زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مهندس مسيح انصاری؛ كارشناس ارشد صنايع غذايی

مقدمه

زنان در كشورهای توسعه‌یافته نقش قابل توجهی در بخش‌های مختلف از جمله تولید، خدمات، توزیع و مصرف دارند. در كشور ما نیز زنان در چرخه كاری و در سطح خانواده تعیین‌كننده می‌باشند؛ لذا با توجه به جایگاه زنان در كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، به نقش آنان در اصلاح الگوی مصرف كه امسال به این نام خوانده شده است، می‌پردازیم. قبل از ورود به بحث اصلی یادآوری می‌شود همانگونه كه بارها گفته شده، هدف از صرفه‌جویی، مصرف نكردن یا كم مصرف كردن نیست، بلكه درست مصرف كردن است بنابراین، اصلاح الگوی مصرف، استفاده بهتر و صحیح‌تر از امكانات در دسترس می‌باشد. كه در این مقاله به مصرف صحیح مواد غذایی و نقش زنان در آن می‌پردازیم.

1- نقش زنان در خرید مواد غذایی 

در كشور ما مسؤولیت خرید مواد غذایی برای خانوار، معمولا به دوش زنان است و بخش قابل توجهی از درآمد خانواده صرف تهیه مواد غذایی می‌شود. بدین لحاظ، زنان در تعادل اقتصادی خانواده نقش اساسی دارند. پس اولین قدم در راه اصلاح الگوی مصرف مواد غذایی، تهیه این مواد به اندازه نیاز روزانه و با توجه به جمعیت خانواده است. خرید بیشتر از نیاز روزمره و خریدهای ماهانه، مشكلات متعددی به ویژه از نظر مالی به وجود خواهد آورد و باعث كاهش نقدینگی خانواده‌ها و همچنین كاهش قدرت خرید سایر لوازم و نیازهای ضروری در طول ماه خواهد شد. ضمن اینكه، حجم زیادی از فضای آشپزخانه را برای نگهداری اشغال می‌كند. مقایسه كنید حجم مورد نیاز برای نگهداری 1كیلو پیاز، 1كیلو سیب‌زمینی، 1 كیلو گوشت، 4 عدد نان و... را با حجم مورد نیاز برای نگهداری 5 كیلو پیاز، 5كیلو سیب‌زمینی، 5 كیلو گوشت، 20 عدد نان و... ضمن آنكه ضایعات و دور ریز مواد غذایی به علت نگهداری طولانی بیشتر خواهد بود و مهم‌تر از همه اینكه به علت ماندگی و كهنگی این مواد با پایین‌ترین ارزش غذایی مصرف می‌شوند. بنابراین، زنان به جهت مدیریت و برنامه‌ریزی خرید مواد غذایی، باید با رعایت موارد فوق، نقش خود را در الگوی صحیح خرید و تهیه مواد غذایی ایفا نمایند.

2- نقش زنان در نگهداری مواد غذایی

یكی از عمده مواردی كه زنان نقش بسیار موثری در آن دارند، نگهداری مواد غذایی خریداری شده در خانه است. در این راستا و به منظور مصرف صحیح مواد غذایی باید این مواد به صورت صحیح در منزل نگهداری شوند. به عبارت دیگر، پس از یك خرید صحیح و به اندازه نیاز جمعیت خانواده، باید این مواد غذایی را تا مصرف نهایی به طور صحیح نگهداری كرد تا با ارزش غذایی بالا مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال، برای نگهداری كنسروهای بازنشده نیاز به قرار دادن آنها در یخچال نیست؛ بنابراین، فضای یخچال را با بی‌دلیل قرار دادن مواد غذایی كنسروی اشغال نكنید. از سویی، نگهداری نامناسب مواد غذایی باعث كاهش ارزش غذایی آنها و در نهایت منجر به افزایش ضایعات غذایی می‌شود كه خسارت اقتصادی نیز به همراه خواهد داشت.

