زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

رکسانا بزاز بهبهانی؛ كارشناس ارشد مامایی

بارداری یک روند طبیعی در سنین باروری در جامعه زنان است، که تغییرات قابل توجه روحی و جسمی را به همراه دارد.

عدم آگاهی از این تغییرات و چگونگی مقابله با مشکلات احتمالی که بر اثر این تغییرات ممکن است ایجاد شود، می‌تواند صدماتی را به بدن مادر وارد کند که آثارش تا سال‌ها پس از زایمان گریبانگیر مادر شود.

فیزیوتراپی به عنوان یکی از مهم‌ترین رشته‌های توانبخشی می‌تواند در دوران بارداری، زایمان و پس از آن به کاهش مشکلات مادران کمک نماید.

فیزیوتراپیست می‌تواند با آموزش ورزش‌های مناسب و آموزش چگونگی انجام کار‌های روزانه از بروز برخی از درد‌ها و ناراحتی‌ها در این دوران جلوگیری نموده و به ارتقای سلامت مادر و جنین کمک نماید.

تغییرات سیستم اسکلتی- عضلانی در دوران بارداری

در دوران بارداری به علت بزرگ شدن رحم، مرکز ثقل بدن به سمت جلو و بالا جا بجا می‌شود.

جهت جبران این تغییر در مرکز ثقل بدن، میزان قوس کمری (لوردوز کمری) افزایش می‌یابد و لگن چرخش قدامی پیدا می‌کند.

همچنین سیفوز مهره‌های پشتی نیز به طور جبرانی زیاد می‌شود. به علتت تغییر خط ثقل، زانوها به‌هایپر اکستانسیون رفته تا اندکی خط ثقل را به سمت عقب جا بجا کند.

در دوران بارداری به علت ترشح هورمون‌های استروژن و هورمون ریلکسان، شلی لیگامانی رخ می‌دهد که باعث تحریک پذیری مفاصل به خصوص مفاصل ساکروایلیاک و سمفیز پوبیس می‌شود.

تغییرات پاسچر و تحریک‌پذیر شدن مفاصل ناحیه کمر و لگن می‌تواند از علل بروز دردهای لگنی و ستون فقرات (کمر درد، درد ساکروایلیاک، درد‌های سیاتیکی، اختلاف در سمفیز پوبیس، کوکسی دینا و دردهای پشتی) باشد.

در دوران بارداری افزایش فشار خون وریدی در اندام تحتانی باعث بروز ادم به خصوص در اندام تحتانی می‌شود. به علت وجوم ادم در این دوران، سندرم‌های ناشی از تحت فشار قرار گرفتن اعصاب مثل  brachial، Tibialو C.T.S  نیز در دوران بارداری شایع است.

اختلال گردش خون در اندام تحتانی و تحت فشار بودن عضلات خلف ساق به علت جابجا شدن خط ثقل و اختلال در متابولیسم فسفات و کلسیم می‌تواند باعث بروز کرامپ‌های دردناک عضلانی در عضلات خلف ساق شود. همچنین افزایش حجم پلاسما در دوران بارداری و ثابت ماندن حجمم گلبول‌های قرمز خون و هموگلوبین باعث کم‌خونی فیزیولوژیک و احساس خستگی مزمن در مادران می‌شود.

فواید ورزش در دوران بارداری:

با توجه به تغییرات ذکر شده در پاسچر مادر و شیوع درد‌های ذکر شده، می‌توان با توصیه ورزش‌های مناسب میزان ناراحتی مادران در دوران بارداری را تقلیل داد. علاوه بر تاثیر ورزش در کاهش دردهای ذکر شده، انجام مرتب تمرینات ایروبیک می‌تواند باعث زایمان راحت و کوتاه، تصور ذهنی بهترر مادر، عملکرد مطلوب سیستم قلبی عروقی تنفسی، کنترل افزایش وزن، کاهش ریسک ابتلا به دیابت دوران بارداری و بازگشت سریع تر به وضعیت قبل از بارداری شود.

به علاوه ورزش می‌تواند از تجمع چربی در بافت‌های بدن جنین جلوگیری کرده و درجه آپگار نوزاد را هنگام تولد افزایش دهد.

خطرات ورزش در دوران بارداری:

ورزش در دوران بارداری می‌تواند خطراتی را نیز متوجه مادر و جنین کند. از خطرات ورزش در دوران بارداری می‌توان به امکان آسیب به مادر حین ورزش، تنگی نفس و کاهش اکسیژن رسانی به جنین، افزایش درجه حرارت مرکزی بدن مادر و زایمان زودرس اشاره نمود.

