برلیانت بزرگمهر
یكی از شكایت‌های بسیار معمولی و شایع افراد به شكل افزایش وزن و چاقی است. مقدار زیادی از هموطنان‌مان در پی یافتن راهی هستند كه وزن خود را كاهش دهند، اما آیا تاكنون با افرادی برخورد كرده‌اید كه از كمبود وزن و لاغری رنج ببرند؟
آیا هیچ‌گونه شكایتی درباره اضافه نشدن وزن و مشكلات ناشی از لاغری شنیده‌اید؟ با وجود آنكه شیوع لاغری در كشور، كمتر از چاقی است، اما این بدان مفهوم نیست كه در بین هموطنان مشكل لاغری وجود ندارد.
متأسفانه به علت شیوع چاقی در كشورمان، این مسئله مشكل لاغری را تحت‌الشعاع قرار داده و پزشكان و متخصصین تغذیه، كمتر به این مفهوم در رسانه‌ها پرداخته‌اند. لاغری اختلالی است كه تبعات وسیعی در بر دارد و بخصوص از نظر روانی، شخص مبتلا را در معرض آزار و احساس نارضایتی از خود قرار می‌دهد.
بهتر است در این شماره مجله به بررسی لاغری، عوامل ایجاد كننده آن، عوارض این اختلال و راه‌های درمان تغذیه‌ای آن بپردازیم.
علت شناسی لاغری
لاغری به دلایل مختلف ممكن است بروز نماید از جمله:
علت تغذیه‌ای، علت هورمونی، ارث، اختلالات گوارشی، عوامل روانی (اختلال در هضم و جذب مواد غذایی) و تحرك خیلی شدید.
بطور كلی لاغری در شرایطی ایجاد می‌شود كه مقدار انرژی دریافتی از غذا كمتر از مصرف آن در بدن باشد.
به عبارت دیگر زمانی كه انرژی كه در بدن صرف اعمال مختلف (اعمال داخلی بدن و فعالیت‌های جسمی) می‌شود، بیش از مقدار انرژی باشد كه شخص از طریق مصرف غذا دریافت می‌كند، این فرد مبتلا به كاهش وزن و لاغری می‌شود. بعد از این مقدمه بهتر است به بررسی علل ایجادكننده لاغری بپردازیم.
علت هورمونی
اختلال در ترشح هورمون‌ها می‌تواند یكی از علل لاغری باشد.
مثلاً چنانچه هورمون‌های مترشحه از تیروئید (تیروكسین و تری‌یدوتیرونین) بیش از حد ترشح شوند، یعنی انسان مبتلا به پركاری غده تیروئید باشد مبتلا به كاهش وزن و لاغری می‌گردد، چون یكی از وظایف هورمون‌های تیروئیدی در بدن، سوخت مواد انرژی‌زا است و اگر این هورمون‌ها بیش از حد لازم ترشح شوند سوخت مواد انرژی‌زا در بدن بالا رفته و شخص مبتلا به لاغری می‌شود.
به همین ترتیب برخی اختلالات هورمونی دیگر نیز می‌توانند منجر به لاغری شوند.
ارث
داشتن ارث لاغری نیز از دیگر عوامل بروز لاغری است.
برخی از افراد بطور ژنتیكی استعداد لاغری دارند، یعنی به طور ارثی سوخت و ساز پایه (متابولیسم بازال) در آنها بالا است. این افراد معمولاً در معرض كمبود وزن و لاغری قرار می‌گیرند، یعنی احتمال لاغری در آنان بیش از سایر افراد است.
اختلالات گوارشی
عوارض گوارشی می‌توانند بر هضم و جذب مواد غذایی تأثیر بگذارند و آن را كاهش دهند. مثلاً چنانچه اسیدكلریدریك معده به خوبی ترشح نشود و یا اگر شیره‌های گوارشی كه موجب هضم مواد غذایی می‌شوند و مواد هضم‌شده را برای جذب آماده می‌كنند به میزان كافی ترشح نشوند و یا اگر اختلال در تولید آنزیم‌های گوارشی كه موجب هضم مواد غذایی می‌شوند وجود داشته باشد، همه این عوامل می‌توانند بر هضم مواد خوراكی تأثیر بگذارند.
اگر غذای مصرفی به خوبی هضم نشود نمی‌تواند آماده برای جذب گردد. ضمناً چنانچه اختلالی در دستگاه گوارش وجود داشته باشد كه در عمل هضم غذا اشكال ایجاد كند و یا جذب مواد مغذی را كاهش دهد (مثلاً تورم یا زخم معده، تورم یا زخم روده، سرطان دستگاه گوارش و ...) همه این اختلالات می‌توانند در هضم و جذب مواد غذایی تأثیرگذارده و در نتیجه مانع استفاده بدن از غذای مصرفی شوند.
