فرزانه درویشی؛ کارشناس ارشد مامایی، عضو انجمن علمی مامایی ایران
ایمنی بدن مادر اولین فاکتور دفاعی مهم در مقابل بسیاری از عوامل بیماری‌زایی است که ممکن است در مادر و کودک ایجاد عوارض کند.
واکسیناسیون در سنین باروری و دوران بارداری به دلیل اهمیتی که در سلامت مادر و کودک دارد، بخش مهمی از مراقبت‌های بهداشتی و درمانی محسوب می‌شود.
به طور ایده‌آل توصیه می‌شود تکمیل دوره واکسیناسیون 3 تا 6 ماه قبل از اقدام به بارداری صورت پذیرد تا ایمنی بدن مادر به سطح قابل قبولی افزایش یابد؛ اما به دلائلی ممکن است این امر به دوران بارداری موکول شود؛ بنابراین آگاهی از واکسن‌های مجاز و غیرمجاز در بارداری مهم و قابل توجه است.
واکسن‌های ممنوع در دوران حاملگی
واکسن‌های حاوی ویروس‌های زنده تضعیف شده مانند سرخک، سرخجه، اوریون و آبله‌مرغان در دوران حاملگی ممنوع هستند؛ اگرچه مواردی از آسیب جنینی به دنبال تزریق این واکسن‌ها مشاهده نشده است اما به لحاظ تئوری دریافت این واکسن‌ها به ویژه واکسن آبله‌مرغان در زنان حامله با آسیب جنین همراه است و تلقیح آنها در دوران بارداری، زنانی که در یک تا دو ماه آینده قصد بارداری دارند و افرادی که در منزل در تماس مستقیم با زن حامله هستند، ممنوع است.
نکته 1
اگر واکسیناسیون به طور غیر عمد در اوایل بارداری انجام شود، دلیلی برای پایان دادن به حاملگی وجود ندارد.
نکته 2
تلقیح این واکسن‌ها در صورت الزام باید به بعد از زایمان موکول شود.
واکسن‌های مجاز در بارداری
واکسن آنفلوآنزا
کلیه خانم‌هایی که در طی فصول آنفلوآنزا باردار می‌شوند (آبان تا اسفند)، صرف نظر از سن حاملگی می‌توانند تحت واکسیناسیون قرار گیرند.
واکسیناسیون مادران در دوران حاملگی علیه آنفلوآنزا، میزان بروز این بیماری را در 6 ماه اول زندگی در شیر‌خواران متولد شده از این زنان، 63 درصد کاهش داده است.
علاوه بر آن شانس بروز بیماری‌های تب‌دار تنفسی در این شیر‌خواران به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
واکسن دوگانه (دیفتری-کزاز)
در صورتی که از آخرین تزریق واکسن دوگانه یا توأم بیش از 10 سال گذشته باشد، زنان باردار باید یک دوز از این واکسن را طبق دستور پزشک و یا ماما دریافت کنند.
همین یک دوز ایمنی کافی برای بارداری‌های تا 5-10 سال بعد را فراهم می‌آورد.
اگر مادر باردار آخرین تزریق واکسن دوگانه خود را به یاد نداشته باشد و یا قبلا ایمن نشده باشد، باید دو دوز واکسن توأم دریافت کنند؛ توصیه می‌شود اولین تزریق این واکسن در هفته 16-20 بارداری و تزریق بعدی در هفته 20-24 حداقل به فاصله یک ماه باشد.
اگر مادر باردار بعد از هفته 20 بارداری مراجعه کند، مانعی برای تزریق این واکسن وجود ندارد.
واکسن هپاتیت ب
تزریق این واکسن در دوران بارداری بی‌خطر است؛ توصیه می‌شود تمام زنان باردار به محض اطلاع از بارداری در کنار آزمایش‌های روتین بارداری آزمایش غربالگری هپاتیت B را انجام دهند؛ چنانچه میزان آنتی‌بادی هپاتیت B بالا و آنتی‌ژن آن منفی باشد نیازی به تلقیح واکسن وجود ندارد اما اگر میزان آنتی بادی هپاتیت پایین باشد نشانه ایمنی پایین بدن علیه هپاتیت است و باید واکسیناسیون انجام شود.
مننژیت
تلقیح این واکسن در بارداری در صورت الزام منعی ندارد.
