دكتر مینا عبدالهی؛ مهرناز ریاضیان
روزه فواید جسمی و روحی فراوانی برای انسان داشته و شفا بخش جسم و همچنین توان‌بخش جان انسان است. روزه‌داری با کاهش 20 تا 30 درصد مصرف غذا، نتایجی چون کم شدن چربی‌های ذخیره، کم شدن میزان چربی خون و کلسترول و نیز فعال شدن سیستم ایمنی بدن را به دنبال دارد. سلامت جنین هنگام روزه‌داری مادر از دو جنبه تغذیه مادر و اختلال در سوخت و ساز بدن قابل بررسی است.
تغذیه مناسب مادر به طور معمول با افزایش وزن جنین کنترل می‌شود. احتمال تولد نوزاد با وزن کمتر از وزن طبیعی در مادرانی که تغذیه مناسب ندارند بیشتر است. هنگام روزه‌داری نیز وزن مادران می‌تواند به مقدار انرژی که مادر مصرف می‌کند تغییر کند. بنابراین روزه‌داری مادر باردار و شیرده روی سلامت مادر و نوزاد تاثیر می‌گذارد.
یک قانون کلی پزشکی برای مادران باردار و شیرده وجود دارد: خانم‌های باردار در سه ماهه اول و مادران شیرده در 6 ماه نخست پس از تولد نوزاد نباید روزه بگیرند. در صورتیکه مادر دچار کمبود وزن اولیه باشد و یا کاهش رشد جنین در داخل رحم، کاهش مایع آمنیوتیک اطراف جنین، افزایش فشارخون در دوران حاملگی و مسمومیت حاملگی باشد از روزه گرفتن معاف است.
روزه‌داری در طی بارداری
باید در نظر داشت که اگر روزه باعث آسیب به مادر و جنین شود، مادر از روزه گرفتن معاف می‌شود. زنان باردار در سه ماه ابتدای بارداری به ویژه هشت هفته اول که سلول‌های مغزی جنین در حال رشد می‌باشد نباید روزه بگیرند. كمبود قند خون در سه ماهه اول بارداری به شدت بر روی رشد عمومی جنین موثر است و این امر به ویژه در فصولی كه مدت روزه‌داری طولانی‌تر است نظیر تابستان حساسیت بیشتری دارد. با توجه به اینكه در ماه‌های اول بارداری معمولا به دلیل شرایط ویژه داشتن حالت تهوع و ویار، مادر در حالت عادی نیز امكان صرف وعده‌های غذایی را ندارد، روزه‌داری این مشكل را تشدید می‌كند و موجب كاهش قند خون و تجمع مواد كتونی در خون می‌شود.
البته بر اساس مطالعات انجام شده روزه‌داری زنان باردار در سه ماهه دوم به شرط تغذیه مناسب در وعده‌های سحر و افطار و خوردن مایعات کافی و الگوی غذای مناسب که تمامی مواد مغذی مادر و جنین را تامین کند بلامانع است. روزه‌داری زنان باردار در سه ماهه سوم به علت وجود بیشترین زمان رشد جنین نگران كننده است و در این دوران رشد جنین رابطه مستقیم با مصرف مناسب مواد غذایی دارد و نباید تحت هیچ شرایطی اختلالی در دریافت این مواد به وجود آید.
در سه ماه سوم برای اینکه 50 تا 70 درصد انرژی جنین از گلوکز مادر تامین می‌شود، روزه‌داری سبب افزایش برداشت ذخایر چربی و به دنبال آن افزایش ترکیبات کتونی در خون مادر می‌شود. این ترکیبات از طریق جفت وارد گردش خون جنین شده و به سیستم عصبی او آسیب می‌رساند بنابراین در این دوره روزه توصیه نمی‌شود. در صورتیکه زن باردار در اثر تهوع و استفراغ دهیدراته باشد یعنی آب زیادی از دست داده باشد، یا مشکل پزشکی مثل ابتلا به دیابت را داشته باشد، روزه گرفتن خطرناک است. اگر پزشک با روزه گرفتن مخالفت کند، باید به توصیه او عمل کرد.
