دكتر لادن سیفی؛ جراح و متخصص زنان، عضو تحریریه دنیای سلامت
مراقبت‌های پس از سزارین شامل دو مرحله است. مراقبت‌های روز اول و دوم كه در بیمارستان و توسط تیم درمانی انجام می‌شود و مراقبت‌های در منزل كه باید به مدت 6 هفته صورت گیرد این مراقبت‌ها معمولا توسط همسر و نزدیكان است و اگر شرایطی غیرعادی احساس شود، باید تیم درمانی در جریان قرار گیرد. در مدت 6 هفته حداقل دو بار مراجعه به پزشك یا تیم درمانی داشته باشد.
مراقبت‌های پس از عمل در بیمارستان
كنترل سطح هوشیاری بررسی و اندازه‌گیری فشارخون كه افت یا بالا رفتن نداشته باشد
شمارش تعداد نبض كه تند یا كند نباشد،
تعداد تنفس میزان خونریزی واژینال و جمع شدن رحم اندازه‌گیری حجم ادرار كنترل محل بخیه از نظر خونریزی فعال یا هماتوم
كنترل استفراغ كنترل درد كه هم برای راحتی زائو لازم است و هم به منظور جلوگیری از اثردرد بر تنفس، دفع ادرار در مواردی كه سوند ادراری نگذاشته‌ایم.
با توجه به نیاز مراقبت دقیق در ساعات اولیه پس از سزارین لزوم نداشتن ملاقاتی و نداشتن همراه بیش از یك نفر و لزوم برقراری محیطی آرام، مشخص می‌شود.
چون حضور این افراد با رسیدگی تیم درمانی تداخل اثر دارد و به ضرر زائو تمام می‌شود، لذا لازم است سعی كنیم این قسمت از فرهنگ‌مان را اصلاح كنیم و بلافاصله برای دیدن زائو به بیمارستان نرویم و این كار را موكول به ملاقات در منزل بعد از روز چهارم بكنیم.
معمولا در 24 ساعت اول پس از سزارین به وسیله سرم مایعات كافی به بدن زائو می‌رسد و روز بعد رژیم مایعات شروع می‌شود. در طی این مدت اگر از نظر هوشیاری و خونریزی و فشارخون و نبض وضعیت تثبیت شده بود، می‌شود برای رفع خشكی گلو از خورده‌های یخ (ice chips) یا مایعات در همین حدکم استفاده كرد. یادمان باشد كه به عنوان همراه، هیچ كاری را بدون اجازه و اطلاع پرسنل درمانی انجام ندهیم.
زائو باید در بستر حركات دست و پا وتنه داشته باشد، چه خودش حركت دهد و چه همراه با ماساژ پاها به جلوگیری از لخته شدن خون در رگ كمك كند. پایین آمدن از تخت باید با كمك پرسنل درمانی انجام شود تا از افت فشار خون و زمین خوردن جلوگیری شود.
اگر زائو قادر بود چند متر راه برود، مایعات را تحمل كند و استفراغ نداشته باشد، دفع ادرار كافی و اجابت مزاج داشته و نیز خونریزی زیاد نبود، نیاز به مراقبت‌های تخصصی كم‌تر می‌شود و زائو ترخیص می‌گردد.
مراقبت‌های پس از عمل در منزل
پس از رفتن به منزل آرامش محیط لازم است و محیطی كه برای زائو خوشایند باشد.
كلا تماس با افراد زیاد توصیه نمی‌شود و حتما باید از تماس با افرادی كه تب‌خال لب و دهان دارند و یا حالت سرماخوردگی دارند، پرهیز شود.
بی‌حركتی در این مرحله نیز مضر است، لذا افراد باید از ماندن در بستر به مدت بیش از ده ساعت در شبانه‌روز اجتناب كنند و حتما در منزل راه بروند.
رژیم غذایی شامل ویتامین، مایعات و پروتئین كافی است. مصرف آب میوه تازه و تخم‌مرغ و شیر و دوغ و آب باید در برنامه تغذیه روزانه گنجانده شود. مصرف مواد پرچرب و پرقند و پرنشاسته مثل كاچی ممنوعیتی ندارد ولی برای ترمیم بافت، جبران خونریزی و حجم كافی به شیر نیاز بیشتری به ویتامین، مایعات و پروتئین هست تا به كاچی .
