به قلم : دکتر سیما اورنگ ، مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان
تحریریه زندگی آنلاین : در صورتی که نمک دریا در کارخانه‌های صنعتی به طور بهداشتی تصفیه و فلزات سنگین و مواد معدنی اضافی آن گرفته شود، بی‌ضرر خواهد بود اما این اقدام به تنهایی کافی نیست و برای جبران کمبود ید لازم است که در نهایت املاح ید نیز به نمک اضافه شود و در حقیقت این روند تصفیه و افزودن ید، همان تولید نمک یددار تصفیه‌شده است که مصرف آن توصیه می‌شود.
نمک دریا حاصل تبخیر آب دریا است و در سواحل دریا انباشته می‌شود و به علت در معرض قرار گرفتن با هوای آزاد و نور خورشید مقادیر قابل توجهی از ید آن تبخیر می‌شود، بنابراین نمک دریا دارای ید کافی برای تامین ید مورد نیاز روزانه افراد نیست. علاوه بر این، نمک دریا دارای انواع ناخالصی از جمله فلزات سنگین مانند سرب، جیوه و ارسنیک است که خطر سرطان‌زایی آنها به اثبات رسیده است. از طرف دیگر ورود فضولات شیمیایی کارخانه‌های صنعتی به داخل آب دریاها و اقیانوس‌ها منبع دیگری برای آلودگی نمک دریا است.
در صورتی که نمک دریا در کارخانه‌های صنعتی به طور بهداشتی تصفیه و فلزات سنگین و مواد معدنی اضافی آن گرفته شود، بی‌ضرر خواهد بود اما این اقدام به تنهایی کافی نیست و برای جبران کمبود ید لازم است که در نهایت املاح ید نیز به نمک اضافه شود و در حقیقت این روند تصفیه و افزودن ید، همان تولید نمک یددار تصفیه‌شده است که مصرف آن توصیه می‌شود. در صورتی که نمک از سنگ نمک یا دریا گرفته شود و تصفیه و یددار شود، هر دو نوع نمک برای مصرف مطلوب خواهند بود.
بیشتربخوانید:
معجزه نمک دریا برای پوست، مو و ناخن خانم‌ها
نمک «طبیعی» و نمک «شیمیایی»، یک نام‌گذاری نادرست
باید حواسمان باشد نام‌گذاری نمک به نام‌های نمک شیمیایی و طبیعی نادرست است. ترکیب شیمیایی هر دو نوع نمک چه از سنگ نمک و چه از نمک دریا گرفته شوند، از کلرور سدیم است که در طبیعت وجود دارد. نمک یکی از مواد مورد نیاز برای سوخت و ساز مواد غذایی در بدن، انتقال پیام‌های عصبی و عملکرد صحیح عضلات است. تمام نمک‌ها دارای یک ترکیب شیمیایی یکسان به صورت کلرور سدیم هستند و تفاوت عمده آنها در چگونگی استخراج و تولید، قوام، طعم، رنگ و محتوای ید آنها است.
مصرف نمک طبیعی بهترین درمان فشار خون
در حقیقت می‌توان گفت که نمک همان نمک است چه به رنگ صورتی یا سفید و چه به صورت کریستال‌های ریز و یا درشت باشد. محتوای سدیم تمام نمک‌ها یکسان است و ارزش غذایی نمک دریا که آن را به عنوان نمک طبیعی تلقی می‌کنند و نمک یددار تصفیه‌شده کارخانه‌های تولید نمک یددار، یکسان است و هر دو نمک حاوی ۴۰ درصد یون سدیم هستند. به عبارت دیگر، هر گرم از نمک دریا و هر گرم از نمک یددار تصفیه‌شده هر دو حاوی ۴/۰ گرم یون سدیم است.
یون سدیم مهمترین عامل دخیل در افزایش فشار خون شریانی است. اگر میزان مصرف نمک که تعیین‌کننده یون سدیم دریافتی است، بیش از حد توصیه‌شده باشد هر نوع نمکی می‌تواند باعث افزایش فشار خون شریانی، بیماری‌های قلبی عروقی و سکته قلبی و سکته مغزی شود، بنابراین این تصور که نمک طبیعی یا نمک دریا برای درمان فشار خون مفید است، هیچگونه مبنای علمی ندارد و مردود است.
به طور کلی نمک به عنوان یکی از مواد مورد نیاز بدن به مقدار محدود مورد نیاز است و بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی، مصرف حداکثر تا ۵ گرم نمک خوراکی در روز تعیین شده است در حالی که مصرف سرانه نمک در کشور ما دو تا سه برابر بیشتر از این مقدار توصیه‌شده است و در خوزستان هم مصرف روزانه آن ۹ گرم است.
