زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

احمد رادفر : دکترای داروسازی ؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی

 تحریریه زندگی آنلاین : ویتامین D یکی از ویتامین‌های لازم برای بدن و از ویتامین‌های محلول در چربی است، که به رشد و استحکام استخوان‌ها از طریق کنترل تعادل کلسیم و فسفر کمک می‌کند. این ویتامین با ایجاد افزایش جذب فسفر و کلسیم از روده‌ها و کاهش دفع از کلیه به متابولیسم استخوان‌ها کمک می‌کند و همچنین از طریق ترجمه ژن‌های هسته سلول به رشد سلول کمک می‌کند. مطالعات اخیر حاکی از نقش مفید و غیر قابل انکار این ویتامین در پیشگیری از بیماری‌های مختلف می‌باشد.

ويتامين D و بیماری ام اس

اِسکلروزِ چندگانه (Multiple sclerosis) با نام اختصاری MS ، یک بیماری التهابی است که در آن غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند. این آسیب دیدگی در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند می‌تواند اختلال ایجاد می‌کند و باعث به وجود آمدن مشکلات عصبی و جسمی شود.

 اگرچه علت بیماری مشخص نیست اما مکانیسم اصلی آن آسیب زدن توسط سیستم ایمنی بدن و یا اختلال در سلول‌های تولیدکننده میلین می‌باشد که  عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مانند عفونت نیز مي‌‌تواند مسبب آن باشد.

کمبود ویتامین D در بروز و تشدید بیماری ام اس موثر است. ویتامین D در اعتدال سیستم ایمنی بدن نقش دارد و با نقش ضد التهابی در بدن باعث پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های مرتبط  با سیستم ایمنی مي‌‌شود. مبتلایان به ام اس که ویتامین D خونشان پایین است، دچار حملات بیشتری مي‌‌شوند.

 در ضمن کمبود این ماده مغذی باعث مي‌‌شود داروهای دیگری که در درمان این بیماری استفاده مي‌‌شوند نیز نقش خودشان را به خوبی ایفا نکنند و باید ویتامین D به سطح نرمالی برسد تا این داروها اثرگذار باشند. با توجه به پایین بودن سطح ویتامین D در اکثر افراد جامعه به علت عدم استفاده از نور مستقیم خورشید توصیه به مصرف مکمل در صورت تایید آزمایشگاهی این امر ضروری مي‌‌باشد.

ويتامين D و دیابت

دیابت هنگامی بوجود می‌آید که هورمون انسولین ( عامل تنظیم‌کننده گلوکز خون) یا به اندازه کافی در بدن تولید نمی‌شود یا بافت‌های بدن به آن به درستی پاسخ نمی‌دهند. در نتیجه سوخت وساز کربوهیدراتها و گلوکز در بدن مختل می‌شود. هورمون انسولین که از سلول‌های بتا جزایر لانگرهانس در غده لوزالمعده به درون خون ترشح می‌شود، نقش‌های مختلفی در بدن ایفا می‌کند  از جمله ورود گلوکز از خون به درون سلول‌ها، تا سلول‌ها بتوانند برای تامین انرژی خود از آن استفاده کنند. در صورت کمبود یا عدم تاثیر انسولین، بدن در استفاده از گلوکز ناتوان بوده و باعث افزایش قندخون مي‌‌شود که در درازمدت باعث آسیب رساندن به تقریبا هر عضو حیاتی بدن از جمله قلب، مغز، چشم، کلیه‌ها و ... می‌شود. تحقیقات اخیر نشان داده است که كمبود ويتامين D خطر ابتلا به دیابت را در افراد افزایش مي‌‌دهد. هرچند هنوز شواهد کافی برای توصیه درمانی دیابت با کمک ويتامين D وجود ندارد اما مطالعات مختلفی با دلایل علمی سودمندی این ویتامین را در دیابت مطرح مي‌‌کنند به این صورت که فرم فعال ویتامین D با پروتئین‌هایی كه در سلولهای بتای لوزالمعده وجود دارد در تعامل است و باعث افزایش ترشح هورمون انسولین می‌گردد و نیز از آنجائیکه  مقدار ویتامینD درافراد مبتلا به دیابت روند کاهشی  دارد، ارتباط میان کمبود ويتامين D و افزایش خطر دیابت قابل درک است.