3- نقش زنان در فرآوری مواد غذایی

زنان نه تنها در فرآوری مواد غذایی، بلكه با به كارگیری روش‌های صحیح فرآوری در تامین مواد مغذی مورد نیاز اعضای خانواده نقش اساسی دارند. در این خصوص، با استفاده صحیح از روش‌های فرآوری مواد غذایی، می‌توان از اتلاف آنها جلوگیری و ارزش غذایی آنها را حفظ كرد. به عنوان مثال، جوشاندن مواد غذایی باعث اتلاف بیشتر مواد مغذی موجود در آنها می‌‌گردد؛ به ویژه وقتی كه آب آنها دور ریخته می‌شود؛ مانند برنج یا بعضی سبزی‌ها كه با جوشاندن ویتامین‌های محلول در آب آنها از بین خواهد رفت. به خصوص اگر در حین پخت، نمك هم به آنها اضافه شده و بعد آب آنها دور ریخته شود، مقداری پروتئین هم به هدر خواهد رفت. گاه اضافه كردن بعضی مواد در هنگام پخت نیز موجب اتلاف مواد مغذی می‌شود؛ مثلا اگر جوش‌شیرین به غذا اضافه شود، عمل پخت را تسهیل و رنگ غذا را حفظ می‌كند، اما بخش اعظم ویتامین B1 (تیامین) غذا از بین می‌رود بخارپز كردن یكی از روش‌های فرآوری است كه از اتلاف مواد مغذی، به ویژه سبزیجات، جلوگیری می‌كند. همچنین، اگر سبزی‌های غده‌ای، مثل سیب‌زمینی، با پوست جوشانده شوند، اتلاف مواد مغذی آنها نسبتا اندك است.
به طور كلی پخت طولانی مدت مواد غذایی باعث از بین رفتن بیشتر مواد مغذی، به ویژه ویتامین C و ویتامین B1 می‌شود. از سویی اگر غذا در مقدار كمی آب و به مدت مناسب پخته شده و این آب دور ریخته نشود، اتلاف مواد مغذی ناچیز است. چنانچه آب بیشتری به غذا اضافه شود، نباید آن را دور ریخت، زیرا حاوی مواد مغذی مثل سدیم و پتاسیم می‌باشد؛ بلكه باید آب را در تهیه سوپ یا آبگوشت مصرف نمود.
پخت مواد غذایی در ظروف در دار باعث محافظت از ویتامین C می‌شود.
بخارپز كردن غذا موجب حفظ مواد مغذی آن می‌گردد.
استفاده از زودپز بسیار مناسب است، زیرا ارزش غذا را حفظ می‌كند و سبب صرفه‌جویی زیاد در وقت و كاهش مصرف انرژی می‌شود. در مورد سبزیجات، ابتدا آنها را شسته و بعد پوست بگیرید. برای به حداقل رساندن اتلاف مواد مغذی سبزیجات، آنها را در قطعات بسیار كوچك خرد نكنید.
بنابراین، با توجه به موارد یاد شده، رعایت نكات فوق سبب كاهش زمان مورد نظر در فرآوری غذا، كاهش مصرف انرژی در هنگام پخت و همچنین جلوگیری از اتلاف مواد مغذی موجود در مواد غذایی و دسترسی سلول‌های بدن به مواد مغذی مورد نیاز می‌شود.

نقش زنان در مصرف مواد غذایی

متخصصان بر این باورند كه رفتار تغذیه‌ای والدین، تاثیر مستقیم بر رفتار غذایی فرزندان دارد. از سویی، با توجه به نقش مهم زنان در خانواده الگوپذیری فرزندان از آنان بیشتر است. بنابراین، به منظور ایجاد الگوی صحیح مصرف مواد غذایی، والدین، به خصوص مادران، باید با به كارگیری روش‌های صحیح مصرف، از جمله كاهش مصرف نمك، قند، شكر، روغن و... به شكل‌گیری الگوی صحیح در منزل كمك كنند. همچنین، با توجه به جذب بالای روغن در غذاهای سرخ كردنی و یا مصرف روغن‌های هیدروژنه، با كاهش مصرف چنین غذاهایی سلامت افراد خانواده را تضمین نمایند. همچنین خانم‌های خانه با افزایش وعده‌های غذایی در طی روز و كاهش حجم غذا، می‌توانند از پرخوری افراطی افراد خانواده در وعده‌های كم (دو تا سه وعده در روز) جلوگیری كنند.
بی‌تردید، رعایت تمامی نكات فوق از سوی زنان با توجه به نقش آنها در توسعه كشور و به ویژه الگوپذیری فرزندان از آنان، می‌تواند كمك شایانی به ترویج الگوی صحیح مصرف مواد غذایی در سطح خانواده و جامعه نماید.