بیشتربخوانید:
آشنایی با خواص عجیب سنگ نمک
آیا نمک دریا ضد سرطان است؟
ترکیب شیمیایی همه نمک‌ها، کلرور سدیم است که هیچکدام از این دو یون عامل بروز سرطان و یا عامل ضد سرطان نیستند در حالی که اثر سرطان‌زایی فلزات سنگین از جمله سرب، جیوه و ارسنیک به خوبی شناخته شده است و مصرف مداوم این مواد باعث اختلال عملکرد سلول‌های بدن می‌شود و زمینه را برای بدخیم و سرطانی شدن آنها فراهم می‌کنند. وجود این فلزات سنگین و همچنین آلاینده‌های شیمیایی در نمک دریا نه تنها خاصیت ضد سرطان‌زایی به آن نمی‌دهد بلکه مصرف این نوع نمک یعنی نمک دریا، می‌تواند زمینه بروز برخی از سرطان‌ها را در بدن فراهم کند.
عوارض نمک تصفیه‌نشده و غیر یددار
ید یک ماده حیاتی برای زندگی جانداران است که به صورت عمده در آب دریاها و اقیانوس‌ها و همچنین در خاک وجود دارد. ید در بدن تولید نمی‌شود و نیاز روزانه فرد به ید نیز بسیار اندک است. این مقدار اندک باید از طریق آب یا مواد غذایی به بدن برسد.
با توجه به اینکه ید موجود در خاک مناطق مختلف متفاوت است، گیاهانی که در این مناطق رشد می‌کنند و حیواناتی که از این گیاهان تغذیه می‌کنند ید کافی ندارند، بنابراین جمعیت ساکن در این مناطق در معرض خطر کمبود ید هستند. ید یک عنصر اساسی برای تولید هورمون‌های تیروئید و رشد و نمو مغز انسان و حیوانات است و کمبود آن یک معضل قدیمی نوع بشر و یکی از شایع‌ترین علت‌های قابل پیشگیری آسیب مغزی در دنیای امروزی است. کمبود ید در رژیم غذایی انسان موجب بروز عوارض گوناکونی می‌شود که به مجموعه آنها اختلال‌های ناشی از کمبود ید می‌گویند.
این اختلال‌ها ممکن است از بزرگی غده تیرویید (گواتر) تا عقب‌ماندگی فیزیکی و ذهنی (کرتینیسم) را شامل شوند. شناخت بشر از گواتر به هزاران سال قبل و از کرتنیسم به صدها سال قبل بر می‌گردد. قدیمی‌ترین و کم خرج‌ترین و موثرترین روش پیشگیری از اختلال‌های ناشی از کمبود ید، استفاده از نمک یددار است.
مزیت های نمک ید دار
مزیت نمک یددار این است که صرف نظر از وضعیت اقتصادی و اجتماعی، توسط تمام اقشار جامعه و در تمام فصول سال تقریبا به یک نسبت مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی از ده‌ها سال قبل با افزودن ید به نمک و مواد غذایی دیگر توانسته‌اند، به طور موثری از عوارض ناشی از کمبود ید در جوامع خود جلوگیری کنند. امروزه نیز تمام کشورهای دنیا از نمک یددار تصفیه‌شده استفاده می‌کنند.
یددار کردن نمک در ایران از اواخر دهه ۱۳۷۰ شروع شد و در سه دهه مصرف همگانی نمک یددار توسط خانوارهای ایرانی، معظل کمبود ید در ایران تحت کنترل در آمده است. در نزدیک به یک قرن استفاده از نمک یددار تصفیه‌شده در کشورهای مختلف دنیا و در ۳۰ سال در ایران، تاکنون هیچگونه عارضه جانبی حاصل از نمک یددار تصفیه‌شده گزارش نشده است و نظر بر اینکه مصرف نمک تصفیه‌نشده در تقریبا تمام کشورهای دنیا منع شده است، گزارشی از عوارض آن هم در دست نیست.
تلاش‌های انجام شده در ۳۰ سال گذشته در کشور نشان می‌دهد که با حفظ شاخص‌های مصرف نمک یددار، کشور ایران از نظر میزان ید ادراری و درصد شیوع گواتر در زمره معدود کشورهای جهان است که برنامه پیشگیری و حذف اختلال‌های ناشی از کمبود ید را به صورت مستمر، علمی و با موفقیت اجرا کرده است و بصورت ادواری آن را ارزیابی می‌کند.
به همه افراد جامعه توصیه می‌شود که از نمک یددار تصفیه‌شده استفاده کنند، بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و کلیوی و دیگر بیماران مقدار مصرف روزانه نمک خود را با پزشک معالج خود تنظیم کنند. زنان باردار هم علاوه بر مصرف نمک یددار، از سه ماه قبل از بارداری و در طول بارداری و شیردهی نیاز به حداقل ۱۵۰ میکرو گرم ید اضافی در روز دارند که با مصرف مکمل‌های دارویی دارای حداقل ۱۵۰ میکروگرم ید که توسط پزشک معالج تجویز می‌شود تامین خواهد شد.مصرف نمک یددار در حد توصیه شده برای تمام افراد جامعه ضروری است و با هیچگونه عارضه جانبی همراه نیست.نمک یددار باعث سقط جنین و سرطان نمی‌شود بلکه از بروز گواتر و اختلال در رشد مغزی ناشی از کمبود ید در جنین و نوزاد و در نتیجه کاهش یادگیری و ضریب هوشی کودکان و جوانان جلوگیری می‌کند. مصرف متعارف نمک یددار با کم‌کاری یا پر کاری تیروئید نیز همراه نیست.