از طرفی افزایش میزان چربی در بدن همراه با کمبود ویتامین D باعث افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو مي‌‌شود. کمبود ويتامين D به طور شایع در میان افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و دیابت بارداری وجود دارد و ممکن است یك عامل خطرزا برای بیماری سندرم متابولیک باشد و مشاهده شده است که مصرف ويتامين D باعث کاهش مقاومت به انسولین در بدن مي‌‌شود و حساسیت به انسولین در سلولها را افزایش مي‌‌دهد.

بیشتربخوانید:

نقش ویتامین "دی" در پیشگیری از عفونت‌های تنفسی

ويتامين D و افسردگی

نقش ويتامين D در ارتباط با بيماري‌هايي مثل استئوپروز، سرطان، بيماريهاي قلبي عروقي و ديابت در مطالعات مختلف شناخته شده و اخيرا نقش اين ويتامين در عملکرد مغز، مثل عملکردهاي شناختي و سلامت رواني مطرح گشته است. غلظت ويتامين D در بيماران افسرده و مبتلا به اختلالات رواني پايين است و بين اختلالات رواني و کمبود ويتامين D ارتباط وجود دارد. اولویت ارتباط میان ویتامین D و افسردگی نامشخص است و هنوز به درستی معلوم نیست که کدام یک زودتر اتفاق مي‌‌افتد. ممکن است کمبود ویتامین D موجب افسردگی شود یا حتی شاید افسردگی موجب پایین آمدن سطح ویتامین D در خون شود. افراد افسرده بیشتر روز را در خانه سپری مي‌‌کنند و از نور خورشید محرومند. آنان رژیم غذایی درستی را رعایت نمی کنند و از سلامت خود چندان جدی مراقبت نمی‌کنند، تمام این عوامل ممکن است  به پایین آمدن سطح ویتامین D در بدن منجر شود. از طرف دیگر مغز نیز مانند تمام اعضای دیگر بدن گیرنده‌های ویتامین D دارد و اگر این ویتامین به اندازۀ کافی به مغز نرسد مغز نمی تواند عملکرد مناسبی داشته باشد و زمینه افسردگی فراهم مي‌‌شود. مطالعات مختلفی درباره ارتباط ويتامين D و افسردگی انجام و مشخص شده که حضور ويتامين D در بافت مغز و وجود گیرنده‌های این ویتامین و آنزیم فعال‌کننده آن به ویژه در مرکز کنترل احساس و رفتار، موجب تأثیر این ویتامین بر افسردگی مي‌‌شود. همچنین مشخص شده است که افرادی که در طول زمستان مکمل ویتامین‌D دریافت می‌کنند از بقیه افراد روحیه بهتری دارند و کمتر در معرض افسردگی قرار می‌گیرند.

ويتامين D و بیماریهای قلبی

کاربرد دیگر ويتامين D کاهش اختلالات و بیماریهای قلبی مي‌‌باشد. مطالعات انجام گرفته در سال‌های اخیر نشان می‌دهد ویتامین D خطر بیماری‌های قلبی ـ عروقی را با بهبود سلامت و عملكرد سلول‌های اندوتلیال عروقی، كاهش مي‌‌دهد. كمبود این ویتامین می‌تواند موجب بروز نقصان و اختلال در سلامت عروق خونی شود و از این حیث با بروز فشارخون بالا و نیز بیماری‌های قلبی و عروقی رابطه مستقیم دارد. ويتامين D باعث عملکرد بهتر جذب کلسیم و فسفر مي‌‌شود و چون در انقباضات عضلانی کلسیم نقش حیاتی دارد ممکن است کمبود ويتامين D از این طرق هم باعث ضعف عضلات قلب گردد.

