دكتر رضا امانی؛ دانشیار و مدیر گروه آ‌موزش تغذیه ؛ دانشگاه علوم پزشكی جندی شاپور اهواز
ماه رمضان در فرهنگ دینی مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. در این ماه طی یك دوره روزه‌داری توانایی خودداری از بسیاری عادات و رفتارهای روزانه در بوته آ‌زمایش گذاشته می‌شود و آ‌نچه انسان را خشنود می‌سازد همانا توان كنترل و تسلط بر بسیاری از تمایلات، كردارها و پندارهاست.
یكی از این نیازهای ضروری روزانه خوردن و آ‌شامیدن است كه پس از تنفس در جایگاهی حیاتی و كلیدی قرار دارد و در ماه رمضان انسان خویشتن‌داری نسبت به خوردن و میل طبیعی به غذا را تجربه می‌كند.
جالب اینجاست كه انسان از این رهگذر می‌فهمد تا چه حد به غذا وابسته بوده و تا چه حد برآ‌ورده ساختن این میل لذت‌بخش است. به عبارت دیگر او به جایگاه كلیدی غذا در برآ‌ورده ساختن هر دو نیاز فیزیولوژیك (گرسنگی) و روانی (تمایل درونی) پی می‌برد.
از سوی دیگر همواره این مساله مطرح بوده كه در این یك ماه چه الگوی غذایی مناسب‌تر است؟ چگونه می‌توان بر گرسنگی فائق آ‌مد؟ برای كاهش تشنگی چه راه حل‌هایی وجود دارد؟ چرا برخی افراد در این دوران وزن كم نمی‌كنند و یا حتی دچار افزایش وزن می‌شوند؟ چگونه می‌توان احساس سیری را تداوم بخشید؟ چرا در این دوره میل به برخی غذاها بیشتر می‌شود؟ و...
قبل از پاسخ به این پرسش‌ها باید چند نكته اساسی فیزیولوژیك را مد نظر داشته باشیم.
اول اینكه آ‌نچه در پژوهش‌های مختلف با ذكر شده با روزه‌داری رمضان متفاوت است، زیرا كل زمان امساك از غذا حدود نیمی از شبانه‌روز است و با گرسنگی حاد و مزمن تفاوت دارد. به علاوه، در مطالعات انسانی كه روی افراد دارای اعتصاب غذا انجام شده ممكن است آ‌ب نوشیده شود و مسائل روحی – روانی دیگری بر تعادل سیستم‌های مختلف بدن نقش داشته باشد (از جمله اجبار و اضطرار و نه رضایت و رغبت).
امروزه با شناخت پارامترهای بیوشیمیایی جدید سیستم عصبی و پپتیدها (نروهورمون‌ها و سایتوكاین‌ها) بر پیچیدگی مقوله سیری گرسنگی، اشتها و تنظیم تعادل سوخت افزوده شده است.
الگوی غذایی سالم بارها در منابع علمی و مقالات مختلف و در رسانه‌ها مورد بحث قرار گرفته است كه در ماه رمضان نیز باید از همین الگو پیروی كرد. تنها تفاوت در زمان‌بندی مصرف غذاهاست. در این ماه گروه غذایی خاصی حذف یا جایگزین گروه دیگر نمی‌شود.
همان گروه‌های غذایی اصلی (شیر و لبنیات، گوشت‌ها، سبزی، میوه، نان و غلات، شیرینی‌ها و چربی‌ها) باید مصرف شوند و مصرف مایعات نیز در حد ۸- ۶ لیوان در آ‌ب و هوای معتدل توصیه شده است. البته در ماه رمضان امسال و سال‌های آ‌تی با توجه به تقارن با فصل گرما دریافت مایعات اهمیت بیشتری می‌یابد و باید هنگام افطار و سحری مایعات كافی و میوه‌ها و سبزی‌های آ‌بدار بیشتری، از جمله هندوانه، خربزه، كاهو، خیار و... مصرف شود.
لازم به ذكر است كه پرهیز از تعریق و اتلاف مایعات بدن، عدم نوشیدن چای غلیظ و قهوه (به دلیل تحریك دفع ادراری بیشتر) و دوری از استرس‌ها ( به دلیل تشدید احساس تشنگی، خشكی دهان و همچنین تخلیه گلیكوژن كبدی) و محدودیت مصرف قندهای ساده و شیرینی اقدامات سودمندی در این زمینه هستند. برای كاهش احساس گرسنگی در طول روز توصیه می‌شود هنگام سحر از غذاهای پروتئینی استفاده شود، زیرا دیرتر معده را تحریك می‌كنند...
برای خواندن بخش دوم- تغذیه در ماه مبارک رمضان- اینجا کلیک کنید.
