زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مکمل‌ها، اغراق یا واقعیت؟

تاریخچه

استفاده از برخی گیاهان و برخی اندام حیوانات (‌مثل شاخ و یا غدد) برای درمان بیماری‌ها و تقویت قوای بدنی به آغاز تمدن بشری بر‌می‌گردد. ورزشکاران المپیک در یونان باستان 300 سال قبل از میلاد از انواع قارچ برای افزایش کارایی ورزشی خود استفاده می‌کردند. استفاده از کاکتوس، کافئین و سایر مواد نیز مرسوم بوده است. تا سال 1990 همه مکمل‌های غذایی توسط FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) کنترل و تنظیم می‌شد، اما در این سال قانون آموزش و برچسب‌گذاری تغذیه‌ای، مکمل‌ها را گروه‌بندی کرد که شامل گیاهان یا مواد تغذیه‌ای مشابه می‌شد. در سال1994 قانون آموزش و بهداشت مکمل‌های رژیمی ‌تصویب شد که سبب گسترش طبقه‌بندی مکمل‌ها از جمله Ginseng ، روغن ماهی، آنزیم‌ها، محصولات گرانولی مانند هورمون‌ها، استروئیدها و ترکیبی از این موارد گردید. با این قانون بسیاری از کنترل‌های FDA بر تولید مکمل‌ها برداشته و در پی آن صنعت و بازار عرضه مکمل‌ها آشفته و نامنظم شد.به همین دلیل مصرف‌کنندگان باید هوشیاری و آگاهی کافی در انتخاب و خرید این محصولات داشته باشند. ادعای جادویی و قدرت شفابخشی این محصولات و تبلیغات فراوان پیرامون آنها باعث شده مردم دیوانه وار به سمت خرید این مکمل‌ها هجوم بیاورند.

- تعریف مکمل غذایی

مکمل‌های غذایی موادی هستند که برای کامل کردن رژیم غذایی مصرف می‌شوند و حداقل یکی از چهار معیار زیر را دارند:

- شامل ویتامین، ماده معدنی، اسید آمینه، املاح نسوج، مواد ترشحی و متابولیت‌ها هستند.

- می‌توانند به صورت عصاره یا کنسانتره و اشکال دارویی مثل قرص، ژل نرم، کپسول و پودر مصرف شوند.

- بر روی برچسب آنها کلمه مکمل غذایی قید شده است.

- به عنوان یک غذای معمولی یا یکی از مواد غذایی به کار نمی‌روند.

- موارد مصرف

1- وقتی جانشین غذایی مناسبی برای ایجاد یک رژیم متعادل وجود نداشته باشد.

2- مقادیر مورد نیاز بدن بیش از حدی باشد که در یک رژیم مناسب وجود دارد.

3- ترکیب مورد نیاز در مواد غذایی وجود نداشته باشد.

مشکلات مصرف مکمل‌ها

- در برخی موارد مکمل ذاتا خطرناک و ناسالم است.

- نبود قوانین نظارتی قوی و دقیق بر مکمل‌های غذایی

- احتمال وجود آلودگی یا ناخالصی با مواد مضر مثل کارسینوژن‌ها

- متفاوت بودن محتوا با برچسب

- به تاخیر افتادن درمان با روش دارویی

- در کودکان، خانم‌های باردار، بیماران تحتعمل جراحی، افراد مبتلا به نارسایی کبد یا کلیه و یا نقص در عملکرد سیستم ایمنی

- هزینه بالا در صورت ارزش واقعی ناچیز

- عوارض جانبی ( بیشتر در مورد مکمل‌های بدنسازی و لاغری): تشنج، کما، سکته قلبی، آریتمی، اختلالات انعقادی، بیماری‌های کبدی، آنافیلاکسی و مرگ،

طبقه بندی مکمل‌ها

- مکمل‌های گیاهی به دست آمده از عصاره گیاهان(Herbal products)
- سایر ترکیبات بیولوژیک شامل botanical، مکمل‌های با منشاء حیوانی
- ترکیبات مورد استفاده در بدنسازی
- ترکیبات مورد استفاده در کاهش وزن
- سایر مکمل‌ها

مکمل‌های گیاهی

سیر یا (Allium sativum) Garlic

- این گیاه حاوی ماده موثره آلیسین است که ناپایدار بوده و در معده تخریب می‌گردد. خواص آن عبارتند از: کاهش چربی خون، کاهش فشار خون، ضد اترواسکلروز، ضد ترومبوتیک و ضد پلاکت، عوارض جانبی شامل: تهوع، کاهش فشار خون و آلرژی می‌باشد.

