زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مرجان سعید

نگاهی به وضعیت زنان و کودکان سیل‌زده کشور

در هفته اول فروردین ۱۳۹۸، سازمان‌های هواشناسی، خبر از ورود سامانه بارشی متراکم در جنوب و غرب ایران دادند.

این سامانه بارشی در پنجم فروردین‌ماه، موجب ایجاد سیلاب و خسارت‌های جانی و مالی در ۲۵ استان ایران شد.

 این سیلاب‌ها در روز نخست، حداقل ۱۹ کشته در استان‌های مختلف کشور برجای گذاشت.

سازمان هواشناسی ایران پیش‌بینی کرده بود که در ۴۸ ساعت نخست این بارش‌ها بر شدت بارندگی در مناطق جنوب و جنوب غرب ایران افزوده خواهد شد و در برخی مناطق میزان بارش به حدود ۴۰۰ میلی‌متر خواهد رسید.

موج دوم بارش‌ها در ۱۱ فروردین ۱۳۹۸ آغاز شد و اکثر شهرهای غربی و جنوبی کشور را دربرگرفت.

پس از این بارش‌ها، هشدار سیل و آماده‌باش در ۲۳ استان ایران اعلام شد.

سیل در شهر شیراز باعث آب‌گرفتگی معابر و واژگونی خودروها در بخش‌های مختلف شهر شد.

حدود ۲۰۰ خودرو در ابتدای جاده شیراز تهران کنار دروازه قرآن شیراز به‌علت بارندگی شدید در عرض 10 دقیقه بر اثر سیل واژگون شدند.

در این حادثه ۲۲ کشته و بیش از ۱۹۰ مصدوم گزارش شد. طغیان رودخانه الوند در سرپل ذهاب زندگی ساکنان این منطقه را که از زمان زلزله کرمانشاه در چادر و اتاقک‌های پیش‌ساخته ساکن بودند، با دشواری‌هایی روبه‌رو کرد.

ابعاد سیلاب در کشور

بر اثر شکسته شدن سیل‌بندهای روستاهای اروندکنار و وقوع سیل در این روستاها دو کودک سه و شش ساله در نهر قصر، در مرکز اروندکنار جان باختند.

سیل در این منطقه به علت مد دریا و ورود آب آن به رودخانه و طغیان آب نهرهای روستاها ایجاد شده بود.

هم‌چنین در پی رهاسازی آب سدها در بالادست رودخانه کارون، حجم آب این رودخانه در مقطع پایین‌دستی خرمشهر به شکل کم‌سابقه‌ای افزایش یافت.

پیش از این سیلاب‌های چشمگیر در بخش زیادی از کشور، در اوایل فروردین‌ماه سال جاری بود که سفره هفت‌سین اهالی آق‌قلا و گمیشان در استان گلستان مهمان ناخوانده‌ای به‌نام سیل داشت!

در این سیلاب‌ها که بخش زیادی از شهر زیر آب فرو رفته بود، مسائل زیادی درباره دلایل و پیامدهای سیل مطرح شد و انتقادات زیادی از مسئولان صورت گرفت حتی این سیلاب باعث سخنان کنایه‌آمیز مسئولان حکومتی به همدیگر شد اما طبیعی است که هیچ‌یک از این حرف‌ها و کنایه‌ها باعث التیام درد مردم سیل‌زده نخواهد شد و آنچه که در این زمینه اهمیت فوق‌العاده دارد، مدیریت شرایط بحرانی پیش‌آمده است که خود مدیریت بحران نیز در این مورد مثل اکثر موارد پیشین، مسئله‌ساز شد تا جایی‌که باز هم همه از بحران در مدیریتِ بحران سخن می‌گویند.

آسیب‌پذیران جدی

به‌هرحال آنچه تا اینجا رخ داده، نشان از این دارد که مع‌الاسف سیستم اداره کشور، فاقد یک نهاد واحد است که متولی مدیریت بحران در کشور باشد و بنابراین در همه موارد بحرانی، من‌جمله سیل، زلزله، توفان، آتش‌سوزی و ... در مسائل پیش از بروز بحران، حین و پس از بحران ایرادات اساسی به سیستم مدیریت بحران وارد شده است.

اغلب در مواقع بروز بحران، بیشترین آسیب‌ها متوجه زنان و کودکان است که متاسفانه در این زمینه تحقیقات عمده‌ای صورت نپذیرفته است.

علاوه‌بر اینکه زنان و کودکان در حین بروز بحران آسیب‌های شدیدتری نسبت به بقیه می‌بینند، در عین حال شوک پس از حادثه نیز بیشتر روی این قشر تأثیر می‌گذارد.

اما به‌نظر می‌رسد در زمینه مدیریت بحران، اغلب نقش زنان نادیده گرفته شده است که این نگاه جنسیتی باعث می‌شود در مواقع بروز بحران، اغلب زنان را به‌عنوان یک قربانی ترسیم کنند.

در حالی‌که می‌توان با آموزش‌های لازم و ایجاد شرایط بهتر، از نقش زنان در کم کردن پیامدهای حاصل از بروز بلایای طبیعی بهره برد.

این در حالی است که در اکثر تصاویر منتشرشده از زنان در سیلاب‌های سراسری فروردین ماه در کشور، بیشتر زنان در حالت بهت‌زده و مغموم یا گریه و زاری به‌تصویر کشیده شده‌اند!

