مس جزء ریزمغذی‌های ضروری برای بدن است كه مقدار آن در كبد، مغز و قلب با بالاترین غلظت و در ماهیچه‌ها بسیار كم می‌باشد؛ اما به علت زیاد بودن توده ماهیچه‌ای، حدود 40 درصد كل مس بدن در عضلات اسكلتی وجود دارد.
متابولیسم مس:
جذب مس در روده باریك انجام می‌شود. ورود مس به سطح مخاطی روده با انتشار تسهیل شده و خروج آن از غشای قاعده‌ای – جانبی به شكل انتقال فعال صورت می‌پذیرد. جذب خالص مس از 60-25 درصد متغیر است و با افزایش دریافت، جذب آن كاهش می‌یابد. مس به سرعت از معده و قسمت بالای روده كه محتویاتش هنوز حالت اسیدی دارد، جذب می‌شود. جذب مس از روده به تركیب مس – متالوتیونین وابسته است. این تركیب با افزایش مصرف اسید اسكوربیك كم می‌شود و نشان می‌دهد كه به علت افزایش مصرف ویتامین C كمبود مس ایجاد شده است.
مس در كبد به متالوتیونین متصل شده و به شكل ذخیره نگهداری می‌شود و با سرولوپلاسمین از كبد به پلاسما وارد می‌گردد. مس به مقدار كم از طریق صفرا از كبد خارج می‌شود. این عمده‌ترین مسیر دفع مس می‌باشد. مقادیر كمی مس نیز از طریق عرق، ادرار و خون سیكل ماهیانه دفع می‌شود.
عملكرد مس:
مس برای جذب و استفاده آهن در بدن مورد نیاز است. این ماده به عنوان بخشی از آنزیم سوپراكسید دسموتاز بدن را در مقابل رادیكال‌های آزاد حفظ می‌كند و در تولید انرژی در میتوكندری و در سنتز ملانین، كاتكولامین‌ها و كلاژن نیز نقش دارد.
دریافت مقدار كافی مس در رژیم غذایی زن باردار عاملی موثر در میزان رشد جنین و رشد نوزاد پس از تولد می‌باشد.
نقش مس در متابولیسم لیپیدها و بیماری قلبی – عروقی:
مس در متابولیسم لیپیدها موثر است. با آزمایشی كه روی موش‌ها انجام گرفت، مشخص شد كمبود این ماده به طور قابل توجهی كلسترول پلاسما را افزایش می‌دهد و علاوه بر آن موجب تغییراتی در باند شدن كلسترول به انواع مختلف لیپوپروتئین‌ها می‌شود كه با افزایش ریسك آترواسكلروز همراه است.
تداخلات:
تداخل مس با مواد مغذی:
روی: با رژیم غذایی حاوی مقادیر بالای روی، وضعیت مس در انسان‌ها و حیوانات دچار اختلال می‌شود.
اسید اسكوربیك: مكمل‌های اسید‌اسكوربیك باعث كمبود مس در حیوانات می‌گردد.
مولیبدن: مصرف مقدار بالای مولیبدن در رژیم غذایی انسان‌ها دفع ادراری مس را افزایش می‌دهد.
كربوهیدرات‌ها: هنوز مدارك مستدلی برای تداخل كربوهیدرات و مس در انسان به دست نیامده است. فیبر و فیتات اثر مهاری ضعیفی بر جذب مس دارد.
داروها:
پنی‌سیلین كه برای درمان بیماری ویلسون به كار می‌رود، باعث دفع ادراری مس می‌شود. استفاده از آنتی‌اسیدها در مقادیر بالا نیز در جذب مس اختلال ایجاد می‌كند.
منابع غذایی:
مس در بیشتر مواد غذایی وجود دارد؛ از جمله منابع حیوانی. مواد غذایی حاوی مس بالا شامل: صدف، جگر، گوشت ماهیچه، مغزها، حبوبات، غلات، شكلات و میوه‌های خشك می‌باشد. میوه‌ها و سبزیها مقدار كمی مس دارند. شیر گاو هم از نظر مسس فقیر است؛ اما مس شیر مادر به خوبی جذب می‌شود.
مقادیر مورد نیاز:
میزان توصیه شده روزانه برای نوجوانان و بالغین در هر دو جنس 900 میكروگرم، برای شیرخواران 220-200 میكروگرم، برای خردسالان 440-340 میكروگرم، در دوران بارداری 1000 میكروگرم و در دوران شیردهی 1300 میكروگرم می‌باشد.
