دكترمحمد حسین صالحی سورمقی
گیاه‌شناسی
شلغم گیاهی است علفی و دوساله با ریشه‌های متورم. این ریشه‌ها كه ما آن را به نام شلغم می‌شناسیم، بسته به واریته‌های گوناگون، به رنگ‌های سفید، سفید با لكه‌های گلی یا بنفش، سبز، زرد و یا گلی مایل به قرمز هستند.
شلغم تقریباً بدون یقه است و ساقه‌های گلدار به طول 30 تا 50 سانتی‌متر از روی آن رشد كرده‌اند. در قسمت بالای ساقه‌ها گل‌های زرد روشن می‌رویند. گلبرگ‌ها 6 تا 10 میلی‌متر طول دارند. برگ‌ها سبز روشن تا سبز بوده و ممكن است بدون كرك و یا دارای كرك‌های زبر باشند.
میوه‌ها به صورت خورجین و به طول 4تا 5/6 سانتی‌متر و دارای دم درازی هستند كه به ساقه متصل می‌شوند. داخل هر میوه تعدادی دانه به قطر 5/1 تا 2 میلی‌متر و به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز یا سیاه وجود دارد. گل و میوه در سال دوم رشد شلغم ظاهر می‌شوند.
شلغم در بسیاری از نقاط جهان، از جمله ایران، كشت می‌شود و بیشتر به عنوان خوراك دام مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاریخچه
شلغم بومی غرب آسیا است و قرن‌ها است به عنوان خوراك دام و انسان مصرف می‌شود. شلغم قبل از پیدایش سیب‌زمینی، یكی از محصولات عمده خوراكی مردم اروپا و در قرون وسطی غذای مردم فقیر بوده است. این گیاه در نواحی و فصول سرد به راحتی قابل كشت است.
در حال حاضر شلغم در فصل‌های پاییز و زمستان در اروپا، آسیا، كانادا و آمریكای شمالی كشت می‌شود. بر اساس بعضی اسناد، شلغم از چهارهزار سال قبل در اروپا كشت می‌شده است.
استفاده از شلغم در طب سنتی و طب عامیانه ملل مختلف
در طب سنتی آسیا عقیده بر این بوده است كه خوردن شلغم باعث افزایش انرژی و سلامت خون می‌شود.
به طور كلی در طب قدیم، شلغم به عنوان یك تصفیه‌كننده خون مورد استفاده بوده است. همچنین، شلغم را منبع ویتامین C می‌دانستند و برای جبران كمبود این ویتامین و نیز پاك كردن پوست، به طور مرتب آن را مصرف می‌كردند. از این گیاه برای افزایش انرژی و درمان افسردگی نیز استفاده می‌شد.
از دیگر استفاده‌های شلغم در مشكلات دستگاه ادراری، از جمله دفع سنگ كلیه بوده است. برای درمان آرتریت و نقرس نیز از شلغم بهره می‌جستند. در مشكلات تنفسی، مانند احتقان بینی، برونشیت، سرفه، زكام و سل از عصاره (آب) شلغم به صورت خوراكی استفاده می‌شده است.
شلغم به صورت موضعی به عنوان مرهم جهت درمان تاول‌ها، آبسه‌ها، سرمازدگی پوست، دردهای نقرس، روماتیسم و تورم مفاصل در آرتروز به كار می‌رفت.
تركیبات مهم
هر 100گرم شلغم حاوی مواد زیر است
آب: حدود 7/92 گرم
مجموع كربوهیدرات‌ها (قندها): 6/4 گرم
پروتئین: 1 گرم
فیبر (الیاف): 1 گرم
خاكستر: 6/0 گرم
چربی: 2/0 گرم
بتاكاروتن: 1330 میلی‌گرم
پتاسیم: 420 میلی‌گرم
كلسیم: 168 میلی‌گرم
سدیم: 78 میلی‌گرم
فسفر: 52 میلی‌گرم
آهن: 6/2 میلی‌گرم
(ویتامین B1 تیامین): 1/0 میلی‌گرم
(ویتامین B2 ریبوفلاوین): 18/0 میلی‌گرم
(ویتامین B3نیاسین): 7/0 میلی‌گرم
(ویتامین C اسكوربیك اسید): 47 میلی‌گرم
انرژی: 23 كیلوكالری
دانه‌های شلغم حاوی مقدار زیادی اسیدهای چرب اروسیك ، لینولئیك و لینولنیك می‌باشند.
گلوكوزینولیت‌‌ها یكی دیگر از تركیبات مهم شلغم هستند كه اثرات ضد سرطانی دارند.
موارد استفاده از شلغم
شلغم یكی از پرمصرف‌ترین محصولات امروز دنیاست كه به صورت كشت‌های گسترده و یا به صورت خانگی تولید می‌گردد.
شلغم به شكل خام یا پخته، مانند سبزیجات، استفاده می‌شود و قسمت هوایی آن را مانند اسفناج می‌توان مصرف كرد. همچنین، برای خوراك دام، به‌خصوص در فصول پاییز و زمستان، به طور گسترده استفاده می‌شود.
داروشناختی و اثرات مهم
شلغم به علت وجود ویتامین‌ها، املاح و مواد مهم دیگر، جزء گیاهان و سبزیجات ارزنده است.
از مهم‌ترین خواص شلغم اثرات ضد سرطانی، ضد میكروب و ضد ویروسی آن می باشد.
همچنین ادرارآور، دافع سنگ‌های كلیوی، كاهش‌دهنده اسیداوریك و درمان‌كننده نقرس است.
خاصیت مفید دیگر شلغم تسكین و درمان مشكلات تنفسی از جمله برونشیت و زكام می‌باشد.
همچنین، موجب تصفیه خون می‌شود و نیز محافظ كبد است.
استفاده از شلغم به صورت ضماد و مرهم برای درمان التهاب كورك، آبسه و زخم‌ها بسیار مفید است...
برای خواندن بخش دوم -خواص دارویی شلغم- اینجا کلیک کنید.