در اوایل بارداری احتمالا مادر از خستگی، یبوست، سردرد و بی‌حوصلگی رنج می‌برد. این علایم با ساعات طولانی نخوردن و نیاشامیدن تشدید می‌گردد. روزه‌داری برنامه معمول غذایی را تغییر می‌دهد و نخوردن و نیاشامیدن طولانی مدت منجر به استرس می‌گردد. مطالعه‌ای نشان داد که زنان روزه‌دار باردار استرس بالاتری نسبت به سایر زنان باردار داشتند. همچنین علائمی همچون گیجی، تاری دید، کرامپ و سایر علائم ممکن است اتفاق بیفتد که در این صورت باید با پزشک مشورت شود.
چند راهنمایی در خصوص گرفتن روزه در بارداری
آب، فراوان بنوشید. یکی از دلایل معمول احساس کسالت در زمان روزه‌داری، کم‌آبی است. وعده سحر، مهم‌ترین وعده غذایی در طول ماه مبارک رمضان است و سطح انرژی را در طول روز بالا نگه می‌دارد. همچنین این وعده از خستگی، سردرد و خواب آلودگی می‌کاهد. وعده سحر باید شامل مواد غذایی مقوی و متناسب باشد که باعث سیری گردد و انرژی کافی در طول روز را فراهم کند.
سعی کنید غذاهای با فیبر بالا و کربوهیدرات پیچیده مثل دانه‌ها، غلات کامل و حبوبات میل کنید. بدن برای هضم و جذب این مواد زمان زیادی لازم دارد، بنابراین می‌توانند سوخت رسان مناسبی در ساعات روزه‌داری باشند.
وعده غذایی سالم می‌تواند شامل مواد زیر باشد:
نان سبوس دار با اندکی مربا و پنیر
غلات با فیبر بالا به همراه شیر کم چرب
میوه‌های تازه یا خشک شده شامل موز و خرما
آجیل بدون نمک
از مصرف چای و قهوه پرهیز کنید. قهوه حاوی کافئین است که می‌تواند باعث افزایش از دست دهی آب از ادرار گردد، زیرا ادرارآور است. نوشیدن چای با غذا باعث کاهش جذب آهن موجود در غذا می‌شود. بنابراین همواره آب بنوشید و در صورت خسته شدن از آب به آن یک برش لیمو اضافه کنید.
انرژی خود را حفظ نمایید. از کارهای بیش از اندازه بپرهیزید و به خودتان استراحت‌های مکرر بدهید. اگر احساس سرگیجه دارید، به سرعت مایعات بنوشید. اگر مغز شما خون و اکسیژن کافی دریافت نکند (عامل ایجاد سرگیجه) جنین نیز خون و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. اگر احساس غش و ضعف دارید به راست بخوابید و تا زمان بهبودی مایعات بنوشید. اگر آب ساده موثر واقع نشد، نیاز به مواد مغذی دیگر مثل آبمیوه یا غذا دارید.
اگر احساس انقباض در ناحیه شکم کردید (احساس کرامپ‌های دوران قاعدگی) باید مایعات بنوشید. دهیدراتاسیون می‌تواند منجر به انقباضات پیش از موعد تولد و زایمان زودرس گردد. حساسترین زمان در دوره بارداری سه ماهه سوم است. اگر انقباضات با استراحت و نوشیدن مایعات متوقف نشد به بیمارستان مراجعه کنید.
روزه خود را با آب یا عصاره‌های رقیق میوه به آرامی باز کنید. کربوهیدرات‌ها مثل کراکر یا نان تست به آسانی خورده می‌شوند، سعی کنید وعده پرچرب میل نکنید زیرا باعث احساس پری می‌شود در حالیکه به شما مواد مغذی کم و احتمالا غیر‌قابل هضم می‌رساند.
برای خواندن بخش دوم - روزه‌داری در بارداری و شیردهی - اینجا کلیک کنید.
