همچنین سطح ظرفیت آنتی اکسیدانی تام (TAC) نیز در بیماران با مصرف سماق افزایش یافت. ظرفیت آنتی اکسیدانی تام (TAC) هرچه بیشتر باشد، عوارض ناشی از دیابت در بیماران کاهش می‌یابد. پژوهشگران با مشاهده‌ی اطلاعات حاصل، نتیجه‌گیری کردند که سماق روی قند خون، آپولیپوپروتئین B، آپولیپوپروتئین A-۱ و ظرفیت آنتی اکسیدانی تام (TAC) در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ اثر مثبتی دارد.
۲. خواص سماق در درمان سنتی دیابت در خاورمیانه
یافته‌های پژوهشی دیگر در سال ۲۰۱۳ در مجله‌ی گیاهان دارویی و معطر ایران به چاپ رسید. از دیگر خواص سماق می‌توان به درمان دیابت اشاره کرد. در این پژوهش، دانشمندان به‌مدت ۴ هفته به ۳۱ بیمارِ مبتلا به دیابت نوع ۲، روزانه سه بار یک کپسولِ گیاهی حاوی سماق دادند. هدف این بود که تأثیر سماق را روی قند خون بررسی کنند. این کپسول محتوی موادی از جمله گیاه خرفه پَرپَهَن، انار و سماق سیسیلی بود. این مواد به‌طور سنتی در خاورمیانه برای درمان دیابت مصرف می‌شده‌اند. پژوهشگران براساس این یافته‌ها نتیجه‌گیری کردند که مصرف این کپسول‌ها بدون بروز عوارض جانبی در کاهش قند خون ناشتا و قند خون پس از صرف غذا در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ مؤثر است.
۳. خاصیت آنتی اکسیدانی
از دیگر خواص سماق، باید به خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن اشاره کرد. بنابر پژوهش‌های انجام‌شده روی ۲ گونه سماق، این گیاه خاصیت آنتی اکسیدانی شگفت‌انگیزی دارد. چنان‌که می‌دانید بدن‌تان برای خنثی‌کردن آثار مخرب رادیکال های آزاد، به آنتی‌اکسیدان‌ها نیاز دارد. رادیکال‌های آزاد مولکول‌های ناپایداری هستند که در بروز پیری و بیماری های مزمن مؤثرند.
براساس مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۳ در مجله‌ی شیمی مواد غذایی به‌چاپ رسید، سماق آمریکایی در افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی مؤثر است. سماق آمریکایی، بومیِ مناطق شرقی آمریکای شمالی است و میوه‌ی آن توسط بومیان برای درمان بیماری‌های گوناگون استفاده می‌شده است. پژوهشگران درباره‌ی خاصیت آنتی اکسیدانی سماق آمریکایی به نکات زیر اشاره کرده‌اند:
فعالیت آنتی اکسیدانی سماق آمریکایی از اغلب میوه‌ها و سبزیجات رایج بیشتر است؛
بیشتر فعالیت آنتی اکسیدانی سماق آمریکایی به‌خاطر وجود پلی فنول هایی مانند آنتوسیانین‌ها و سایر فلاونوئیدهاست؛
سماق آمریکایی محتوی گروه خاصی از آنتوسیانین‌های محتوی آگلیکون به‌نام آنتوسیانیدین‌هاست.
در پژوهشی که نتیجه‌ی آن در سال ۲۰۱۴ در مجله‌ی بیوشیمی مواد غذایی به‌چاپ رسید، ظرفیت آنتی اکسیدانی عصارهی چند چاشنی مختلف، از جمله عصارهی مایع سماق سیسیلی (.Rhus coriaria L) بررسی شد. زرشک، هل، فلفل سیاه، رازیانه، برگ بو، جوز هندی، فلفل قرمز، زردچوبه و خردل سفید سایر موادی بودند که در این پژوهش بررسی شدند. تمرکز مطالعه بر این بود که کدام‌یک از این مواد می‌تواند به‌عنوان یک نگهدارنده‌ی طبیعی در صنایع غذایی به‌کار رود. در پایان این پژوهش، یافته‌های زیر حاصل شد:
سماق سیسیلی بالاترین ظرفیت آنتی‌اکسیدانی را دارد. پس از آن برگ بو و زرشک قرار دارند؛
برگ بو و سماق بالاترین میزان جزء فنولی را دارند؛
سماق و زرشک بیشترین فعالیت ضدباکتریایی را علیه باکتری‌های بیماری‌زای موجود در غذاها نشان می‌دهند.
