برلیانت بزرگمهر؛ محقق و مشاور تغذیه و رژیم درمانی
فاكتورهایی كه باعث ایجاد عارضه در دندانها می‌شوند:
مصرف زیاد كربوهیدرات‌ها (مواد قندی – نشاسته‌ای)
عدم شستشوی دهان و دندانها پس از مصرف غذا
تاثیر عوامل ارثی نیز در سلامت دندانها به اثبات رسیده است. كسانی كه والدین و فامیل درجه یك آنها دندان‌های سالم و با استحكام مناسب ندارند، معمولا خیلی زودتر و در سنین پایین‌تر، مبتلا به خرابی و پوسیدگی دندان می‌شوند و دندان‌های خود را در سنین پایین از دست می‌دهند، ولی توجه به این نكته ضروری است كه با تغذیه مناسب و رعایت بهداشت دهان و دندانها می‌توان عامل ارث را مهار و سلامت دندانها را تا سنین بالا حفظ نمود.
عواملی كه در حفظ سلامت دندانها موثرند و موجب استحكام و دوام بیشتر دندانها می‌شوند
تغذیه یكی از فاكتورهای مهم در سلامت دندانها محسوب می‌شود. تصور نكنیم كه تغذیه صرفا در دوران میانسالی و كهولت (یعنی دورانی كه سلامت دندانها در معرض آسیب قرار می‌گیرد) قابل اهمیت است، بلكه در تمام دوران زندگی، یعنی از دوران‌های جنینی تا پایان عمر، تغذیه در حفظ سلامت تمام ارگان‌ها از جمله سلامت و استحكام دندانها تاثیر مهم دارد.
در اینجا لازم است مواد مغذی موثر در دوام و استحكام دندانها را به طور خلاصه مورد بررسی قرار دهیم:
پروتئین: این ماده مغذی كه به صورت كلاژن جزء مواد آلی استخوان‌ها و دندانها محسوب می‌شود، از فاكتورهایی است كه در استحكام دندانها تاثیر دارد، زیرا رسوب مواد معدنی در دندانها با ماده آلی دندان (یعنی كلاژن) در ارتباط است و در صورت فقدان یا كمبود این ماده آلی، مواد معدنی قادر به رسوب كافی در دندانها نیستند.
كلسیم و فسفر: این مواد معدنی، كه به صورت رسوب فسفات كلسیم، مواد معدنی دندانها را تشكیل می‌دهند، چنانچه به مقدار كافی همراه غذا به بدن نرسند، قادر به رسوب كافی در دندانها نخواهند بود. در نتیجه دندانها استحكام و سلامت خود را از دست می‌دهند. تغذیه مادر در دوران بارداری (یعنی زمانی كه جوانه‌های دندانی در جنین تشكیل می‌شود)، در سلامت و استحكام دندان‌های فرد در آینده تاثیر بسزایی دارد و چنانچه كلسیم، فسفر و سایر مواد مغذی لازم برای سلامت دندانها در غذای مادر به مقدار كافی وجود نداشته باشد، موجب تشكیل دندان‌هایی سست، ناسالم و آسیب‌پذیر در دوران كودكی و سپس در تمام طول عمر خواهد شد. همچنین تغذیه مادر در دوران شیردهی نیز در سلامت و استحكام دندان‌های كودك و سپس استحكام دندان‌های او در تمام دوران زندگی موثر خواهد بود.
فلوئور: فلوئور كه یك ماده معدنی است، تاثیر مهمی در استحكام دندانها دارد. امروزه اثرات مفید فلوئور بر مینای دندان كاملا شناخته شده است. فلوئور موجب افزایش مقاومت دندانها در برابر پوسیدگی و فساد می‌شود. ضمنا این ماده معدنی به عنوان یك ماده ضدمیكروبی در دهان عمل می‌كند و مانع فعالیت میكروب‌ها در جهت فساد و خرابی دندانها می‌شود.
فلوئور، عمدتا در آب آشامیدنی وجود دارد و از این طریق به بدن انسان می‌رسد. از منابع غنی دیگر آن می‌توان به ماهی و محصولات دریایی و نیز چای اشاره نمود. در آب آشامیدنی برخی مناطق، به مقدار كافی فلوئور وجود ندارد. در این مناطق احتمال پوسیدگی و خرابی دندان، در افراد و حتی كودكان افزایش می‌یابد.
بنابراین در چنین شرایطی افزودن فلوئور به آب توصیه می‌شود، ضمنا استفاده از منابع دارویی آن و نیز شستشوی دندانها با خمیر دندان حاوی فلوئور مفید است. همچنین در این مناطق استفاده از ماهی و محصولات دریایی در برنامه غذایی توصیه می‌گردد.
