زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

 ابوذر دلفاردی - کارشناس مهندسی فضای سبز

سربرداری (mowing)

سربرداری یكی از عمومی‌ترین عملیاتی است كه در زمان نگهداری چمن‌ها انجام شود. این كار باعث یكنواختی و زیبایی چمن‌های زینتی و ایجاد سطحی صاف برای بازی در چمن‌های ورزشی می‌شود و به طور كلی در احیای چمن كاری‌ها (Recreation) بسیار موثر است. سربرداری به معنای حذف بخشی از برگ‌های چمن، با اهدافی از پیش تعیین شده می‌باشد.
 از آنجا كه فرایند فتوسنتز (‌نور ساخت ) در برگ‌ها صورت می‌پذیرد، سربرداری چمن اثرات فیزیولوژیكی قابل توجهی بر روی چمن دارد. به عبارتی، هرگونه سربرداری كه منجر به حذف برگ‌ها شود، می‌تواند برای گیاهان مضر باشد؛ ولی چمن‌های خانواده گرامینه به راحتی پس از سربرداری صحیح توانایی رشد مجدد و تولید برگ‌های جدید را دارند؛ زیرا مركز رویشی آنها در نزدیكی طوقه قرار دارد و در اثر سربرداری صدمه‌ای نمی‌بینند. انتهای برگ كه در اثر سربرداری قطع می‌شود ،‌شرایط را برای ورود پاتوژن‌ها آماده می‌سازد. تراوشات ناشی از سربرداری، حاوی عناصر غذایی، ‌گلوتامین، ‌كربوهیدرات‌ها و سایر تركیبات آلی است كه جوانه‌زنی اسپورقارچ‌ها، نفوذ و آلودگی پاتوژن‌ها را تقویت می‌كند؛ لذا مدیریت فضای سبز همواره باید با دقت نظری بالا كلیه علائم مشكوك ناشی از توسعه بیماری‌های قارچی را بویژه در فصول گرم بررسی و به موقع پیشگیری و درمان كند.

ارتفاع سربرداری (cutting height)

ارتفاع سربرداری عبارت است از فاصله بین سطح خاك تا جایی كه باید چمن بریده شود. به عبارت دیگر، ارتفاعی كه از نقطه برش صورت می‌گیرد و یا تیغه ماشین چمن‌زنی نسبت به سطح زمین قرار می‌گیرد. این ارتفاع بسته به نوع كوالیتوار ،‌كاربردی چمن و عمر چمن از زمان احداث و فصول مختلف متفاوت است .
ارتفاع حقیقی محل برش نسبت به سطح زمین (True cutting height)
ارتفاع سربرداری حقیقی با سطح برش تفاوت دارد؛ زیرا میزان برش بسته به بافت برگ چمن در كوالیتوارهای مختلف متفاوت است؛ یعنی میزان مقاومت برگ در برابر برش سبب می‌شود وقتی لبه تیغ ماشین به آن برخورد می‌كند به راحتی بریده یا تاحدودی خم شود؛ به همین دلیل همیشه ارتفاع حقیقی بیشتر از سطح برش می‌باشد. ارتفاع سربرداری با دامنه گسترده‌ای از cm 10-5/0 اعمال می‌شود. گونه‌های بسیار كمی از چمن‌ها به سربرداری مداوم كمتر از cm 5/0 مقاومت دارند و یا یكنواختی و تراكم بوته خود را بالاتر از 10cm حفظ می‌‌كنند.
 

معیارهای انتخاب بهترین ارتفاع سربرداری چمن‌های مختلف

الف)‌ شرایط فیزیولوژیكی گونه چمن 
ب)‌ هدف از استفاده چمن 
ج ) عادت رشدی 

جنبه‌های فیزیولوژیكی رشد و نمو

اگر سربرداری از ارتفاع كم صورت گیرد،‌ علایم زیر مشاهده می‌شوند:
كاهش كربوهیدرات‌های ذخیره‌ای 
كاهش عرض برگ ( leaf width)
افزایش آب در شاخ و برگ 
افزایش میزان كلروفیل در واحد سطح ( per unit area) 
 كاهش رشد ریشه و تولید نهایی ریشه 
كاهش رشد ریزوم 