۴. خاصیت ضد قارچی و ضد تصلب شرایین
یکی از مهم‌ترین خواص سماق خاصیت ضد میکروبی و ضد قارچی آن است. براساس پژوهشی که یافته‌های آن در سال ۲۰۱۱ در مجله‌ی علوم زیستی آلمان به‌چاپ رسید، دانه‌ی سماق سیسیلی دربرابر آسپرژیلوس فلاووس (گونه‌ای از قارچ) خاصیت ضد قارچی از خود نشان داد. این قارچ باعث بروز عفونت ریه در انسان شده که آسپرژیلوزیس نام دارد. این بیماری معمولا در افرادی که دستگاه ایمنی ضعیف دارند (مانند مبتلایان به ایدز یا کسانی که پرتودرمانی می‌کنند) بروز می‌کند.
دانشمندان دانشگاه مک‌گیل مونترال کانادا معتقدند سماق برای قلب مفید است. از دیگر خواص سماق می‌توان به کاهش خطر بروز تصلب شرایین (سختی سرخرگ‌ها) اشاره کرد. بنابر پژوهش‌های آنها سماق می‌تواند مانع از جابه‌جایی سلول‌های عضلات صاف رگ‌ها شود. این فرایند نقش مهمی در جلوگیری از بروز تصلب شرایین دارد.
پس از عصاره‌گیری و خالص‌سازی تانن‌های موجود در پودر سماق، دانشمندان با ۱۰ غلظت مختلف از آن، میزان جابجایی سلول‌های عضلات صاف رگ‌ها را در موش‌ها بررسی کردند. پس از این مطالعه مشاهده شد میزان جابه‌جایی سلول‌های عضلات صاف رگ‌ها در موش‌ها ۶۲٪ کاهش یافت. دانشمندان نتیجه گرفتند تانن‌های استخراج‌شده از سماق می‌تواند مانع از بروز این فرایند شده و درنتیجه در درمان تصلب شرایین مؤثر باشند.
ارزش غذایی سماق
براساس مقاله‌ای که در مجله‌ی علوم زیستی اُردن به‌چاپ رسید، سماق:
سرشار از ویتامین A و C است که از میوه و دانه‌های آن منشأ می‌گیرد؛
سرشار از مواد معدنی‌ای مانند کلسیم، منیزیم و پتاسیم است؛
به‌خاطر وجود اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک، اسید مالیک و اسید تارتاریک ترش است؛
به‌خاطر وجود تانن‌ها طعم گسی دارد.
طرز تهیه‌ی یک نوشیدنی خوشمزه با میوه سماق
بومیان آمریکایی از میوه سماق یک نوشیدنی خوشمزه درست می‌کردند. اگر شما نیز به میوه‌ی سماق دسترسی دارید، می‌توانید آن را در منزل تهیه کنید و از آن لذت ببرید.
دستورالعمل تهیه‌ی نوشیدنی سماق
چهار خوشه از میوه سماق را در یک ظرف ۲ لیتری محتوی آب قرار دهید؛
به‌آرامی سماق را فشار دهید تا عصارهی آن خارج شود؛
بگذارید سماق در این حالت به‌مدت چند ساعت خیس بخورد؛
به‌کمک یک پارچه‌‌ی صافی یا فیلتر قهوه مخلوط را صاف کنید؛
به نوشیدنی‌تان یخ یا شیرین‌کننده‌های طبیعی بیفزایید و آن را نوش جان کنید.
هشدارهایی درباره‌ی سماق
پیش از افزودن سماق به رژیم غذایی خود، ابتدا به هشدارهای زیر توجه کنید.
اگر به بادام هندی یا سایر گیاهان خانوادهی آن حساسیت دارید، از مصرف سماق خودداری کنید.
از سماق سمی دور بمانید. سماق سمی را می‌توان با رنگ سفید و خاکستری‌اش تشخیص داد. فقط سماق‌هایی را مصرف کنید که رنگ قرمز دارند.
با اینکه مصرف سماق سالم است، ممکن است باعث حساسیت پوستی و بروز واکنش‌هایی در برخی افراد شود. بنابراین اگر با مصرف سماق واکنش‌هایی غیرطبیعی را تجربه میکنید، به مصرف آن ادامه ندهید.
در زمان برداشت سماق مراقب باشید؛ به‌ویژه سماقی که در اطراف جاده‌ها وجود دارد. زیرا گاهی این زمین‌ها با آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها سم‌پاشی شده‌اند.