ویتامین D: این ویتامین به علت آنكه در جذب كلسیم از روده و نیز در رسوب كلسیم و فسفر در استخوان‌ها و دندانها موثر است، در سلامت و استحكام دندانها نقش بسزایی دارد. ویتامینD متاسفانه از طریق منابع غذایی همیشه نمی‌تواند نیاز انسان را تامین كند، زیرا در تمام مواد خوراكی به مقدار كافی موجود نیست و باید از طریق تابش مستقیم آفتاب به پوست، در بدن تولید شود.
كسانی كه در معرض تابش مستقیم و بلامانع نور خورشید قرار نمی‌گیرند، معمولاً نمی‌توانند ویتامین D كافی در بدنشان تولید نمایند، بنابراین كلسیفیكاسیون كافی در استخوان‌ها و دندان‌هایشان انجام نمی‌شود و در معرض اختلالات دندانی قرار خواهند گرفت.
خانم‌هایی كه بارداری‌های مكرر و شیردهی‌های طولانی دارند، چنانچه از برنامه غذایی كافی، متنوع و مناسب استفاده نكنند، سلامت لثه و بافت‌های نگهدارنده دندان‌هایشان دچار اختلال می‌شود و در هر دوره بارداری و شیردهی؛ ممكن است یك یا چند دندان خود را از دست بدهند، اما مادرانی كه در دوران بارداری و شیردهی از الگوی غذایی كافی و صحیح و بهداشت دهان و دندان پیروی می‌نمایند، می‌توانند دندان‌هایی سالم، محكم و بادوام داشته باشند.
ویتامین C: این ویتامین در سلامت لثه‌ها و دندانها تاثیر مهمی دارد، زیرا در تشكیل كلاژن (پروتئین موجود در بافت همبند) دخالت دارد و در سلامت و استحكام این بافت موثر است. در كمبود ویتامین C، لثه‌ها شل، سست و آسیب‌پذیر شده و با جزیی‌ترین تماس، حتی تماس دست یا مسواك زدن، دچار خونریزی می‌شوند. همچنین به علت اختلال در بافت پیوندی (بافت همبند)، لثه‌ها عفونت‌پذیر می‌شوند و اتصال دندانها با لثه سست می‌شود و لثه‌ها قادر به نگهداری دندانها نخواهند بود. در نتیجه افراد مبتلا به كمبود ویتامین C (كه عارضه شدید آن اسكوربوت نامیده می‌شود)، معمولا دندان‌های سالم و محكمی ندارند و یك یا چند دندان خود را از دست می‌دهند.
ویتامین C در منابع گیاهی وجود دارد و مواد حیوانی فاقد مقدار كافی از این ویتامین هستند. منابع مهم این ویتامین عبارتند از: سبزی‌های دارای برگ سبز و سایر سبزی‌ها مانند گوجه‌فرنگی، فلفل فرنگی و فلفل دلمه‌ای.
ضمنا سبزی‌هایی مانند پیاز و كلم‌پیچ حاوی مقداری ویتامین C هستند كه اگر به مقدار كافی در برنامه غذایی روزانه گنجانده شوند، می‌توانند قسمتی از نیاز شخص را به این ویتامین تامین كنند. برخی میوه‌ها مانند مركبات، توت‌فرنگی و كیوی نیز از منابع خوب این ویتامین هستند.
با توجه به نقش مهم و حیاتی دندانها در حفظ سلامت انسان و نیز تاثیر قابل اهمیتی كه دندانها در زیبایی چهره فرد دارا هستند، لازم است به بهداشت و سلامت آنها توجه لازم و كافی مبذول گردد.
داشتن دندان‌هایی سالم، محكم و بادوام ضروری است
مادران باردار و شیرده جهت حفظ سلامت دندان‌های خود و كودكشان لازم است از برنامه غذایی صحیح، كافی و متنوع پیروی نمایند.
استفاده از مواد غذایی كه برای حفظ سلامت و استحكام دندانها مفید است، در برنامه غذایی روزانه تمام افراد توصیه می‌شود.
رعایت بهداشت دهان و دندان برای همه افراد از كودك تا سالمند ضروری است.
مراجعه هر 6 ماه یك بار به دندانپزشك جهت معاینه دندانها (در صورت شروع پوسیدگی و خرابی، ترمیم آنها لازم است).
از شكستن مواد سفت و سخت با دندانها باید جدا خودداری شود.
پس از مصرف غذا و نیز مواد شیرین، باید دندانها را با مسواك و خمیر دندان شستشو داد.
برای تامین ویتامین D كه در جذب كلسیم و فسفر و در نتیجه در سلامت و استحكام دندانها نقش مهمی دارد، لازم است افراد هر روز چند دقیقه در معرض تابش مستقیم اشعه نور خورشید قرار گیرند. در صورت عدم دسترسی به نور مستقیم آفتاب و یا سایر اشكالات، باید از منابع دارویی ویتامین D استفاده شود.
افرادی كه به طور ارثی دندان‌های محكم و بادوامی ندارند، باید بیش از سایرین به حفظ سلامت دندان‌های خود توجه نمایند.