میزان عكس‌العمل منفی چمن‌ها به سربرداری، با افزایش مقاومت گونه و كولتیوارها به شرایط نامساعد، كاهش می‌یابد. سربرداری مكرر فقط در شرایطی كه نوك برگ‌ها برداشت شود، در تحریك تولید ساقه‌های رونده مفید خواهد بود.
در صورت سربرداری از ارتفاع كم، تراكم بوته در واحد سطح افزایش می‌یابد؛ ولی اندازه یك بوته واحد كاهش می‌یابد. به دنبال سربرداری از ارتفاع كم، تراكم بوته در واحد سطح و كیفیت چمن افزایش پیدا می‌كند. یادآوری می‌شود اگر سربرداری چمن از ارتفاع خیلی كم صورت پذیرد، میزان رشد و نمو برگ‌ها به علت كاهش فرایند فتوسنتز تا یك مدت معین برحسب گونه به شدت كاهش پیدا می‌كند؛ بنابراین همواره لازم است دامنه كمترین و بیشترین ارتفاع سربرداری چمن برای گونه‌ها و كولتیوارهای مختلف چمن مورد نظر قرارگیرد .
كاهش سطح برگ چمن به دنبال خطا اثرات فیزیولوژیكی نامطلوبی را از خود برجای می‌گذارد. شاخص سطح برگ (Leaf area index) عبارت است از مجموع سطوح برگ‌ها به سطح سایر اندازه برگ‌ها روی زمین. بنابراین در سربرداری كمتر از ارتفاع معین، میزان شاخص سطح برگ به شدت كاهش پیدا می‌كند، ولی با افزایش تراكم بوته‌ها در اثر سربرداری كاهش شاخص سطح برگ جبران می‌شود.
به دنبال كاهش شاخص سطح برگ براساس سربرداری از ارتفاع كم، میزان ساخت كربوهیدرات‌ بر انتقال فرایند فتوسنتز كاهش می‌یابد. در این زمان بر اثر افزایش نسبت تركیبات ازت ( N) به كربوهیدرات (C)، برسرعت رشد افزوده می‌شود این موضوع سبب می‌شود تا حالاتی كه ارتفاع سربرداری كمتر از حد بحرانی است، عمق، گستردگی و مقدار كلی ریشه كاهش پیدا می‌كند.
 لذا می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری كرد كه در اثر سربرداری از ارتفاع خیلی كم بر اثر كاهش شاخص سطح برگ و فتوسنتز، همچنین كاهش تولید تنظیم‌كننده‌های موثر بر رشد ریشه در برگ‌ها، میزان گسترش ریشه كاهش می‌یابد.
به عبارتی، یك رابطه مستقیم بین كاهش ارتفاع سربرداری چمن و كاهش میزان و عمق ریشه‌ها وجود دارد. همچنین، اثر مثبت یا منفی ارتفاع سربرداری بر عمق ریشه و ذخیره كربوهیدرات‌ها بیشتر از تعداد دفعات سربرداری با ارتفاع صحیح می‌باشد.
سربرداری از ارتفاع متوسط رشد ریشه‌ را كاهش می‌دهد، ولی این موضوع سبب تحریك رشد ریزوم‌ها و استولن‌ها و بهبود شرایط برای تولید چمن قطعه‌ای می‌شود. این در حالی است كه سربرداری از ارتفاع كم موجب كاهش رشد ریزوم و استولن می‌‌گردد.
همچنین، قطر ریشه، ‌تعداد تارهای كشنده و عناصر ریشه‌انگیزی در سربرداری از ارتفاع خیلی كم كاهش پیدا می‌كند. 
به دنبال سربرداری از ارتفاع خیلی كم و كاهش قندهای ذخیره، توان كلی گیاه و مقاومت چمن در برابر شرایط نامساعد محیطی كاهش می‌یابد. همچنین، در سربرداری از ارتفاع خیلی كم میزان برگ‌های محافظت‌كننده از ناحیه مرسیستمی چمن در منطقه طوقه و روی ریزوم‌ها كاهش پیدا می‌كند. معمولا در زمانی‌كه خطر تنش گرمایی وجود داشته باشد، ارتفاع سربرداری چمن افزایش پیدا می‌كند ( به ویژه در putting) به علت افزایش عمق و میزان نفوذ ریشه؛ مقاومت چمن به شرایط تنش خشكی و گرمایی افزایش می‌یابد. سربرداری از ارتفاع كم سبب ایجاد بیماری‌هایی نظیر لكه‌برگی، (Leaf spot)، راست ( Rust)، بلار اسپوت ( bollar spot) و كاهش مقاومت در برابر پاخوری چمن می‌شود.

میزان سرعت رشد مجدد چمن، رابطه مستقیمی با ارتفاع سربرداری دارد. رشد مجدد چمن وقتی به طور مطلوب سربرداری شده، شامل دو مرحله است:
مرحله اول: فاصله زمانی 4-3 روز اول كه شامل افزایش طول برگ‌های پدیده شده است .
مرحله دوم: شامل رشد و نمو برگ‌های جدید است .

گاهی ارتفاع سربرداری بر اساس كاربرد مورد نظر مشخص می‌شود. به عنوان مثال، برای زمین‌های چمن بازی گلف، بولینگ و تنیس سربرداری از ارتفاع خیلی كم، حدود 6/0 سانتیمتر، توصیه می‌شود؛ زیرا در این زمین‌ها كیفیت چمن بر اساس یكنواختی سطح، ‌متراكم و عاری بودن از هر گونه كاه و كلش جهت حركت توپ مشخص می‌شود .
چمن كنتاكی بلوگراس در بخشی از زمین‌های گلف خیلی كوتاه‌تر از آنچه در چمن‌های زینتی مد نظر است، سربرداری می‌شود؛ زیرا در این نقاط باید تراكم و ارتفاع چمن به حدی باشد كه بتوان به راحتی روی آن بازی كرد. در صورتی كه ارتفاع چمن زیاد باشد، ضمن كاهش یكنواختی حركت توپ، در شاخ و برگ فرو می‌رود. در بازی‌هایی كه در آنها حركت توپ روی چمن مد نظر است، مثل فوتبال و بیسبال، باید ارتفاع سربرداری كم باشد تا سرعت توپ پس از برخورد با سطح چمن كاهش نیابد. معمولا ارتفاع سربرداری چمن در زمین‌های ورزشی بر اساس چهار شاخص نوع بازی،  خواسته‌های بازیكنان، فیزیولوژی رشد گونه چمن و شرایط محیطی حاكم بر زمین مشخص می‌شود.