دکتر فاطمه قائم مقامی؛ فوق تخصص سرطان‌های زنان
كیست‌های ساده
كیست‌های ساده با یك رشد قسمتی ازتخمدان و تجمع مایع داخل آن مشخص می‌شود، اندازه آنها معمولاً بالای 30 میلیمتر یا 3 سانتیمتر می‌باشد و نباید با فولیكول تخمك كه در زمان تخمك‌گذاری گاهی حتی به اندازه 25 میلیمتر می‌رسد اشتباه شوند. بیشتر این كیست‌ها خودبخود یا با مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری در خلال 6 تا 8 هفته از بین می‌روند. متأسفانه با پیشرفت سونوگرافی خیلی مواقع فولیكول‌های تخمدانی كه فیزیولوژیك می‌باشند و اندازه كمتر از 3 سانتیمتر دارند كیست اطلاق می‌شود و باعث نگرانی دختران جوان و خانم‌ها می‌شود.
افزایش سن خانم‌ها و یائسگی
تخمدان‌ها در حقیقت خانه تخمك‌ها می‌باشند این تخمك‌های آزاد شده از طریق لوله‌های رحمی به رحم می‌رسند. اگر تخمك بارور نشود مخاط رحم ریزش می‌نماید و به این پروسه سیكل قاعدگی اطلاق می‌شود. تخمدان‌ها فقط مخزنی برای تخمك‌ها نمی‌باشند بلكه محلی برای ترشح استروژن و پروژسترون نیز می‌باشند كه باعث بروز خصوصیات زنانه می‌شود.
با افزایش سن خانم‌ها، تخمدان‌ها شروع به توقف هورمون‌سازی می‌نمایند و باعث بروز یائسگی می‌شوند. در خلال دوران یائسگی آزاد شدن تخمك‌ها تدریجاً كم شده یا اینكه متوقف می‌شود. بعلاوه تولید استروژن نیز همچنین كم می‌شود، رحم هم به این تغییرات هورمونی پاسخ داده و بافت داخل آن ساخته نمی‌شود كه باعث ایجاد پریود شود و به این ترتیب پریود نامنظم شده تا اینكه بطور كلی متوف می‌شود. علائم یائسگی با كاهش تدریجی ترشح استروژن در تخمدان‌ها حادث می‌شود. این تخمدان‌ها می‌توانند دچار كیست‌های ساده، كیست‌های كمپلكس یا مركب و تومورهای تخمدانی كه می‌تواند خوش خیم یا بدخیم باشد، بشوند.
كیست‌های تخمدان
كیست‌های تخمدان در سنین قبل از یائسگی شایع می‌باشد و همانطور كه گفته شدممكن است با سونوگرافی، یا سی تی اسكن یا روش‌های رادیولوژیك مغناطیسی (MRI) تشخیص داده شوند.
كیست‌های تخمدان به دوگونه می‌باشند. كیست‌های ساده و كیست‌های كمپلكس یا مركب.
كیست‌های ساده دیواره‌های نازك دارند و حاوی مایع می‌باشند و در سونوگرافی خصوصیاتی دارند كه به آنها كیست ساده اطلاق می‌شود. مثلاً در داخل آنها تیغه یا سپتوم وجود ندارد و یا توده‌ای در داخل كیست دیده نمی‌شود. این كیست‌ها كیست‌هایی هستند كه در خلال تخمك‌گذاری ایجاد می‌شوند بطوریكه ممكن است در خلال تخمك گذاری فولیكول بزرگتر از معمول شود و بدلیل اختلال عملكرد تخمدان بصورت كیست تظاهر نماید. این كیست‌ها كیست‌های فونكسیونل یا اختلال عملكرد تخمدان اطلاق می‌شوند. این كیست‌ها خطرناك و پیش سرطانی نیستند و همانطور كه گفته شده اكثراً بهبود می‌یابند.
