زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

نكاتي پيرامون رژیم غذایی اتکینز

افرادی که از رژیم غذایی اتکینز استفاده می‌کنند، معتقدند امروزه افراد چاق و مبتلا به اضافه وزن، مقادیر فراوانی از کربوهیدرات‌ها، از جمله انواع تصفیه شده آنها شامل قندهای ساده، برنج سفید، شیر، ترکیبات آرد سفید (پاستا) و سایر محصولات مرتبط را دریافت می‌کنند. جهت توضیحات ابتدایی، نخست اندکی در خصوص متابولیسم کربوهیدرات‌ها به بحث می‌پردازیم.

رژيم اتكينز

جهت مبارزه با چرخه معیوب مزبور، رژیم اتکینز استفاده از چربی و پروتئین را در مقایسه با کربوهیدرات توصیه می‌نماید. با انجام رژیم اتکینز، بدن انسان دچار وضعیت متابولیکی به نام کتوز می‌گردد. کتوز، به افزایش اجسام کتونی در جریان خون اطلاق می‌شود. کتون‌ها، مواد شیمیایی هستند که در نتیجه متابولیسم طبیعی چربی‌ها در بدن تولید می‌گردند. بالا بودن طولانی مدت سطوح کتون‌ها در خون، می‌تواند به عوارض کلیوی و کبدی منجر گردد. در نتیجه متابولیسم صحیح کربوهیدرات‌ها، اجسام کتونی و نهایتا کتوز حاصل نمی‌شود. طرفداران رژیم اتکینز معتقدند، کتوز مزمن نه تنها مضر نیست، بلکه سبب مزایای فراوانی چون نابودی چربی‌های اضافی بدن می‌گردد. بدین ترتیب، چربی‌های دریافتی رژیمی و انواع ذخیره‌ای تحلیل یافته و نهایتا وزن بدن کاهش می‌یابد. بنابر ادعای طرفداران رژیم مزبور، کتوز موجب کاهش اشتها نیز می‌گردد و سرانجام سبب پیشگیری از مقاومت به انسولین و دیابت شده و بازگشت بدن به وضعیت متابولیکی طبیعی را تسهیل می‌نماید. با وجود آنکه رژیم اتکینز غنی از انواع چربی‌ها است، در برخی موارد سطوح چربی خون بیماران پس از افزایش اولیه، نهایتا با کاهش روبرو می‌شود.

در سالیان پیشین، بسیاری از محققین علوم تغذیه از درک حقیقی فرآیندهای رژیم مزبور عاجز بودند، اما امروزه یافته‌های نوین حاصل از کارآزمایی‌های بالینی، بسیاری از حقایق پنهان رژیم اتکینز را آشکار نموده است. البته تاکنون اثرات طولانی مدت رژیم‌های غذایی پرچربی ـ پرپروتئین (کم‌کربوهیدرات)، به درستی شناخته نشده‌اند. به طور یقین در آینده، دانشمندان تغذیه به بررسی دقیق‌تر جزییات رژیم اتکینز خواهند پرداخت.

جزییات و شیوه اجرا

در دو هفته نخست اجرای رژیم اتکینز که به آن مرحله القاء اطلاق می‌گردد، کربوهیدرات دریافتی فرد به 20 گرم در روز محدود می‌شود. در ادامه، میزان کربوهیدرات مصرفی به 40 گرم در روز ارتقا می‌یابد. در ‌این مرحله، مسیر متابولیسمی بدن به سمت تولید اجسام کتونی و نهایتا کتوز تغییر می‌کند. تمرینات ورزشی نیز جهت القای کتوز و تحلیل چربی‌ها یاری‌رسان می‌باشند. لازم به ذکر است، به سبب نامتعادل بودن رژیم اتکینز (مصرف ناچیز میوه‌جات و دریافت سبزیجات تعیین شده)، قرص‌های مولتی ویتامین– مینرال باید روزانه دریافت گردند. پس از گذشت مرحله القای دو هفته‌ای و ورود بدن به وضعیت متابولیکی کتوز، مقادیر اندکی کربوهیدرات‌های مناسب (غلات کامل، میوه‌جات و سبزیجات خاص)، به رژیم غذایی اضافه شده و چنانچه در ابتدا ذکر شد، میزان کل کربوهیدرات دریافتی به 40 گرم در روز افزایش می‌یابد. مقدار مزبور حقیقتا ناچیز بوده و حدود 160 کیلوکالری انرژی فراهم می‌نماید. کاربران رژیم اتکینز باید از دریافت کربوهیدرات‌های نامناسب (پاستا، برنج سفید، شیر، نان سفید، سیب‌زمینی سرخ شده، آرد سفید و قندهای ساده تصفیه شده) اجتناب نمایند. در رژیم مزبور، استفاده از چربی‌هایی چون کره، مایونز، شیر پرچرب و خامه مجاز بوده و تنها مصرف اسیدهای چرب ترانس (خصوصا روغن‌های جامد هیدروژنه) ممنوع است. اسیدهای چرب ترانس در اغذیه سرخ شده و آماده مانند دونات، سیب زمینی سرخکرده، کلوچه، کیک و مارگارین جامد موجود هستند.