دوش گرفتن روزانه به صورت كوتاه‌مدت و به كمك همراه از روز دوم جراحی سزارین توصیه می‌شود. محل بخیه نیاز به لیف و صابون زدن ندارد، پس از دوش گرفتن محل بخیه به آرامی خشك شود.
بخیه‌ها نیاز به پانسمان – مالیدن آنتی‌بیوتیك یا كرم ندارند. شستشو با بتادین لازم نیست.
هرچه بخیه خشك باشد و هوا بخورد و تحت فشار چربی‌های پایین شكم نباشد زودتر خوب می‌شود چون هیدروكسی پرولین در بافت برای ترمیم و تبدیل شدن به كلاژن که عامل ترمیم بافت است نیاز به اكسیژن دارد لذا نباید روی بخیه را پوشاند.
اگر شكم افتاده و چاق است توصیه می‌شود با پارچه نخی یا شكم‌بند یا دست ،شكم بالا نگه داشته شود كه روی شكاف عمل نیفتد و محل بخیه، خشك باشد نه مرطوب و عرق كرده. اگر محل بخیه دچار درد و قرمزی و ورم یا ترشح شد باید به پزشك اطلاع داده شود.
فرد زائو باید هر روز دفع کافی ادرار و اجابت مزاج داشته باشد اگر اختلالی در این رابطه وجود داشت باید تیم درمانی را در جریان قرار داد.
از نظر خونریزی واژینال معمولا هر روز به سمت كم شدن می‌رود اگر مشخصا از حد روز دوم قاعدگی فرد بیشتر شد و ادامه داشت، باید به پزشك اطلاع دهند.
هر نوع احساس تب باید به وسیله درجه حرارت زیر زبانی ثبت شود اگر از 38 درجه سانتی‌گراد بیشتر بود و ادامه داشت علامت خطر است و ممكن است به دلیل آندومترویت حاصل از سزارین عفونت ادراری، عفونت زخم ،ترومبوفلبیت وغیره باشد.
علایم درد و ورم و تغییر رنگ در پا به ویژه وقتی یك‌طرفه باشد زنگ خطر ترومبوفلبیت است كه در پای چپ شایع‌تر است و اورژانس طب می‌باشد در عمل جراحی سزارین شانس این بیماری بیشتر از زایمان طبیعی می‌شود.
علایم سوزش یا درد حین ادرار كردن، درد ناحیه پهلو كه نیاز به پیگیری فوری دارد كه ممكن است نشانه عفونت اداری پس از سزارین مثلا در اثر سونداژ مثانه باشد.
با پیشرفت تكنیك‌های جراحی و بیهوشی و بهداشتی امروزه نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیك پس از سزارین به طور روتین نیست به جز در مواردی كه شانس عفونت بالا رفته، مثلا پارگی كیسه آب به مدت طولانی و یا وجود بیماری زمینه‌ای و مواردی كه متخصص زنان صلاح می‌داند.
مصرف مسكن در حد تخفیف درد، نه الزاما برطرف كردن كامل درد، توصیه می‌شود به ویژه در مادران شیرده، ترجیح این است كه مصرف مسكن زیاد نباشد.
مصرف قرص آهن باید ادامه یابد حداقل تا 6 هفته ضروری است. سپس براساس شیردهی مادر و اندازه‌گیری هموگلبین خون تصمیم‌گیری شود.
در مراقبت‌های پس از سزارین باید بدانیم كه حداقل تا 3 هفته فرد نباید مقاربت داشته باشد، پس از این مدت اگر شرایط روحی و جسمی تثبیت شده بود و خونریزی نداشت؛ می‌تواند تماس جنسی داشته باشد.
بیشتر خانم‌ها كه سزارین می‌شوند جوان و سالمند و اگر مورد خاصی نداشته باشند، می‌توانند پس از 3 هفته به تدریج به زندگی معمول خود برگردند.
