زغال اخته این میوه پرخاصیت، بومی غرب آسیا و جنوب اروپاست و در کشور ما در ارسباران و روستای هیر در قزوین کاشت می‌شود. زغال اخته قبل از رسیدن طعم تند و تیزی دارد، اما وقتی که می‌رسد طعم ترشی پیدا می‌کند. این میوه و فرآورده‌های آن طرفداران زیادی دارند، اما اکثر ما از خواص این میوه خوشمزه بی اطلاع هستیم. البته خواص زغال اخته تازه از فرآورده‌های آن بیشتر است. برای اطلاع از خواص زغال اخته، نحوه مصرف، عوارض جانبی و ارزش غذایی آن با ما همراه باشید.
خواص زغال اخته
زغال اخته به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان، ویتامین و مواد معدنی خواص فراوانی برای سلامتی دارد. برخی از خواص زغال اخته عبارتند از:
۱. بهبود سلامت قلب
تاثیر زغال اخته در سلامت قلب را می‌توان به خواص آنتی اکسیدانی و پلی فنول موجود در آن نسبت داد. پلی فنول موجود در زغال اخته به کاهش سطح کلسترول بد خون کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. علاوه براین زغال اخته دارای مقدار زیادی آنتوسیانین است، این ماده نوعی آنتی اکسیدان طبیعی است. تاثیر آنتوسیانین بر کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در زنان توسط برخی تحقیقات علمی ثابت شده است.
۲. کمک به درمان عفونت دستگاه گوارش
یکی دیگر از خواص زغال اخته درمان اسهال ناشی از عفونت است. این عارضه در اثر ایجاد عفونت در دستگاه گوارش به وجود می‌آید، در چنین شرایطی مدفوع شکل آبکی پیدا کرده و فرد به طور مداوم به دستشویی می‌رود و بدنش دچار کم آبی می‌شود. مصرف زغال اخته یکی از بهترین روش‌های درمان خانگی اسهال به شمار می‌آید. زغال اخته دارای ماده‌ای به نام تانین است، این ماده باعث می‌شود تا زغال اخته خاصیت منقبض کنندگی داشته باشد. بعد از خوردن زغال اخته بافت‌های بدن منقبض شده و دفع مایعات از بدن کاهش می‌یابد. برای درمان اسهال یک قاشق سوپخوری زغال اخته را به همراه یک لیوان آب به مدت ۵ دقیقه بجوشانید. سپس ۱۵ دقیقه دیگر صبر کنید تا دم بکشد. این جوشانده را صاف کرده و روزانه ۲ تا ۶ لیوان بنوشید تا بهبود یابید.
۳. خواص زغال اخته برای کبد و کبد چرب
زغال اخته حاوی نوعی آنتی اکسیدان به نام «آنتوسیانین» است، این آنتی اکسیدان به پاکسازی کبد چرب کمک می‌کند. علاوه براین نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد مصرف زغال اخته و بلوبری به مدت ۳ تا ۴ هفته باعث کمک به بهبود فیبروز کبدی می‌شود. البته به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
۴. خواص زغال اخته برای چشم
خواص زغال اخته برای چشم مربوط به ماده‌ای به نام آنتوسیانوسید است. این ماده خاصیت ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی دارد، بنابراین باعث بهبود جریان خون در مویرگ‌ها شده و به سازگاری چشم با تغییرات نور کمک می‌کند. همچنین نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد مصرف زغال اخته نقش موثری در کاهش احتمال ابتلا به بسیاری از اختلالات چشمی مربوط به افزایش سن مانند آب مروارید و شب کوری دارد.
۵. درمان شب ادراری کودکان
شب ادراری یکی از مشکلات شایع در میان کودکان، به ویژه کودکان زیر ۶ سال است. گفته می‌شود زغال اخته می‌تواند شب ادراری کودکان را درمان کند. برای درمان این مشکل ۳۰ گرم برگ زغال اخته را در ظرفی ریخته و یک لیتر آب به آن اضافه کنید، این ترکیب را به قدری بجوشانید تا یک سوم آب آن بخار شود، سپس آن را صاف کرده و مقداری شکر به آن اضافه کنید. هر شب قبل از خواب یک فنجان از این جوشانده به کودکتان بدهید.
۶. کمک به کاهش وزن و لاغری
زغال اخته با تنظیم سطح انسولین، باعث افزایش چربی سوزی بدن شده و از انباشته شدن چربی در بدن پیشگیری می‌کند. علاوه براین زغال اخته باعث پاکسازی روده‌ها شده و مانع از تجمع سموم و چربی‌ها در بدن می‌شود.