كمبود:
كمتر از 20 درصد افراد از كمبود مس رنج می‌برند. شاخص‌های حساس برای وضعیت مس آنزیم‌های حاوی مس در سلول‌های خونی است.
كمبود مس با كم‌خونی، نانوتروپنی و اختلالات اسكلتی، به‌خصوص غیرمعدنی شدن مشخص می‌گردد و در كودكان نوتروپنی و لوكوپنی از نشانه‌های اولیه كمبود مس است. بیماری‌های ناشی از كمبود مس عبارتند از: استئوپروز، استئوآرتریت و روماتوئید، بیماریی قلبی – عروقی، ایجاد وضعیت‌های مزمن در استخوان، بافت پیوندی قلب و رگ‌های خونی و سرطان كولون. كمبودمس در كودكان موجب كم‌خونی، شكل غیرعادی در استخوان، اختلال در رشد، اضافه‌وزن، كثرت عفونت‌ها و كمبود انرژی می‌شود.
كمبود خفیف مس نیز موجب كاهش تحمل در مقابل عفونت، مشكلات جنسی، خستگی و اختلال در عملكرد مغز می‌گردد.
علل كمبود مس:
مصرف غذاهایی كه از نظر مس فقیر هستند، یكی از علل كمبود مس می‌باشد. همچنین، اختلال در هضم، اسهال یا مشكلات كبدی و نیز دریافت مكمل‌هایی كه در جذب مس تداخل ایجاد می‌كنند (مانند آهن و روی)، موجب كمبود این ماده در بدن می‌شوند.
چه افرادی در معرض كمبود قرار دارند؟
افراد مسن، ورزشكاران و افرادی كه كارهای فیزیكی سخت انجام می‌دهند، گیاهخواران، به‌ویژه آنهایی كه لبنیات هم مصرف نمی‌كنند، زنان باردار و جنین آنها، نوزادان نارس، به‌ویژه نوزادان بسیار كم‌وزن، نوزادانی كه از فرمولاهایی كه با مس غنی نشده‌اند و یاا از شیر گاو استفاده می‌كنند، بیشتر در معرض كمبود مس قرار می‌گیرند.
چگونه متوجه شویم كه نوزاد ما دچار كمبود مس نیست؟
1- افراد باردار و شیرده دریافت مس خود را افزایش دهند.
2- اگر نوزادان از شیر غنی‌شده استفاده می‌كنند، باید تعادلی میان روی، مس و كلسیم آنها باشد.
3- اگر نوزادان از شیر گاو استفاده می‌كنند، دریافت مكمل مس برای آنها ضروری است.
4- نوزادان نارس و كم‌وزن و نیز آنهایی كه به طور مداوم دچار اسهال یا عفونت می‌شوند، باید مس بیشتری دریافت كنند.
سندرم منكز:
این سندرم به نام سندرم موی مجعد نیز شناخته می‌شود كه منجر به سوءجذب مس، افزایش دفع ادراری و انتقال غیرطبیعی آن در داخل سلول می‌شود. سندرم منكز یك بیماری ارثی است كه با عقب‌ماندگی رشد، كاهش دمای بدن، نقص در كراتینه شدن وو رنگ موها و اختلال روانی پیش‌رونده در شیرخواران مشخص می‌شود. در این بیماران اختلالات زیادی در بافت پیوندی وجود دارد.
مسمومیت:
مسمومیت با مس از طریق مصرف غذا بسیار نادر است؛ اما مصرف زیاد مكمل یا نمك‌های مس مورد مصرف در كشاورزی سبب مسمومیت می‌شوند. دریافت مقادیر سمی منجر به اختلال در تشكیل گلبول‌های قرمز، سیروز كبدی، كما و كاهش ترشح ادرارر می‌گردد. هر بیماری كبدی كه موجب اختلال در دفع صفرا شود، موجب نگهداری مس می‌شود.
بیماری ویلسون:
با تجمع زیاد مس در بافت‌های بدن، مثل چشم‌ها مشخص می‌شود. یك رژیم گیاهخواری سخت ممكن است برای این افراد مفید واقع شود؛ زیرا میوه‌ها و سبزیها مقادیر كمی مس دارند.