در عصر حاضر، گرایش بيشتر کشورهای جهان، جایگزینی اسیدهای چرب ترانس با انواع چربی‌های سالم می‌باشد. در کشورهای توسعه یافته، انواع قوانین جهت جلوگیری از کاربرد روغن‌های ترانس توسط رستوران‌ها به تصویب رسیده است. در رژیم اتکینز، میزان کالری دریافتی محاسبه نمی‌گردد. در حقیقت طرفداران رژیم مزبور معتقدند، کتوز سبب تقلیل اشتها و نهایتا کاهش میزان انرژی دریافتی می‌شود. بسیاری از کاربران رژیم اتکینز که اغذیه پرکالری مصرف می‌نمایند، به مرور زمان به وضعیت کتوز عادت نموده و سرانجام کاهش وزن در آنان متوقف می‌گردد. افراد مزبور حتی گاهی به اضافه وزن نیز مبتلا می‌شوند. بسیاری از محققین علوم تغذیه اعتقاد دارند که در کاهش وزن، نوع رژیم دریافتی اهمیت چندانی ندارد، بلکه هدف غایی، تقلیل میزان کالری دریافتی در مقایسه با نرخ کالری هزینه شده می‌باشد. در رژیم اتکینز با ورود به مرحله حفظ و نگهداری، انواع کربوهیدرات‌های مناسب تا توقف رژیم کاهش وزن، می‌توانند به وعده‌های غذایی اضافه گردند. مورد مزبور در‌ آینده، نشان دهنده میزان کربوهیدراتی است که فرد روزانه می‌تواند مصرف نماید، بدون آنکه مجددا مبتلا به اضافه وزن گردد. در رژیم اتکینز، میزان کربوهیدرات مصرفی مجاز در طول شبانه روز، میان افراد مختلف متفاوت بوده، اما عموما حدود 40 گرم می‌باشد.

کارآیی رژیم اتکینز

رژیم اتکینز در خصوص بسیاری از افراد مبتلا به اضافه وزن به خوبی جواب داده است. کاهش وزن سریع، خصوصا در هفته‌های ابتدایی دریافت رژیم مشهود است. بسیاری از افراد قادر به تحمل طولانی مدت کتوز بوده و بدین طریق وزن زیادی را کم می‌نمایند. البته توجه داشته باشید که به محض شروع دریافت مقادیر بیشتر کربوهیدرات (حتی کمتر از سطوح دریافتی پیش از آغاز رژیم)، درصد بالایی از وزن کاهش یافته باز خواهد گشت. برخی از محققین علوم تغذیه معتقدند، در صورت پیگیری مناسب رژیم اتکینز، کاهش وزن حتمی است. البته بسیاری از دانشمندان نیز مدعی هستند رژیم اتکینز با سایر رژیم‌ها تفاوتی ندارد، بلکه هرگاه فرد میزان انرژی دریافتی روزانه خویش را در مقایسه با نرخ انرژی هزینه شده کاهش دهد، دچار تقلیل وزن می‌گردد. در حقیقت دانشمندان مزبور، میان رژیم متعادل، پرچربی ـ پرپروتئین و یا دیگر انواع برنامه‌های غذایی تفاوتی نمی‌بینند، البته به سبب آنکه پیگیری و محاسبه دقیق و طولانی مدت میزان انرژی دریافتی در طول روز دشوار است، تایید یا رد فرضیه دریافت کمتر انرژی در رژیم اتکینز، نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد. برخی بررسی‌ها نشان داده‌اند که به سبب اثرات رژیم مزبور بر وضعیت متابولیکی بدن، ‌این رژیم در مقایسه با سایر انواع برنامه‌های غذایی، حتی در صورت افزایش میزان کالری دریافتی روزانه به کاهش وزن منجر خواهد شد.