بیشتربخوانید:

کمبود ویتامین D باعث خواب آلودگی روزانه می‌شود

ويتامين D و آلزایمر

بیماری آلزایمریک نوع اختلال عملکرد مغزی است که بتدریج توانایی‌های ذهنی بیمار تحلیل می‌رود. بارزترین تظاهر زوال عقل اختلال حافظه‌است. اختلال حافظه معمولاً بتدریج ایجاد شده و پیشرفت می‌کند. در بیماری آلزایمر ساختارهای پروتئینی کروی شکلی در خارج نورون‌های برخی مناطق مغز و ساختارهای پروتئینی رشته‌ای در جسم سلولی نورون‌ها، تشکیل می‌شود. این ساختارهای پروتئینی که به آنها اجسام آمیلوئیدی گفته می‌شود در ایجاد آلزایمر نقش دارند. ویتامین D  سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به پاکسازی پلاک‌های آمیلوئید در مغز کمک مي‌‌کند. در افراد دچار کمبود این ویتامین احتمال ضعف حافظه و بروز بیماری دمانس ۳-۲ برابر سایر افراد است. ویتامین D با بخش‌هایی از مغز مانند تفکر، یادگیری ارتباط مستقیم دارد و دریافت کافی آن می‌تواند از ایجاد بیماری زوال عقل یا پیشرفت آن جلوگیری نماید. ويتامين D از طریق نور خورشید، دریافت غذایی و دریافت از طریق مکمل می‌تواند تامین گردد. منابع غذایی این ویتامین شامل شیر غنی شده با ویتامین D، غذاهای دریایی مانند ماهی‌ها و روغن کبد ماهی، زرده تخم مرغ، جگر، انواع آب میوه‌هاي غنی شده با ویتامین D و... مي‌‌باشد.

بیشتربخوانید:

آیا ویتامین دی مانع بروز حمله‌های آسم می‌شود؟

ويتامين D و کاهش وزن:

ويتامين D نه تنها به عنوان یک ویتامین شناخته مي‌‌شود بلکه به دلیل اثرات گسترده  آن در بدن، به عنوان یک هورمون مهم عملکرد‌های قابل توجهی دارد. یکی از عملکردهای ويتامين D ارتباط آن با کاهش وزن مي‌‌باشد. افرادی که دچار اضافه وزن و  چاقی  هستند اغلب سطح پایینی از ويتامين D دارند. یکی از مکانیسم‌های این ارتباط مربوط به سطوح ويتامين D و هورمون لپتین است.  پروتئین لپتین (leptin) به وسیله بافت چربی در بدن انسان ساخته و در خون رها می‌شود و بطور مستقيم و يا از طريق فعال نمودن مراكز خاصي در دستگاه عصبي مركزي موجب كاهش دريافت غذا، افزايش مصرف انرژي، اثر بر متابوليسم گلوكز و چربي و تغيير فعاليت نورو اندوكرين بدن مي‌‌شود.  وقتی سطح ویتامین D بدن كافی باشد، بدن مقدار لپتین بیشتری آزاد خواهد كرد. و در نتیجه موجب کمک به کاهش وزن افراد مي‌‌گردد. مکانیسم دیگر ويتامين D در کاهش وزن مربوط به اثرات آن بر سطوح هورمون پاراتیروئید است. سطح بالای این هورمون‌ باعث تجمع چربی در بدن مي‌‌شود. کافی بودن میزان ويتامين D بدن باعث تنظیم این هورمون مي‌‌گردد. از طرفی سطوح نرمال ویتامین D و به طبع آن سطوح نرمال كلسیم در بدن، تولید كورتیزول را كاهش می‌دهند و مانع افزایش وزن می‌گردد چون كورتیزول هورمون استرس است كه باعث تجمع چربی در بدن بخصوص در ناحیه شكم می‌شود.

ويتامين D و سرطان:

ويتامين D اثرات مفیدی بر کاهش میزان سرطانها و سلامت عمومی بدن دارد. این ویتامین باعث پیشبرد مرگ سلول‌های سرطانی شده، و فرآیند تکثیر سلول‌های سرطانی را کند می‌سازد. دريافت كم ويتامين D ممكن است خطر سرطان‌های پستان، روده بزرگ و پروستات را افزيش دهد. شكل فعال ويتامين دی چون تمايز سلولي را افزايش مي دهد و تکثیر (پروليفراسيون) را مهار مي كند، مي‌تواند در تغيير خطر سرطان نقش داشته باشد.