۷. درمان عفونت ادراری
یکی دیگر از خواص زغال اخته درمان عفونت ادراری است. برخی تحقیقات تاثیر زغال اخته در درمان عفونت ادراری را به اسید بنزوئیک موجود در آن نسبت می‌دهند و برخی تحقیقات دیگر این تاثیر را ناشی از وجود نوعی پلیمر در زغال اخته می‌دانند. این پلیمر مانع اتصال باکتری اشرشیاکلی (شایع‌ترین علت عفونت ادراری) به دیواره مثانه و مجاری ادراری شده، درنتیجه از رشد و تکثیر این باکتری جلوگیری کرده و نقش موثری در درمان و پیشگیری از عفونت‌های ادراری دارد.
۸. کنترل قند خون و دیابت
زغال اخته مقدار کمی گلوکز و فروکتوز دارد، در نتیجه مصرف زغال اخته باعث افزایش قند خون نخواهد شد. نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد نوشیدن آب خالص زغال اخته یا خوردن میوه خشک آن به کنترل قند خون کمک می‌کند. علاوه براین گفته می‌شود جوشانده برگ زغال اخته با گل توت فرنگی به درمان دیابت کمک می‌کند. البته فراموش نکنید فرآورده‌های زغال اخته دارای مقدار زیادی قند هستند و مصرف آن‌ها به بیماران دیابتی توصیه نمی‌شود.
۹. درمان بی خوابی
داشتن یک خواب راحت و خوب در هنگام شب باعث افزایش احساس نشاط و تندرستی می‌شود، با این وجود بسیاری از افراد از کم خوابی رنج می‌برند. یکی از مهم‌ترین خواص زغال اخته بهبود کیفیت خواب است. این میوه مقدار زیادی ملاتونین دارد، این ماده از طریق تنظیم چرخه خواب به درمان بی خوابی و بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند.
۱۰. حفظ سلامت دندان
ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در زغال اخته مانع چسبیدن باکتری‌ها به دندان شده و از تشکیل پلاک روی دندان‌ها جلوگیری می‌کند، در نتیجه مصرف زغال اخته می‌تواند از پوسیدگی دندان پیشگیری کند. البته محصولات تهیه شده از زغال اخته مقدار زیادی قند دارند و مصرف آن‌ها باعث پوسیدگی دندان می‌شود.
۱۱. پیشگیری از سرطان
نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد مصرف زغال اخته نقش موثری در پیشگیری از سرطان به ویژه سرطان ریه و کولون، پوست و پروستات دارد. خواص زغال اخته در پیشگیری از سرطان را می‌توان به خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی آن نسبت داد.
۱۲. بهبود عفونت ویروسی روده
تاثیر آب زغال اخته بر توقف رشد ویروس‌های روده در شرایط آزمایشگاهی توسط تحقیقات علمی ثابت شده است. درحالی‌که برخی محققان این تاثیر را به تخریب جایگاه‌های گیرنده ویروس در سلول میزبان نسبت می‌دهند، برخی دیگر معتقدند عصاره زغال اخته روی چرخه همانند سازی ویروس تاثیر گذاشته و توانایی آن برای نفوذ به سلول میزبان را از بین می‌برد.
۱۳. خواص زغال اخته در بارداری
فیبر موجود در زغال اخته به درمان یبوست دوران بارداری کمک می‌کند. همچنین مصرف زغال اخته به کاهش وزن در بارداری کمک می‌کند. البته فراموش نکنید قبل از مصرف زغال اخته در دوران بارداری با پزشک مشورت کنید و در مصرف آن زیاده روی نکنید.
۱۴. خواص زغال اخته در شیردهی
زغال اخته یک منبع غنی از ویتامین، مواد معدنی، آنتی اکسیدان و کربوهیدرات است و مصرف این میوه در دوران شیردهی مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین می‌کند.
۱۵. پیشگیری از چین و چروک پوست
۱۴/۲۴ درصد از ترکیبات زغال اخته را ویتامین ث تشکیل می‌دهد، در نتیجه این خوراکی یک منبع غنی از آنتی اکسیدان محسوب می‌شود. این آنتی اکسیدان‌ها با افزایش تولید کلاژن و خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، نقش موثری در پیشگیری از ایجاد چین و چروک و پیری زودرس دارند.
خواص هسته زغال اخته
هسته زغال اخته به درمان افسردگی، استرس، بی خوابی و سایر ناراحتی‌های عصبی کمک می‌کند. برای استفاده از هسته زغال اخته ابتدا هسته چند عدد میوه را جدا کنید و آن‌ها را به مدت ۴ الی ۶ ساعت در آب بخیسانید. سپس آن‌ها را در یک پارچه تمیز قرار دهید و بکوبید. درنهایت هسته‌های خرد شده را کاملا آسیاب کنید. برای درمان ناراحتی‌های عصبی هر روز صبح و شب هنگام شام نصف قاشق سوپخوری از این پودر را به همراه مقداری آب مصرف کنید.
