دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری؛ متخصص تغذیه
1- توصیه‌های غذایی
- مصرف مواد غذایی حاوی پتاسیم مانند موز، زردآلو، پرتقال، انجیر، گریپ فروت، هلو، انگور، آلو، سیر، كلم بروكلی، كدو سبز، قارچ، گوجه فرنگی و انواع سبزی‌های برگ سبز و همچنین حبوبات توصیه می‌گردد.
- مصرف مواد غذایی حاوی سدیم كم توصیه می‌شود.
میو‌ه‌ها وسبزی‌ها دارای مقدار كمی سدیم و مقدار قابل توجهی پتاسیم هستند و باید به مقدار زیاد مصرف شوند.
مطالعات نشان می‌دهند كه شیوع فشار خون در گیاهخواران در قیاس با غیر گیاهخواران كمتر است كه یكی از علل این تفاوت دریافت بیشتر پتاسیم و مقادیر كمتر سدیم در گیاهخواران می‌باشد.
- مصرف کمتر چربی‌های اشباع‌شده سبب کاهش فشار خون می‌شود.
مواد غذایی همچون چربی شیر گاو، زرده تخم مرغ، پنیر پرچرب، گوشت گوساله، كره، روغن‌های نباتی هیدروژنه شده و حاوی اسیدهای چرب ترانس و نیز انواع كیك‌ها و شكلات‌ها دارای مقدار زیادی چربی اشباع‌شده می‌باشند.
- نتایج تحقیقات مختلف ارتباط مصرف ویتامین C و كاهش فشار خون را نشان می‌دهند.
مرکبات، توت‌ها و سبزی‌های تازه دارای برگ سبز، منابع غنی ویتامین C هستند. مصرف مکمل‌های ویتامین C در افراد دچار پر فشاری خون و همچنین افراد سالم، سبب کاهش فشار خون می‌شود.
- مصرف ماهی‌های حاوی اسیدهای چرب مفید از قبیل ماهی قباد، حلوا و قزل آلا چندین بار در هفته توصیه می‌شود.
- مصرف مقادیر زیاد منابع کلسیم دار مانند شیر و لبنیات كمچرب و ماهی سبب کاهش فشار خون می‌شود.
- استفاده مناسب از روغن‌های مایع گیاهی سرشار از امگا-6 (اسید لینولئیك) مثل روغن ذرت، روغن آفتابگردان، روغن پنبه‌دانه، روغن سویا و روغن بادام زمینی و سرشار از امگا-3 (اسیدلینولنیك) مثل روغن ماهی و گردو به افراد مبتلا به فشارخون توصیه می‌شود.
همچنین توصیه می‌گردد كه در طبخ به جای كره و روغن نباتی جامد از روغن زیتون، ذرت، سویا و کانولا استفاده شود.
افراد مبتلا به فشار خون از چه غذاهایی نباید استفاده كنند و یا در حد اعتدال مصرف نمایند؟
- به طور كلی، از مصرف غذاهای پرنمك مثل گوشت‌های دودی، انواع كنسرو، سوسیس، كالباس، برگرها و سایر فرآورده‌های گوشتی، به علت دارا بودن مقادیر بالای سدیم باید پرهیز شود.
همچنین از مصرف سبزی‌های كنسروشده در آب نمك، زیتون شور، چیپس و سایر تنقلات شور باید خودداری نمود.
- سس‌ها، سوپ‌ها، قرص‌های گوشت، كنسرو لوبیا و سایر غذاهای آماده می‌توانند سبب تشدید فشار خون شوند، لذا باید در مصرف آنها احتیاط كرد.
- مواد حاوی كافئین از قبیل قهوه، چای، انواع کولاها و شکلات موجب افزایش فشارخون می‌گردند و باید در حد اعتدال مصرف شوند.
- بهتر است افراد مبتلا به پر فشاری خون از انواع شیرینی‌جات مثل قند، شكر، مربا، عسل، ژله، آبنبات و شربت كمتر استفاده كنند.
- از منابع حاوی كلسترول در حد متعادل استفاده شود. منابع غذایی حاوی كلسترول عبارتند از زرده تخم‌مرغ، مغز، زبان، دل، قلوه و قلب.
