اصغر نعمتی
ششمین امام معصوم مسلمانان جهان، امامجعفر صادق(ع)، فرزند اماممحمد باقر(ع)، در هفدهم ربیعالاول ۸۳ ق. در مدینه به دنیا آمد و در بیستو پنجم شوال ۱۴۸ق.
در سن ۶۵ سالگی، در همان شهر به دستور منصور دوانیقی، خلیفهی عباسی، مسموم شد و به شهادت رسید.
امام صادق(ع)، تلاش بسیاری در جهت گسترش فقه اسلامی کرد و بسیاری از احادیث و روایاتی كه به دست ما رسیده، منتسب به ایشان است.
پرورش بیش از چهار هزار شاگرد در مکتب آن امام همام و پایهگذاری مذهب جعفری به همت آن بزرگوار، از جملهی خدمات ایشان در این عرصه است.
محل خاكسپاری بنیانگذار مذهب شیعهی جعفری، کنار قبر پدر عالیمقامش در قبرستان بقیع در شهر مدینه است.
امامصادق(ع)، در سن ۳۱ سالگی پس از درگذشت پدر بزرگوار خود، به امامت رسید.
به علت ضعف و فقدان استقرار نظام سیاسی در آن دوران، ششمین پیشوای مسلمانان، فرصت بسیار مناسبی برای فعالیت فرهنگی و مذهبی به دست آورد.
از سوی دیگر عصر ایشان، زمان جنبش فرهنگی و فکری و برخورد فرق و مذاهب گوناگون در جهان اسلام بود.
آن حضرت، با بهرهگیری از نبوغ و دانش خود، زمینهی فعالیت را به گونهای برای خویش فراهم آورد که بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینهها از آن امام همام نقل شد و مذهب تشیع، به نام مذهب جعفری خوانده شد.
فقه شیعه، عمدتاً بر روایات بهجامانده از امام جعفرصادق(ع) مبتنی است. به همین جهت، مکتب فقهی شیعیان دوازدهامامی را، مذهب جعفری نیز میخوانند و ایشان را «رئیس مذهب شیعه» مینامند.
امامصادق با توجه به فرصت مناسب سیاسی و نیاز شدید جامعه، دنبالهی نهضت علمی و فرهنگی پدرش را گرفت و حوزه وسیع علمی و دانشگاه بزرگی به وجود آورد و در رشتههای مختلف عقلی و نقلی، شاگردان بزرگی تربیت کرد.
امام، از فرصتهای گوناگونی برای دفاع از دین و حقانیت تشیع و نشر معارف صحیح اسلام بهره میبرد.
همچنین در حوزهی فقه و احکام نیز امامصادق، فعالیت زیادی صورت داد؛ به صورتی که شاهراههای جدیدی در این بستر گشوده شد که امروز هم به راه خود ادامه میدهد.
بدین ترتیب، شرایطی مناسب پیش آمد و معارف اسلامی، بیش از هر وقت دیگر از طریق صحیح خود منتشر گشت.
امامجعفر صادق(ع) بعد از مجلس درس روزانهی خود، به مناظره با افراد مختلف از جمله خداناباوران میپرداخت.
در متن بعضی از این مناظرهها، به مسائلی علمی همچون «گردش خون» -که در آن زمان ناشناخته بود- اشاره شده است.
دوران امامت امام ششم ۳۴ سال بود که با اواخر حکومت امویان و اوایل حکومت عباسیان مصادف بوده است.
ایشان، با پنج تن از خلفای بنیامیه، هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید بن عبدالملک، یزید بن ولید بن عبدالملک، ابراهیم بن ولید و مروان بن محمد، ملقب به حمار و دو تن از خلفای بنیعباس
(عبدالله بن محمد معروف به سفاح و ابوجعفر معروف به منصور دوانیقی) معاصر بوده است.
مالک بن انس، پیشوای یکی از مذاهب چهارگانهی فقهی اهل سنت، مدتی شاگرد جعفر صادق بود.
او، در بارهی عظمت و شخصیت علمی و اخلاقی آن امام، چنین گفته است: من، فقیهتر و داناتر از جعفر بن محمد(ع) ندیدهام. او، داناترین فرد این امت است. به خدا سوگند! چشمان من ندید فردی را که از جهت زهد، علم، فضیلت، عبادت و ورع، برتر از جعفر بن محمد(ع) باشد.
ابوحنیفه، پیشوای یکی دیگر از مذاهب چهارگانهی فقهی اهل سنت نیز، شاگرد امامجعفر صادق(ع) بود.
برخی منابع، مدت شاگردی او را دو سال دانستهاند. به عنوان نمونه، «آلوسی»، در بارهی دو سال شاگردی او پیش امام صادق(ع)، از ابوحنیفه نقل كرده که: «اگر آن دو سال نبود، نعمان(ابوحنیفه) هلاک میشد.» وی، در بارهی عظمت علمی امام ششم گفته است: اگر جعفر بن محمد(ع) نبود، مردم احکام و مناسک حجشان را نمیدانستند.
پایان زندگانی اینجهانی امامجعفر صادق(ع) همچون اجداد گرامیاش، با شهادت- که بهترین مرگهاست- همراه شد.
عباسیان، پس از به قدرت رسیدن و ناامیدی از سوء استفاده از وجود مبارک امام ششم، برای آنکه از روشنگریهای آن امام همام برای مسلمانان در امان بمانند، فشارهای سیاسی را بر شیعیان افزایش دادند.
با روی کار آمدن منصور، آن فشار به اوج خود رسید. امام نیز، از این فشارها مستثنا نبود.
آن دوران، یعنی چند سال آخر عمر آن حضرت بر خلاف دوران اولیهی امامتش، دورهی سخت و طاقتفرسائی برای پیروان مکتب ولایت و امامت بود.
منصور، شیعیان را بهشدت تحت نظر قرار داده بود و اجازهی برقراری ارتباط آزادانه را با امام به آنها نمیداد. او، جاسوسانی را پیرامون امام گماشته بود تا فعالیتهای سیاسی ششمین پیشوای مسلمانان را به او گزارش کنند.
سرانجام منصور، چارهای ندید جز آنکه امام صادق را از میان بردارد. او، به وسیلهی عوامل خود، حضرت را مسموم کرد.
آن حضرت، در سن 65سالگی در سال 148ق. به شهادت رسید و در قبرستان معروف بقیع، در کنار مرقد پدر و جد بزرگوارش به خاك سپرده شد.
از درگاه الهی مسئلت میکنم همهی ما را، در زمرهی پیروان واقعی آن امام همام قرار دهد، انشاالله.