دکتر حسین رهنمائی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
نگاهی به جلوه های نورانی زندگانی دخت گرامی پیامبر اسلام (ص)
در نوبت‌های پیش توضیح کوتاهی پیرامون زندگی حضرت فاطمه زهرا (س) و برخی از اشارات قرآنی به شأن و منزلت آن حضرت ارائه نمودیم.
همانگونه که ملاحظه فرمودید، ابتدا سوره کوثر، سپس آیه تطهیر و در پی آن آیه مودت مورد بررسی قرار گرفت.
در نوبت حاضر به موارد دیگری از اشارات قرآنی به مقام این بانوی بزرگ خواهیم پرداخت.
سوره انسان
در سوره انسان که دهر نیز نامیده شده است، خداوند از گروهی از نیکوکاران (ابرار) یاد می‌کند که علیرغم نیاز شدید به مواد غذایی، نیازمندان را بر خویشتن مقدم می‌دارند و بدون هیچ چشم‌داشتی، بخاطر رضای خدا آنان را مورد احسان خود قرار می‌دهند:
«وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَ یَتِیمًا وَ أَسِیرًا * إِنمَّا نُطْعِمُکمُْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکمُ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا؛ [انسان/۹-۸]
و غذاى (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند! * (و مىگویند ما شما را بخاطر خدا اطعام مىکنیم، و هیچ پاداش و سپاسى از شما نمی‌خواهیم!»
توصیف قرآن از این افراد با بیان صفت وفای به عهد و نذر آغاز می‌شود:
یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یخَافُونَ یَوْمًا کاَنَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا
[همان بندگانى که] به نذر خود وفا مىکردند، و از روزى که گزندِ آن فراگیرنده است مىترسیدند (انسان،7)
ماجرایی که این آیات بدان اشاره می کنند اتفاقی بود که در سال‌های بعد از هجرت در خانه فاطمه(س) روی داد.
براساس روایت ابن عباس؛ در یکی از سال‌ها امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بیمار شدند.
حضرت على(ع) و فاطمه(س) و فضه (خدمتگزار خانگی آن‌ها) به توصیه اطرافیان براى بهبودى این دو نوباوه خردسال نذر کردند که اگر کودکان بهبودى یافتند سه روز روزه بدارند.
دیری نگذشت و حال کودکان رو به بهبودی نهاد و آثار کسالت از بدن آن‌ها رخت بربست.
على (ع) از شمعون یهودى مقداری جو قرض کرد، فاطمه (س) از آن آردی ساخت و با آن پنج قرص نان به تعداد افراد خانواده پخت.
موقع افطار نیازمندی درب خانه آن‌ها را زد و گفت: «سلام بر شما اهل بیت محمد (ص)، من مسکینى از مساکین مسلمین هستم، مرا طعام دهید که خدا شما را از مائدههاى بهشتى طعام دهد».
روزه‌داران که هنوز دست به غذا نزده بودند پس از گفتگوی کوتاهی تصمیم گرفتند غذای آن شب خود را به فرد نیازمند بدهند و روزه خود را با آب افطار نمایند.
آن‌ها شب را با شکم گرسنه سر بر زمین نهادند و بخاطر نذری که داشتند برای روز بعد نیز نیت روزه کردند.
فردا شب، هنگام افطار باز درب خانه زده شد. این بار یتیمى بر در سراى ایستاده بود و از ساکنان خانه انتظار کمک داشت.
آن شب نیز ساکنان خانه فاطمه (س) غذای خود را به آن یتیم دادند و روزه خود را با آب افطار نمودند.
در شب سوم اسیرى آمد، و مشابه دو شب قبل روزه‌داران غذای خود را ایثار کردند.
روز چهارم که شد على به همراه دو فرزند خردسال خود به دیدار پدر بزرگ بچه‌ها، رسول خدا (ص) رفت.
پیامبر اکرم که نشانه‌های ضعف و رنجوری را در نوه‌های خود مشاهده نمود، فرمود: چقدر بر من دشوار مىآید که شما را به چنین حالى ببینم، آن گاه با على(ع) و کودکان به خانه فاطمه آمدند و او را دیدند که با تن نزار در حال عبادت است.
در همین بین جبرئیل نازل شد، و عرضه داشت: این سوره را بگیر، خدا تو را در داشتن چنین اهل بیتى تهنیت مىگوید، آن گاه سوره را قرائت کرد.
در حدیثی دیگری که از امام صادق(ع) نقل شده است؛ ماجرای بالا همه در یک شب اتفاق افتاد. بر اساس این حدیث، فاطمه(ع) با مقداری جو غذای مخصوصی که به آن عصیده می‌گفتند پخته بود.