شوک پس از سانحه

یکی از مسائلی که در زمینه حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی باید مد نظر قرار گیرد، شوک پس از حادثه است.

شوک بعد از حادثه که از آن با عنوان PTSD یاد می‌شود، پیامدی طولانی از واقعه‌ای دردناک است که به وسیله ترس‌های شدید، درماندگی و یا وحشت‌هایی همانند تهدید جسمی یا جنسی، مرگ غیر منتظره یکی از افراد مورد علاقه، یک تصادف، جنگ یا بلایای طبیعی به‌وجود می‌آید.

حوادثی مثل سیل، زلزله، جنگ و از دست دادن نزدیکان در اثر تصادفات رانندگی، تجاوز جنسی و هر رفتار خشونت‌بار و وحشیانه، تولید PTSD می‌کنند که مهم‌ترین ویژگی آن اضطراب دائمی و گوش به‌زنگی بیش از حد، افسردگی و تجربه مجدد حادثه در خواب و بیداری است.

احساس غم و ناراحتی پس از این‌گونه وقایع امری طبیعی است ولی اگر این غم و اندوه و خشم با گذشت زمان رو به بهبود نرود و همراه با مرور مکرر خاطرات و کابوس‌های شبانه باشد، به آن اختلال استرس پس از سانحه می‌گویند.

 PTSD  می‌تواند در هر سنی، حتی در کودکی روی دهد. زنان نسبت به مردان به احتمال بیشتری دچار PTSD می‌شوند. این امر ممکن است به این دلیل باشد که زن‌ها به احتمال بیشتری قربانیان خشونت‌های خانوادگی و سوءاستفاده‌ها هستند. 

مدیریت عاطفی بحران سیل

نگاه جنسیتی به سوانح طبیعی و دیدگاه آسیب‌پذیری بیشتر زنان نسبت به مردان، به‌ویژه در وقایع طبیعی باعث شده است که بسیاری نقش زنان را در شرایط بحران و اضطرار نادیده بگیرند و ضمن قربانی دانستن آنان، نقش‌ این قشر را در قالب‌های کلیشه‌‌ای مانند گریه و سوگواری کردن محدود کنند. 

نمونه روشن این موضوع، تصاویری از زنان در سیل اخیر کشور به‌ویژه لرستان بود که زنان را در حال سوگواری بر خرابه‌ها و یا بازمانده‌های خانه نشان می‌دهد، یا در تصاویری که از زلزله کرمانشاه هم در رسانه‌ها منعکس شد، تصویر ارائه شده از زنان، تصویر کلیشه‌ای قربانی است.

این تصاویر کلیشه‌ای از زنان باعث می‌شود تاثیرگذاری آنان چه زمان وقوع حادثه و چه بعد از آن به حاشیه برود. در صورتی که زنان به‌عنوان مدیران عاطفی خانواده هم از لحاظ ساختار فیزیولوژی و هم به‌دلیل پتانسیل‌های عاطفی و روحی از قدرت تغییر زیادی برخوردار هستند، به‌نحوی که می‌توانند با توجه به اشراف و شناخت‌شان به مسائل خانواده و هم‌چنین وضعیت روحی روانی اعضای خانواده نه تنها نقش اساسی را در مدیریت بحران ایفا کنند بلکه می‌توانند با تکیه بر همین قدرت عاطفی درونی معادلات را به نفع اعضای خانواده و یا حتی اجتماع درگیر با مصیبت، تغییر بدهند.

توجه دولتمردان به وضعیت زنان سیل‌زده

به‌نظر می‌رسد در زمینه رسیدگی به وضعیت زنان و کودکان در سیلاب‌های اخیر، مقامات دولتی و مسئولان نیز به این نتیجه رسیده‌اند که باید وضعیت زنان و کودکان بیشتر رصد شود.

چرا که چندی پیش، فریبا نظری، مشاور زنان و خانواده وزیر کشور به منظور پیگیری وضعیت امدادرسانی به آسیب‌دیدگان سیل اخیر در گفت‌وگو با الهه غیناقی، مدیر کل امور بانوان گلستان، بر ضرورت توجه به نیازهای بهداشتی زنان و کودکان و اقلام مورد احتیاج سیل‌زدگان تأکید کرد.

مشاور زنان و خانواده وزیر کشور طی مکاتبه‌ای از دفاتر بانوان استانداری‌های سراسر کشور درخواست کرد که با همکاری دستگاه‌های اجرایی سطح استان خود و با محوریت و هماهنگی با هلال احمر، نسبت به تدارک و ارسال بسته‌های حاوی اقلام بهداشتی و دارویی زنان و کودکان آسیب‌دیده از سیل اقدام کنند.

هم‌چنین بر اساس گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت کشور، یکی از دستاوردهای با اهمیت سال گذشته حوزه زنان و خانواده وزارت کشور، حضور مدیران کل دفاتر امور بانوان استانداری‌ها در جلسات ستاد بحران استان‌ها با پیشنهاد مشاور زنان و خانواده وزارتخانه و موافقت و دستور وزیر کشور به استانداران است.

همین حضور مدیران کل دفاتر امور بانوان استانداری‌ها در جلسات ستاد بحران باعث می‌شود مسائل زنان بحران‌زده سریع‌تر حل و فصل شود.