2- توصیه‌های رفتاری
الف) كاهش وزن
كاهش وزن و حفظ وزن طبیعی از اركان اساسی هر برنامه طراحی شده جهت مقابله با پرفشاری خون است.
مطالعات نشان می‌دهند كه شاخص توده بدن (BMI) بیشتر از 27، رابطه مستقیم با فشار خون بالا دارد.
اگر BMI بیشتر از 30 باشد، در مردان و زنان به ترتیب 38 و 32 درصد میزان فشار خون را بالا می‌برد.
خطر ابتلا به فشار خون در افرادی كه اضافه‌وزن دارند، دو تا شش برابر بیشتر از افراد با وزن طبیعی است.
همچنین تحقیقات نشان می‌دهند كه 10 درصد اضافه وزن باعث افزایش فشار خون به میزان 7میلی‌مترجیوه می‌گردد، لذا كاهش وزن و پیروی از یك رژیم غذایی مناسب یكی از راهكارهای بهبود فشار خون می‌باشد.
توصیه می‌شود كاهش وزن زیر نظر متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی صورت پذیرد و خودسر نباشد.
ب) فعالیت جسمانی (ورزش)
افزایش فعالیت بدنی سه بار در هفته و به میزان 30 دقیقه، میزان فشار خون را كاهش می‌دهد.
نتایج تحقیقات بیانگر این مطلب است كه ورزش‌های مستمر باعث كاهش استرس می‌شوند كه از عوامل مهم پرفشاری خون است.
ج) ترك سیگار
سیگار سبب تشدید پرفشاری خون می‌گردد، بنابراین حتما باید ترك شود.
3- توصیه‌های دارویی
در صورتی كه اقدامات فوق (تغذیه‌ای و رفتاری) موثر نباشد، با استفاده از داروهای ضد فشار خون می‌توان فشار خون را پایین آورد.
گرچه توصیه‌های دارویی حتما باید توسط متخصصان ذیربط صورت گیرد، ولی جهت اطلاعات بیشتر به طور مختصر به بعضی از این داروها و بعضا مكانیسم اثر آنها اشاره می‌گردد:
الف) دیورتیک‌های تیازیدی یا داروهای مدر (ادرارآور)
این داروها هنوز در درمان پر فشاری خون ارزشمند هستند.
تیازیدها بخوبی از روده جذب و از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند.
این داروها با افزایش دفع کلیوی سدیم و آب (در نتیجه کاهش حجم خون) و اثر مستقیمی كه بر روی عضلات صاف عروق دارند، مقاومت عروق محیطی را کاهش می‌دهند و فشار خون را پایین می‌آورند.
معمولاً این دسته از داروها اولین انتخاب دارویی در درمان فشار خون بالا هستند.
چنانچه از دیورتیک‌ها استفاده میکنید و فشار خون شما همچنان بالا است، با پزشک خود در رابطه با اضافه کردن دیورتیک‌ها و یا جایگزین کردن آنها با داروهای قبلی مشورت کنید.
ب) بلوکه کننده‌های گیرنده بتا
بتا بلوكرها با کاهش برون ده قلب و تاثیری که بر مرکز وازوموتور دارند، فشار خون را کاهش می‌دهند.
این دسته از داروها، بار کاری قلب را کاهش می‌دهند و رگ‌های خونی را باز می‌کنند و باعث می‌شوند قلب ضربان آهسته‌تری داشته باشد و فشار کمتری بر خون پمپاژ شده وارد کند.
زمانی که این دسته از داروها در ترکیب با داروهای دیورتیک تیازیدی تجویز می‌شوند، بیشترین تاثیر را دارند.
ج) مهارکننده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE)
این دسته از داروها به بهبود وضعیت عروق خونی کمک می‌کنند و این کار را از طریق مهار تشکیل ماده‌ای که باعث تنگ شدن عروق خونی می‌شود، انجام می‌دهند.
مهارکننده‌های ACE در درمان فشار خون بالا در افراد مبتلا به بیماری قلب و عروق، نارسایی قلبی و یا نارسایی کلیوی بسیار موثر هستند.
همچون داروهای بتابلوکر، این دسته از داروها نیز در صورت تجویز همراه با داروهای دیورتیک تیازیدی موثرتر عمل می‌کنند.