هنگام افطار پیش از آن که دست به غذا ببرند، صدای مسکینى را شنیدند که از ساکنان خانه تقاضای کمک می‌کند.
على(ع) برخاست و یک سوم غذای سفره را به او داد. چیزى نگذشت که یتیمى آمد و در خواست کمک کرد، باز على برخاست و یک سوم دیگر را به یتیم داد.
اندکی بعد اسیرى آمد و از ساکنان خانه تقاضای مشابهی کرد.
ساکنان خانه که خود شکم خالی داشتند توافق کردند که باقی مانده غذا را به سائل سوم بدهند و شب را بدون این که حتى طعم آن غذا را بچشند به صبح رساندند.
ادامه آیات سوره انسان از پاداشی بسیار نیکو برای خانواده ایثارگر بالا که با نهایت خلوص غذای خویشتن را به سه نیازمند دادند خبر داده شده است.
بر این اساس جایگاهی نیکو در بهشت که ساکنانش بر تخت‌ها تکیه زنند. از مصاحبت بایکدیگر لذت ببرند در انتظار روزه‌داران مذکور است.
آن‌ها در آنجا نه از گرمای آفتاب آزرده شوند و نه دچار سرما خواهند بود. در سایه سار درختان از میوه‌ها تناول خواهند کرد.
در آن جایگاه آن‌ها در جام‌های سیمین و بلورین، شربت‌های گوارا خواهند نوشید، تشنگی خود را از چشمهاى به نام «سلسبیل» رفع نموده و از لذت های گوناگونی که بر گرد آن است بهره‌مند خواهند شد.
اینها همه پاداشی است که در مقابل تلاش معنوی آن‌ها برایشان آماده شده است.
این آیه تاج افتخاری برای فاطمه زهرا (س) و خانواده او به حساب می‌آید.
آیه مباهله
پیامبراسلام (ص) در سال‌های اول رسالت خود، با سران کشورهای جهان و قبایل اطراف مکاتبه و از این طریق آن‌ها را به دین اسلام دعوت می‌کرد.
در این بین نامه‌ای نیز به اسقف نجران نوشت و طی آن شخص اسقف و دیگر مسیحیان آن منطقه را به آئین اسلام دعوت نمود.
اسقف نجران پس از خواندن نامه، گروهی را به مدینه فرستاد تا در مورد حقانیت ادعای پیامبر تحقیق کنند.
آن‌ها سؤالات متعددی پیرامون دعوت پیامبر و دیدگاه اسلام درباره عیسی مسیح پرسیدند.
اگرچه گفتگوی آن‌ها به درازا انجامید اما همچنان بر دیدگاه خود پافشاری نموده و ادله مسلمانان را غیر کافی می دانستند. این جا بود که آیه از سوره آل عمران نازل شد:
«فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبینَ
از آن پس که به آگاهى رسیدهاى، هر کس که درباره او با تو مجادله کند، بگو: بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را.
آن گاه دعا و تضرع کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان بفرستیم.»
پس از نزول آیه بالا، رسول خدا از مسیحیان خواست تا نمایندگان خود به همراه همسران و فرزندانشان را در جایی گرد آورده و پس از دعا و ابتهال به درگاه خداوند گروه مقابل را نفرین نمایند واز خدا بخواهند که گروه باطل را مشمول عذاب خود نماید.
در روز موعود پیامبراکرم (ص) همراه با علی بن ابیطالب (ع)، فاطمه زهرا (س) و حسنین (ع) در محل مقرر حضور یافت.
بزرگ مسیحیان که انتظار داشتند پیامبر را به هرماه ده‌ها نفر از یارانش حاضر ببینند، با دیدن این تعداد کم گفت: «ای گروه نصاری، من افرادی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوهی را از جا بکند، خدا آن را می‌کند.
با اینها مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و تا روز قیامت یک نصرانی روی زمین باقی نخواهد ماند. بدین ترتیب مسیحیان از مباهله سرباز زده و راه مصالحه در پیش گرفتند..»
واقعه بالا که با عنوان واقعه مباهله مشهور است یکی از حوادث مهم تاریخ اسلام به شمار می‌آید.
این واقعه در اکثر منابع تفسیری و روایی سنی و شیعه نقل شده و به عنوان نشانه دیگری بر فضیلت شرکت کنندگان از جمله حضرت فاطمه (س) به شمار آمده است.
بیشتر بخوانید:
فاطمه زهرا(س) کوثر نبی
فاطمه زهرا (س) در قرآن (بخش دوم)