متابوليسم كربوهيدرات‌ها

کربوهیدرات‌ها پس از مصرف، به سرعت جذب شده و به جریان خون راه می‌یابند. بدن انسان با درک بار کربوهیدراتی سبب ترشح هورمون انسولین از لوزالمعده می‌گردد. انسولین، سبب تبدیل قندهای ساده به انواع پیچیده‌تر همانند گلیکوژن می‌شود. گلیکوژن، نوعی قند یا کربوهیدرات پیچیده است که بدن انسان آن را از کنار هم قرار دادن تعداد زیادی مولکول گلوکز تولید می‌نماید. گلیکوژن سبب ذخیره طولانی مدت انرژی در عضلات و کبد می‌گردد. ظرفیت ذخیره گلیکوژن در بدن محدود بوده، لذا سایر انواع قندهای ساده که به گلیکوژن تبدیل نشده‌اند، نهایتا با کمک انسولین به چربی تغییر شکل می‌دهند. چربی حاصل در اطراف محوطه شکمی، ران و لگن تجمع می‌یابد. انسولین باید در طول روز به تناوب ترشح گردد تا بدین ترتیب با بار کربوهیدراتی حاصل از مصرف وعده‌ها و میان وعده‌های غذایی مقابله نماید. با گذشت زمان و تکرار مداوم پدیده‌های مزبور، کاهش حساسیت بدن نسبت به انسولین ترشحی رخ می‌دهد (مقاومت به انسولین). به علاوه در ادامه، نوسان وسیعی در میزان قند خون و نهایتا دیابت حاصل خواهد گشت.

اثرات جانبی احتمالی

با وجود نتایج مثبت رژیم اتکینز، دانشمندان درباره اثرات سوء رژیم مزبور نیز به تحقیق پرداخته‌اند. برخی رژیم‌شناسان معتقدند، عدم تعادل رژیم کم کالری اتکینز و نیز تامین بخش اعظم انرژی روزانه از منابع چربی و پروتئینی، نهایتا مشکل‌ساز خواهد شد. تعدادی از دانشمندان نیز در خصوص اغراق صورت گرفته در زمینه اثرات جادویی کتوز حاصل از رژیم اتکینز، انتقاد دارند. لازم به ذکر است که کتوز سبب پیشگیری از ابتلا به دیابت می‌گردد. از سوی دیگر متعاقب کاهش وزن، حساسیت به انسولین بازگشته و ابتلا به دیابت کنترل شده و یا به تاخیر می‌افتد. دانشمندان در خصوص علت اصلی اثرات ضد دیابتی رژیم اتکینز، دو فرضیه را مطرح می‌نمایند:

1ـ کاهش میزان کربوهیدرات دریافتی روزانه

2ـ کاهش وزن

تعدادی از متخصصین تغذیه اعتقاد دارند، افرادی که پس از مدتی رژیم اتکینز را ترک نموده، بدون آنکه تغییرات رفتاری در سبک و شیوه زندگی خویش‌ایجاد نموده باشند، مجددا مبتلا به اضافه وزن می‌گردند. کتوز عموما خطرناک نیست، با‌این حال برای تعدادی از افراد جامعه ناخوشایند است. افراد مزبور با استفاده از رژیم اتکینز، دچار سرگیجه، رخوت و حالت تهوع می‌شوند. مبتلایان به دیابت در صورت استفاده از رژیم مذکور ممکن است به وضعیت حادتری تحت عنوان کتواسیدوز دچار شوند که بسیار خطرناک است، لذا بیماران دیابتی پیش از دریافت رژیم اتکینز، باید با پزشک معالج خویش مشاوره نمایند. کتواسیدوز با کتوز ناشی از رژیم غذایی کم کربوهیدرات، بسیار متفاوت است.

پزشکان مخالف رژیم اتکینز معتقدند دریافت حجم بالای پروتئین در طول روز ممکن است منجر به تشکیل سنگ‌های کلیوی و نهایتا افت عملکرد کلیه گردد. بسیاری از مراجع ذی‌صلاح بهداشتی، بزرگ‌ترین مشکل رژیم اتکینز و سایر برنامه‌های غذایی پرچربی را افزایش خطر بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی و انواع مشخص سرطان‌ها می‌دانند. طی سالیان پیشین رژیم‌شناسان اعتقاد داشتند که رژیم غذایی پرچربی منجر به افزایش سطوح چربی‌های خون و نهایتا عوارض قلبی می‌شود، البته اخیرا با بررسی‌های برخی دانشمندان مشخص شده است که رژیم اتکینز حتی منجر به کاهش سطوح چربی‌های خون نیز می‌گردد، لذا در زمینه مزبور میان محققین گوناگون اختلاف نظر فراوانی وجود دارد. چنانچه ذکر شد، ارتقای سطوح چربی‌های خون سبب افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی می‌گردد.