جین‌سینگ
نام علمی ‌آن Panax spp و جین سنوزیدها ماده موثر آن است. خواص دارویی آن عبارتند از:

مقابله با خستگی، ضعف، کاهش قدرت، توان و تمرکز، طبیعی ساختن شرایط بدن در مقابله با استرس، بهبود خلق و خو، افزایش کارایی جسمی‌، تعدیل سیستم ایمنی، بهبود عملکرد قلبی-عروقی، ضد دیابت و ضد سرطان

عوارض جانبی:

تحریک CNS، بی‌خوابی، هیپرتانسیون، عصبی شدن، تحریک پذیری، افزایش خونریزی در افرادی که داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند، تداخل با فروزماید، دیگوکسین و مهارکننده‌های آمینواکسیداز، هشدار: بیماران مبتلا به MS نباید این ماده را مصرف کنند.

سایر ترکیبات بیولوژیک

اسیدهای چرب امگا3

- مکانیسم اثر: با پیش ساز اسید آراشیدونیک رقابت کرده باعث اثرات هیپولیپیدمیک، اثرات ضدالتهابی و ضدانعقادی می‌گردند.

خواص: کاهش سطح تری گلیسرید و لخته‌های خونی، کاهش احتمال مرگ ناگهانی، کمک به سلامت شریانی، کاهش فشار خون

عوارض جانبی: مشکلات گوارشی، آکنه و اگزما، در برخی موارد با توجه به نوع آنها ممکن است سمیت ویتامین‌های A و D ایجاد شود، در بیماران دارای اختلالات کبدی، به‌ویژه در دوزهای بیشتر از 3 گرم در روز عملکرد کبدی آنها باید کنترل شود، در بیماران دارای اختلالات انعقادی و افرادی‌که داروی ضد انعقاد مصرف می‌کنندباید با احتیاط مصرف شوند

گلوکز آمین و کندروئیتین سولفات

خواص: جلوگیری از پیشرفت آرتریت، مهار آنزیم‌های تخریب‌کننده غضروف، کاهش درد، خصوصا در استئوآرتریت

عوارض جانبی: عوارض گوارشی، یبوست، درد اپی گاستر، سوزش سر دل و اسهال و تهوع، احتمال افزایش قند خو

مکمل‌های کاهش وزن

- شواهد اندکی دال بر اثربخشی و بی‌خطر بودن این نوع مکمل‌ها وجود دارد.

عوارض: افزایش خطر سرطان (در مورد دی هیدرواپی اندروسترون، چای دیتر)، سکته قلبی(افدرا)، مسمومیت کبد و کلیه (به علت آلودگی با حشره‌کش‌ها و فلزات سنگین)، علائم ناخوشایند گوارشی، بی خوابی و راش

هشدار:

- میزان ماده موثر ممکن است بیشتر از مقدار درج شده بر روی برچسب باشد؛ بنابراین خطر overdose را افزایش می‌دهد.

- برخی موارد نیز دارای مواد موثر بسیار خطرناک می‌باشند.

برخی ادعاهای درج شده بر روی برچسب واقعیت نداشته و گزارش‌های بسیاری از خطرات و عوارض جانبی آنها وجود دارد.

- اطلاعات بسیار کمی‌ از اثربخشی این مکمل‌ها در دست است

مکمل‌های غذایی در بدنسازی و ورزشکاران

کافئین:
خواص: افزایش انرژی و استقامت، افزایش قدرت فکری، افزایش مصرف چربی، افزایش عملکرد ورزشکاران،

عوارض جانبی: اضطراب، ناراحتی معده، بی‌خوابی، از دست دادن آب بدن، تحریک پذیری، افزایش قدرت انقباض قلب، تنگ شدن عروق کرونری، تحریک پذیری میوکارد، تپش قلب و آریتمی

کراتین

1- کراتین مونوفسفات موثرترین مکمل تغذیه‌ای نیروزاست

2- باعث افزایش عملکرد در فعالیت‌های قدرتی و سرعتی می‌شود.