راهنمایی‌های کلی ورزش در دوران بارداری:

پیشنهاد می‌شود حتما فرد قبل از شروع برنامه ورزشی از پزشک خود کسب اجازه نماید. ارزیابی اسکلتی عضلانی نیز از  اهمیت زیادی برخوردار است.

مادر حین ورزش باید آب کافی مصرف نماید و از قرار گرفتن وضعیت‌های استاتیک برای مدت طولانی و ایستادن روی یک پا اجتناب نماید. مادر بایدد حین انجام حرکات کششی توجه کند که مفاصل را فراتر از دامنه حرکتی طبیعی حرکت ندهد.

توجه به وضعیت بدن حین ورزش و اجتناب از خوابیدن به پشت از ماه سوم بارداری نیز دارای اهمیت می‌باشد.

در یک جلسه ورزش باید به گرم کردن و سرد کردن بدن توجه کافی نمود و همپنین باید حین ورزش ضربان قلب کنترل شود تا میزان آن به بیش از 140 ضربه در دقیقه نرسد.

كنتراندیكاسیون انجام ورزش در دوران بارداری:

عدم کارایی مناسب گردن رحم، خونریزی واژینال، احتمال جداشدگی جفت، درد زایمان قبل از 37 هفته، پارگی احشا و از دست رفتن مایع آمنیوتیک، بیماری قلبی مادر، بیماری دیابت یا فشار خون مادر.

در مواردی مثل کم خونی، عفونت سیستمیک، چندقلویی، عدم سابقه ورزش قبل از بارداریی باید ورزش تحت نظر پزشک و فیزیوتراپیست انجام شود.

ورزش‌های اختصاصی در دوران بارداری:

توجه به ورزش‌های اختصاصی دوران بارداری یعنی ورزش‌های بهبوددهنده گردش خون اندام تحتانی، ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات کف لگن، ورزش‌های ثبات‌دهنده ستون فقرات و تقویت‌کننده عضلات شکمی، تقویت عضلات ناحیه پشت، تمرینات کششی و تمرینات ریلکسیشن از جایگاه ویژه‌ایی در بهبود سلامت مادران در دوران بارداری برخوردار است.

توصیه ورزش‌هایی که با به کار گیری عضلات خلف ساق باعث بهبود خون‌رسانی اندام تحتانی می‌شود و قرار دادن پا‌ها بالاتر از سطح قلب می‌تواند به کاهش ادم اندام تحتانی کمک کند.

ورزش‌های ثبات‌دهنده ستون فقرات مثل انقباض عضله عرضی شکم و هماهنگ کردن انقباض این عضله با تنفس و با انقباض عضلات کف لگن و عضلات مالتی فیدوس به بهبود سیستم ثبات دهنده ستون فقرات کمک می‌کند.

آموزش انقباض عضلات کف لگن شامل تمرینات مربوط به تقویت فیبرهای آهسته به منظور حفظ تون عضلات حین استراحت و تمرینات مربوط به تقویت فیبر‌های سریع که ساپورت عضلانی هنگام بالا رفتن فشار داخل شکمی فراهم می‌کند.

علاوه بر انقباض عضلات کف لگن آموزش نحوه ریلکس کردن این عضلات به خصوص هنگام زایمان از اهمیت بالایی بر خوردار است.

آموزش حرکات کششی به خصوص کشش عضلات خلف ساق پا با هدف جلوگیری از ایجاد کرامپ‌های عضلانی و کشش عضلات نزدیک‌کننده ران به منظور آماده بودن عضله هنگام زایمان از ورزش‌های مهم تلقی می‌شود.

علاوه بر تمرینات ذکر شده آموزش تکنیک‌های ریلکسیشن به منظور کاهش استرس مادر نیز توصیه می‌شود. 

هنگام آموزش این تکنیک‌ها توجه به تنفس و آموزش تنفس صحیح بسیار مهم است که هم به کاهش خستگی مادر کمک کرده و هم در پروسه زایمان به زایمان راحت تر مادر کمک می‌کند.

امروزه به مبحث سلامت به خصوص سلامت مادران بیش از پیش توجه می‌شود و امید است کهه فیزیوتراپیست‌ها در کنار سایر اعضای تیم درمانی به کاهش ناراحتی مادران در دوران بارداری و پس از آن کمک کرده و در ارتقای سلامت مادران جامعه نقش داشته باشند.