كیست‌های مركب یا كمپلكس با حضور تیغه یا سپتوم در داخل كیست از نظر سونوگرافیك مشخص می‌شوند كه آنها را به حفرات متعدد تقسیم می‌نماید بطوریكه كیست چند حفره‌ای ایجاد می‌شود. در داخل این حفرات از نظر سونوگرافیك ممكن است جوانه یا توده‌هایی رویت شود ضخامت دیواره كیست‌های مركب بیشتر است و این كیست‌ها ممكن است همراه با سرطان باشند بخصوص اگر در سنین بعد از یائسگی دیده شوند. علاوه بر سونوگرافی معمولی سونوگرافی داپلر در كیست‌های مركب ممكن است عروق بیشتری نشان دهد كه احتمال سرطان را بیشتر مطرح می‌نماید.
توده‌های تخمدانی
توده‌های تخمدانی در اثر رشد سلول‌های غیر طبیعی ایجاد می‌شوند كه همیشه مترادف سرطان نیستند. این توده‌ها ممكن است خوش خیم یا بدخیم باشند. تفاوت تومورهای خوش خیم از بدخیم آن است كه تومورهای بدخیم انتشار می‌یابند ولی تومورهای خوش‌خیم انتشار نمی‌یابند. حد وسط این تومورها می‌تواند تومورهای مرزی باشند كه در زیر میكروسكوپ توسط آسیب‌شناس تشخیص داده می‌شوند، این تومورها رشد آهسته‌ای دارند و ممكن است خصوصیات انتشاری و عود كننده داشته باشند و بیمار نیاز به جراحی‌های مكرر داشته باشد ولی در بقاء و طول عمر بیمار تأثیری نمی‌گذارند.
توده‌های خوش‌خیم
توده‌های خوش خیم تخمدان ممكن است در خانم‌های جوان كیست درموئید باشد كه از سلول‌های جنینی بوجود می‌آیند و شایع‌ترین توده تخمدانی در زنان جوان است. این توده‌ها از سلول‌هایی كه قرار است به تخمك تبدیل شوند بوجود می‌آیند و ممكن است در داخل آنها بافت‌های مختلف نظیر دندان، مو، چربی و بافت‌های دیگر حتی بافت ریه دیده شود.
ایجاد سرطان در این توده نادر است بخصوص در خانم‌های زیر 40 سال. این توده‌های تخمدان چون سنگین هستند و ممكن است باعث چرخش پایه تخمدان و علائم اورژانس بصورت پیچش تخمدان یا خونریزی یا پاره‌گی و عفونت شوند باید تحت جراحی واقع شوند. معمولاً بعد از جراحی بیمار درمان می‌شود و تأثیری در بقای عمر او ایجاد نمی‌شود.
در سنین بالاتر توده‌های خوش خیم تخمدان ممكن است فیبروم تخمدان باشد كه باز هم درمان جراحی باید انجام شود. توده‌های تخمدان در سنین حوالی یائسگی ممكن است با خصوصیات رشد آهسته مثل تومورهای گرانولوزاسل تظاهر نماید كه از نظر سونوگرافیك خصوصیات كیست كمپلكس داشته باشد. درمان آن نیز جراحی است.
سرطان اولیه تخمدان
در سنین بالاتر از یائسگی توده‌های تخمدان ممكن است دلیل سرطان اولیه تخمدانی یا سرطان انتشار یافته از محل دیگر مثل معده، روده، سینه و غیره باشد. در این موارد معمولاً تخمدان‌های دو طرف بزرگ می‌شوند كه به آن تومور كروكنبرگ اطلاق می‌شود.
بطور خلاصه با در نظر گرفتن خصوصیات سونوگرافیك توده‌های تخمدانی و میزان تومورماركرها و سن بیمار تشخیص و احتمال خوش خیمی یا بدخیمی توده‌های تخمدانی داده می‌شوند ولی برش منجمد شده در حین جراحی به تشخیص قطعی نوع تومور به جراح كمك می‌نماید تا در مورد نوع عمل جراحی مناسب تصمیم‌گیری كند. به این ترتیب از جراحی بی‌مورد (عدم حفظ باروری در زنان جوان) یا جراحی ناكامل و نیاز به جراحی مجدد جهت تكمیل جراحی اول پیشگیری می‌شود.