3- در صورتی که تحت نظر متخصص مصرف شود، نه تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند، بلکه در پیشگیری از صدمات به ورزشکار نیز موثر است.

4- شواهد علمی‌چندانی در مورد اثرات زیان‌آور احتمالی آن در کوتاه یا بلند‌مدت در دست نیست.

5- اگر احتیاط‌های لازم به عمل آید، این مکمل در جوانان ورزشکار می‌تواند آلترناتیو خوبی به جای داروهای آنابولیک خطرناک باشد.

6- در حال حاضر، کراتین مونوفسفات موثرترین شکل کراتین تحت عنوان مکمل تغذیه‌ای است که باعث افزایش قدرت عضلانی می‌شود.

7- افزودن کربوهیدرات و یا پروتئین همراه با کربوهیدرات به کراتین ظاهرا باعث افزایش احتباس آن در عضله می‌شود هرچند اثر آنها بر عملکرد عضلانی بیشتر از کراتین تنها نیست.

8- سریع‌ترین روش افزایش ذخیره کراتین عضله با مصرف 3/0 گرم به ازای کیلوگرم در روز کراتین مونوفسفات به مدت حداقل 3 روز و متعاقب آن 5-3 گرم در روز برای حفظ ذخایر آن به‌دست می‌آید.

عوارض جانبی احتمالی: دهیدراته شدن، گرفتگی عضلانی، مشکلات دستگاه گوارش، آسیب کبدی و کلیوی

اثرات مصرف درازمدت آن به مطالعات بیشتری نیاز دارد.

- تداخلات: کافئین، سایمتیدین، دیورتیکها، NSAIDs، تری متوپریم

مکمل‌های پروتئینی

- ادعا شده که این مکمل‌ها باعث افزایش توده عضلانی می‌شود. مقدار مورد نیاز پروتئین، 8/0 تا2 گرم به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن است و مقادیر بالای آن می‌تواند باعث دهیدراتاسیون و کاهش عملکرد ورزشی گردد. بعلاوه میزان پروتئین اضافی به‌صورت چربی ذخیره می‌شود.
برخی از مکمل‌های رایج در ایران

- Megamass: هر 100 گرم حاوی 25 گرم پروتئین و 68 گرم کربوهیدرات است.

- Aminopro: هر 100 گرم حاوی 90گرم پروتئین خالص با قابلیت جذب و هضم بالا است.

- Ultra Whey: هر 100 گرم حاوی 90 گرم پروتئین وی است.

بعضی از انواع ال-گلوتامین‌ها: شامل کراتین، ال‌گلوتامین، آرژنین، کربوهیدراتو تورین.

BCAA: متشکل از اسیدهای آمینه شاخه ای لوسین، ایزولوسین و والین

توصیه‌ها و هشدارها

- از مصرف دوزهای بالای ویتامین‌ها و املاح خودداری گردد.

- به تاریخ انقضای مکمل‌ها و مجوز وزارت بهداشت روی آنها توجه شود.

- مکمل‌های غذایی رژیم غذایی ناکافی و نامتعادل را نمی‌توانند جبران کنند.

- ویتامین‌ها به بدن انرژی نمی‌رسانند و نمی‌توانند قدرت فیزیکی را افزایش دهند.

- بیشتر ادعاها در مورد مکمل‌های غذایی از نظر علمی‌ثابت نشده است.

- مکمل‌ها فقط تعداد محدودی از هزاران مواد مغذی موجود در غذاها را دارند.

- تنها راه به دست آوردن تمام مواد مغذی مورد نیاز مصرف غذاهای متنوع، میوه و سبزی و استفاده از برنامه غذایی متناسب با فعالیت است.

- غذاها حجم‌دهنده بوده و به دفع و هضم نیز کمک می‌کنند.

- بهترین روش استفاده از مکمل‌ها مصرف همزمان آنها با غذاست، زیرا بهتر هضم و جذب می‌شوند.

در نهایت اگر همچنان مایل و یا مجبور به استفاده از این مکمل‌های غذایی هستید، حتما تحت نظر متخصص آنها را مصرف کرده و ضمن تهیه از داروخانه‌ها به برچسب و مجوز وزارت بهداشت روی آنها نیز توجه کنید.