در چنین مواردی، مواد مغذی و از جمله مواد انرژی‌زا به میزان كافی به بدن نمی‌رسد و شخص در معرض لاغری و سوءتغذیه قرار می‌گیرد و ضمناً برای تأمین انرژی مورد نیاز بدن، پروتئین سوخته و به مصرف تولید انرژی می‌رسد كه این امر موجب تحلیل عضلانی، ضعف، سستی، خستگی و كاهش كارآیی می‌شود.
تحرك خیلی شدید
فعالیت‌های جسمی، ورزش و پیاده‌روی، همیشه از توصیه‌های متخصصین بهداشت و سلامت جامعه بوده است، ولی چنانچه در قبال ورزش و تحرك جسمی، مقدار كافی غذا مصرف نشود و انرژی مورد نیاز فرد تأمین نگردد، به عبارت دیگر چنانچه انرژی مصرف شده در بدن (به علت ورزش و تحرك جسمی شدید) بیش از انرژی دریافتی توسط غذا باشد، شخص در معرض كاهش وزن و لاغری قرار می‌گیرد.
بنابراین برای پیشگیری و نیز اصلاح كاهش وزن، لازم است به تناسب ورزش و تحرك جسمی، مقدار كافی انرژی از طریق غذا دریافت شود.
عوامل روانی
عوامل روانی تأثیر مهمی در بروز لاغری دارند. استرس، آشفتگی‌های روحی، افسردگی، اضطراب و اصولاً هر عاملی كه در شخص ایجاد استرس بنماید و آرامش روحی او را سلب كند می‌تواند بر نحوه غذا خوردن و رفتارهای تغذیه‌ای فرد تأثیرگذار بوده و او را در معرض كاهش وزن و لاغری قرار دهد.
عوامل روانی از چند بعد می‌توانند بر تغذیه و وزن شخص مؤثر باشند:
1- آشفتگی‌های روحی و استرس، تعادل عملكرد دستگاه‌های بدن را به هم زده و موجب ایجاد اختلال در اعمال داخلی بدن می‌شوند.
2- استرس و ناراحتی‌های روحی موجب بروز كم‌اشتهایی و بی‌رغبتی نسبت به مصرف غذا می‌شود.
3- از آنجایی كه معده قابلیت ارتجاع زیادی دارد، چنانچه انسان به مقدار كم غذا بخورد و این اشكال به صورت عادت درآمده و دائمی شود، معده جمع و كوچك شده و شخص به خودی خود دچار بی‌‌اشتهایی می‌شود كه این امر لاغری را تشدید می‌كند.
تغـذیه
از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر وزن افراد، چگونگی تغذیه آنان است. نوع تغذیه و الگوی غذایی می‌تواند موجب افزایش یا كاهش وزن شود و در صورت پیروی از برنامه غذایی صحیح، متعادل و مناسب، وزن در محدوده طبیعی باقی خواهد ماند. افراد لاغر معمولاً كم اشتها هستند و به مقدار كافی غذا نمی‌خورند.
گاه ممكن است شخص غذای خود را از بین مواد كم كالری انتخاب كند و به این ترتیب انرژی كافی و لازم جهت تأمین نیازهای روزانه، به بدن او نرسد.
یكی از عوامل كم اشتهایی می‌تواند مصرف میان وعده، نزدیك وعده‌های اصلی غذایی باشد.
مصرف آب و مایعات همراه غذا موجب پر كردن معده و احساس سیری می‌شود و در نتیجه شخص نمی‌تواند غذای اصلی خود را به میزان كافی میل كند.
مصرف آب و مایعات به مقدار زیاد، نزدیك به وعده‌های غذایی نیز عامل دیگری برای كم‌اشتهایی است.
مشغول بودن فكر به هنگام صرف غذا، یا داشتن هیجان زیاد قبل یا به هنگام خوردن غذا، بلند شدن از سر سفره (به هر دلیلی) موقع غذا خوردن از عوامل مهم كم‌اشتهایی است.
از آنجایی كه بسیاری از افراد لاغر، در هضم غذا دچار اشكال هستند و پس از صرف غذا مبتلا به ناراحتی‌های گوارشی می‌شوند، لذا به علت ترس از سنگینی دستگاه گوارش و نفخ و دل درد، از خوردن غذای كافی امتناع می‌كنند و به تدریج عادت به كم غذا خوردن موجب بروز كم اشتهایی در آنان می‌شود.
از سوی دیگر، ترس از ناراحتی‌های گوارشی، خود عامل مهم دیگری در بروز كم‌اشتهایی و كمبود مصرف غذا در آنان است.