با تضعیف فرضیه قدیمی همبستگی میان دریافت رژیم پرچربی و افزایش سطوح چربی‌های خون، دانشمندان با سوالات جدیدی روبرو شده‌اند. در حقیقت محققین در پی توجیه‌ این مورد هستند که چگونه رژیم پرچربی بدون ارتقای سطوح چربی‌های خون، می‌تواند به بیماری‌های قلبی ـ عروقی منجر گردد. در زمینه مذکور سوالات بی‌شماری بدون پاسخ مانده است. در خصوص کودکان، کاربرد رژیم اتکینز بیشتر بحث‌برانگیز می‌باشد. برخی مراجع ذی‌صلاح بهداشتی، به سبب خطرات مرتبط با چاقی مفرط در کودکان، اثرات سوء ناچیز رژیم اتکینز را قابل اغماض می‌دانند. از سوی دیگر اثرات کتوژنیک رژیم اتکینز، جهت معالجه برخی انواع صرع که به مداخلات دارویی پاسخ نداده‌اند، کاربرد دارد. دانشمندان اخیرا در خصوص اثرات مزبور بر روی کودکان نیز به تحقیق پرداخته‌اند. البته در ‌این میان برخی رژیم‌شناسان نیز اعتقاد دارند، رژیم اتکینز برای تکامل کودک مضر می‌باشد. آنان در ذکر ‌این پدیده به ‌این نکته اشاره می‌نمایند که کودکان خردسال با دریافت رژیم اتکینز دچار فقر ریز مغذی‌های لازم جهت رشد می‌گردند. در حال حاضر یافته‌های اندکی درباره کاربرد رژیم اتکینز در کودکان موجود است. به علاوه اطلاعات حاضر در خصوص مزایا و معایب کاربرد طولانی مدت رژیم اتکینز نیز بسیار ناچیز می‌باشد.

بحث و نتیجه گیری

ایده‌ی‌ استفاده از رژیم‌های غذایی پرچربی ـ پرپروتئین (کم کربوهیدرات)، به سال‌ها پیش (حدود قرن 19 میلادی) باز می‌گردد. در حقیقت رژیم‌های مذکور نخستین بار در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، به طور کاربردی جهت کنترل و کاهش وزن مورد استفاده قرار گرفتند. در اواخر قرن بیستم میلادی مراجع ذی‌صلاح بهداشتی اعلام نمودند، رژیم‌های غذایی پرچربی منجر به ارتقای سطوح چربی‌های خون (کلسترول و تری گلیسیرید) و نهایتا عوارض قلبی ـ عروقی می‌گردند. بنابر نظر مراجع مزبور، علل اصلی افزایش نرخ حملات قلبی، رژیم‌های غذایی پرچربی، فقدان تمرینات ورزشی و نهایتا ارتقای میزان انرژی دریافتی روزانه می‌باشند. در واقع تا چندین سال پیش، بسیاری از پزشکان به کارآیی رژیم‌های پرچربی ـ پرپروتئین اعتقادی نداشتند.

رژیم‌های پرچربی ـ پرپروتئین با وجود سابقه طولانی، توسط دکتر اتکینز به شهرت عمومی دست یافتند.

در هر حال امروزه جامعه پزشکی به سبب گسترش فراوان همه‌گیری چاقی، به بررسی مجدد رژیم‌های غذایی پرچربی ـ پرپروتئین پرداخته و از انواع امکانات آزمایشگاهی و بالینی در ‌این خصوص بهره برده است. در بزرگسالان با وجود یافته‌های علمی بیشتر، همچنان کاربرد رژیم اتکینز بحث‌برانگیز است. در خصوص کودکان نیز به سبب فقر اطلاعاتی، نتیجه گیری درباره رژیم اتکینز غیر ممکن است. در حال حاضر مزایا، معایب و خطرات احتمالی رژیم مزبور نامشخص می‌باشند، لذا اغلب مراجع ذی‌صلاح بهداشتی از جمله سازمان بهداشت جهانی، استفاده از شکل کلاسیک رژیم غذایی متعادل کم کالری همراه با تغییر در شیوه زندگی را توصیه می‌نمایند. شیوه مزبور، مطمئن ترین و مناسب‌ترین روش جهت کاهش وزن در کودکان و بزرگسالان می‌باشد.