نحوه مصرف زغال اخته
نحوه مصرف زغال اخته به ذائقه شما بستگی دارد، برخی از روش‌های متداول مصرف زغال اخته عبارتند از:
- زغال اخته تازه: این میوه طعم فوق العاده‌ای دارد و بسیاری از افراد آن را همین طور که هست می‌خورند و برخی دیگر این میوه را همراه با مقداری نمک در میان وعده‌های‌شان مصرف می‌کنند.
- زغال اخته خشک شده: زغال اخته خشک شده به اندازه آلبالو خشک محبوبیت دارد و در تمام فصول سال در دسترس است.
- آب زغال اخته: آب زغال اخته را می‌توانید از فروشگاه خریداری کنید، اما از آنجایی‌که این فرآورده‌ها دارای مقدار زیادی قند و مواد نگه دارنده هستند، بهتر است آن‌ها را به صورت خانگی تهیه کنید. برای گرفتن آب زغال اخته، ابتدا زغال اخته‌ها را به مدت ۵ دقیقه در آب سرد بخیسانید. سپس آن‌ها را همراه با چند لیوان آب داخل قابلمه ریخته و به مدت ۳۰ دقیقه روی حرارت قرار دهید. با استفاده از گوشت‌کوب زغال اخته‌ها را له کنید و آن‌ها را از صافی رد کنید.
- دمنوش زغال اخته: مقداری زغال اخته تازه را به همراه مقداری آب داخل ظرف بریزید و به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید. سپس آن را صاف کنید، با قاشق زغال اخته‌ها را فشار دهید تا آب آن خارج شود. این عصاره را به همراه مقداری عسل و چوب دارچین داخل قوری ریخته و روی حرارت کم قرار دهید. ۱۰ دقیقه صبر کنید تا دم بکشد.
- مربای زغال اخته: با زغال اخته می‌توانید مربا درست کنید، با اینکار طعم ترش زغال اخته تا حدودی کاهش می‌یابد.
- تهیه سس: از سس زغال اخته می‌توان برای طعم دار کردن بستنی یا خوراکی‌های دیگر استفاده کرد. برای تهیه این سس ابتدا هسته زغال اخته را جدا کنید، سپس آن را همراه با پرتقال و شکر بپزید.
موارد منع مصرف و عوارض احتمالی زغال اخته
معمولا مصرف نصف فنجان زغال اخته در روز مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما در صورتی‌که به بیماری خاصی مبتلا هستید در مصرف این میوه احتیاط کنید. برخی از موارد منع مصرف و عوارض زغال اخته عبارتند از:
- اگر سنگ کلیه دارید، قبل از مصرف زغال اخته با پزشک مشورت کنید. زغال اخته دارای مقدار زیادی اگزالات است و خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.
- زغال اخته با دارو‌های ضد انعقاد خون مانند وارفارین تداخل دارد و باعث مشکلات شدید خونریزی می‌شود.
- از زیاده روی در مصرف زغال اخته نارس به دلیل مقدار بالای اسید موجود در آن بپرهیزید.
- اگر بعد از مصرف زغال اخته دچار حالت تهوع و استفراغ شدید، مصرف آن را متوقف کنید.
- طبع زغال اخته سرد و خشک است، بنابراین در صورتی‌که سرد مزاج هستید این میوه را همراه با مصلح آن یعنی گلپر یا عسل مصرف کنید تا دچار مشکل نشوید.
ارزش غذایی زغال اخته (۱۰۰ گرم)
ارزش غذایی زغال اخته در هر ۱۰۰ گرم را در جدول زیر مشاهده میکنید.
| ارزش غذایی ۱۰۰ گرم زغال اخته | |
| کالری | ۴۶ |
| آب | ۸۷٪ |
| پروتئین | ۰/۴ گرم |
| کربوهیدارت | ۱۲/۲ گرم |
| قند | ۴ گرم |
| فیبر | ۴/۶ گرم |
| چربی کل | ۰/۱ گرم |
| اسید چرب اشباع | ۰/۰۱ گرم |
| اسید چرب تک غیر اشباع | ۰/۰۲ گرم |
| امگا3 | ۰/۰۲ گرم |
سخن آخر
شما می‌توانید زغال اخته را در اواخر فصل تابستان خریداری کنید، زغال اخته در صورتی‌که در کیسه‌های پلاستیکی و در داخل یخچال نگه داری شود تا چند روز سالم و تازه باقی می‌ماند، اما اگر می‌خواهید این میوه‌های پرخاصیت را برای مدت بیشتری نگه داری کنید می‌توانید آن‌ها را فریز و یا خشک کنید. به علاوه می‌توانید از میوه برای تهیه لواشک، مربا و ترشی نیز استفاده کنید.
