آیسا غفارزاد؛ زير نظر دکتر رضا امانی متخصص علوم تغذیه
سندرم تخمدان پلی کیستیک(PCOS) چیست؟
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک بیماری آندوکرین شایع بوده و دلیل عمده ناباروری‌‌های زنان جوان با اختلال در تخمک‌گذاری است، ولی با این‌حال تعریف دقیق و جامعی از این سندرم وجود ندارد. علائم بالینی که معمولا در این بیماران دیده می‌شود عبارتند از: پر مویی (هیرسوتیسم)، آکنه، پوست چرب، شوره، تار موهای نازک و ریزش موی سر، چاقی (بخصوص چاقی شکمی)، اختلالات قاعدگی و خونریزی‌های نامنظم و سایز بزرگ تخمدان‌ها همراه با کیست‌های فراوان. از عوارض طولانی مدت این سندرم میتوان به دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی-عروقی اشاره کرد. با وجود یافته‌های بدست آمده طی دهه‌‌های اخیر، هنوز علت اصلی PCOS ناشناخته باقی مانده است.
اختلالات مرتبط با سندرم تخمدان پلی‌كیستیك
ناباروری استرس اكسیداتیو اختلالات چربی بدن التهاب بیماری‌های قلبی– عروقی افزایش هورمون‌های مردانه افزایش چربی احشایی چاقی مقاومت انسولینی.با توجه به اینکه سندرم تخمدان پلی کیستیک یک بیماری مزمن به شمار می‌آید و در سنین جوانی با علائم هورمونی و متابولیکی آشکار می‌شود، جهت پیشگیری از عوارض طولانی مدت این سندرم، داشتن راهكار‌هایی که در طول زندگی وضعیت سلامتی را بهبود ببخشد، ضروری به نظر میرسد. در درمان هر نوع بیماری، شناسایی تغییرات موثر از نظر عادات غذایی و شیوه زندگی بسیار مفید و حائز اهمیت است، چون راهکارهایی سالم و با حداقل عوارض جانبی می‌باشند. علاوه بر این درمان‌هایی که بر اساس تغییرات شیوه زندگی صورت می‌گیرد از طرف بیماران به نسبت درمان‌هایی دارویی بیشتر مورد پذیرش بوده و رعایت می‌شود.
تغییر در شیوه زندگی
تغییر در شیوه زندگی با هدف کنترل وزن از طریق افزایش فعالیت فیزیکی و در کل محدودیت انرژی دریافتی، بین اولین راهکارهای درمانی زنان مبتلا به PCOS قرار دارد. حفظ وزن سالم در افراد مبتلا به PCOS اهمیت قابل توجهی دارد. کاهش وزن منجر به بهبود حساسیت انسولینی، کاهش مقاومت به انسولین و بهبود پروفایل لیپیدی می‌گردد. نکته مهم اینکه کاهش وزن در PCOS باعث بهبود کارکردهای وابسته به تخمدان همچون قاعدگی، تخمک‌گذاری و باروری می‌شود و در کل تاثیر مثبت در درمان این بیماری دارد.
بهبود رژیم غذایی
اگرچه تا کنون رژیم غذایی خاصی برای این بیماران ارائه نشده است، ولی نتایج حاصل از مطالعات انجام شده در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بیانگر آن است که رعایت موارد زیر نه تنها در درمان این بیماران می‌تواند نقش داشته باشد، بلکه در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی همچون دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی نیز، که از عوارض طولانی مدت افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک است، موثر میباشد.
داشتن رژیم‌های غذایی پر پروتئین و کم کربوهیدرات: رژیم‌های غذایی با کربوهیدرات پایین که انرژی آنها با پروتئین جایگزین شده باشد، اثر مثبتی بر حساسیت انسولینی دارند. مصرف کربوهیدرات در مقایسه با پروتئین تاثیر قابل توجهی در افزایش میزان گلوکز پلاسمایی در گردش بعد از غذا، افزایش آندروژن‌ها، گرلین(هورمونی که در ایجاد احساس گرسنگی نقش دارد) و انسولین نشان داده است.
افزایش دریافت میوهها و سبزی‌ها: مطالعات انجام شده نشانگر آن است که در افراد مبتلا به PCOS در مقایسه با افراد سالم میزان مصرف میوهها و مغزها به طور معنی‌داری پایین است. این گروه از مواد غذایی به دلیل محتوای بالای فیبر رژیمی و سایر ریز مغذی‌‌ها تاثیر مثبت در بسیاری از اختلالات از جمله پرفشاری خون، دیس لیپیدمی و بسیاری از عوامل زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن دارند.
محدودیت مصرف غذاهای پرچرب و قندهای ساده: مصرف مواد غذایی غنی از انرژی نقش قابل توجهی در چاقی و افزایش وزن دارند. با توجه به تاثیر مثبت کاهش وزن در روند و علائم بیماری PCOS منطقی به نظر میرسد مصرف این نوع مواد غذایی را در رژیم غذایی روزانه به حداقل برسانیم.
استفاده از مواد غذایی کربوهیدراتی با نمایه گلایسمیک پایین: منظور از این توصیه، استفاده از مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌هایی است که بعد از مصرف با سرعت و شدت کمتری قند خون را افزایش می‌‌دهند. از جمله مواد غذایی که نمایه گلایسمی پایین‌تری دارند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
سیب، گیلاس، ماست، شیر، جو، نخود، لپه، عدس، گلابی، انجیر، هلو، آلو و بادام زمینی. در کل رژیم‌های غذایی با نمایه گلایسمی پایین مقاومت به انسولین، حساسیت انسولینی و سیکل‌های قاعدگی را در زنان مبتلا به PCOS بهبود می‌بخشند.
چربی‌‌های غیر اشباع از نوع امگا-3: این نوع چربیها که برای حفظ سلامت بدن ضروری هستند، در داخل بدن نمی‌توانند ساخته شوند، از این‌رو باید آنها را از طریق مواد غذایی تامین کرد. بهترین منابع غذایی این نوع چربیها شامل: ماهی، گردو، لوبیاها، شاهدانه، دانه کتان و همچنین توفو (پنیر سویا) میباشد. این نوع چربیها در بهبود وضعیت هورمونی و متابولیک بیماران مبتلا به PCOS مفید می‌باشند.
ویتامین D : کمبود ویتامین D به طور معمول در بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دیده می‌شود و ممکن است این کمبود در برخی از اختلالات موجود در این سندرم نقش داشته باشد. با توجه به تاثیری که این ویتامین در بهبود تحمل گلوکز، ترشحات انسولین و حساسیت به انسولین در افراد مبتلا به دیابت نشان داده است، با مکانیسم‌‌های مشابه در مبتلایان به PCOS نیز می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد. از مهم‌ترین منابع این ویتامین میتوان به نور خورشید (اگر پوست بدن در تماس با نور خورشید قرار بگیرد، ویتامین D تولید می‌كند)، زرده تخم‌مرغ، جگر گاو، روغن کبد ماهی، ماهی تن، مکمل‌ها، شیر و یا سایر مواد غذایی غنی شده با ویتامین D اشاره کرد.