د) بلوکرهای گیرنده آنژیوتانسین 2
این دسته از داروها نیز به بهبود وضعیت عروق خونی کمک می‌کنند، ولی این کار را از طریق مهار عملکرد تركیبات شیمیایی عروق خونی به انجام می‌رسانند.
این گروه دارویی نیز همچون مهارکننده‌های ACE در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی و نارسایی کلیوی موثر هستند.
ه) بلوکرهای کانال کلسیم
این داروها به بهبود وضعیت ماهیچه‌های عروق خونی شما کمک می‌کنند.
برخی از آنها سرعت ضربان قلب را کاهش می‌دهند.
دوستداران گریپ فروت باید در زمان مصرف این داروها احتیاط کنند، چرا که آب گریپ فروت با بلوکرهای کانال کلسیم تداخل دارد و سطوح خونی دارو را افزایش می‌دهد و فرد را در معرض عوارض جانبی قرار می‌دهد.
در صورت نگرانی در رابطه با تداخل دارویی با پزشک خود و یا یک داروساز مشورت کنید.
و) مهارکننده‌های رنین
رنین آنزیمی است که توسط کلیه‌ها تولید می‌شود و منجر به افزایش فشار خون می‌شود.
این دارو از طریق کاهش توانایی عملکرد رنین در فرآیند افزایش فشار خون عمل می‌کند.
زمانی که فشار خون شما تحت کنترل قرار می‌گیرد، پزشک روزانه یک آسپیرین تجویز می‌کند تا ریسک نارسایی‌های قلب و عروق را کاهش دهد.
معمولاً پزشکان جهت کاهش دوز روزانه داروی دریافتی، به جای تجویز دوز بالای یک دارو به تنهایی، ترکیبی از داروها با دوز پایین را تجویز می‌کنند.
در حقیقت دو و یا تعداد بیشتری از داروهای کاهنده فشار خون بهتر از یک دارو به تنهایی عمل می‌کنند.
گاهی اوقات از طریق آزمون و خطا می‌توان موثرترین دارو و یا موثرترین ترکیب دارویی را پیدا کرد.
4) كنترل فشار خون با ورزش
دلایل حاكی از آن است كه ورزش بروز و شدت عوامل خطرزای قلبی- عروقی و همچنین پرفشاری خون را تقلیل می‌دهد و كاهش مصرف داروی ضد پرفشاری خود را امكان‌پذیر می‌كند و متعاقب آن از ریسك مرگ زودرس می‌كاهد.
شواهد اخیر نشان می‌دهند كه آمادگی جسمانی حد مطلوب با پایین بودن فشار خون سیستولیكی در حالت استراحت ارتباط دارد و كم شدن وزن و پرهیز از مصرف دخانیات و مشروبات الكلی به كاهش بیشتر فشار خون كمك می‌كند.
بررسی متون نشان داده است كه كم شدن فشار خون با انجام ورزش با شدت متوسط میسر است و انجام فعالیت فیزیكی سبك مانند راه رفتن یا باغبانی كردن كه مجموعاً به سبك زندگی كم تحرك مرتبط است در كاهش آن نقش زیادی ندارد.
كم شدن فشار خون صبح هنگام به‌طور خاص مهم است، زیرا در این زمان به علت تغییر یافتن كنترل اعصاب سمپاتیك به پاراسمپاتیك احتمال خطر ناتوانی و مرگ ناشی از مشكلات قلبی- عروقی بیشتر است.
توصیه‌های ورزشی ارائه شده به بیماران با پرفشاری خون (تعداد جلسه ورزش در هفته، نوع، مدت و شدت آن) اختلاف قابل توجهی با افراد سالم ندارد.
كاهش فشار خون ناشی از ورزش كردن معمولاً در طی 4 تا 5 هفته حاصل می‌شود و تا زمانی كه برنامه ورزشی ادامه دارد حفظ می‌گردد.
افرادی كه به‌طور مشخص در حالت استراحت دارای فشار خون بالا هستند نباید قبل از دارو درمانی اقدام به انجام ورزش كنند.
مكانیسم كاهش فشار خون به وسیله ورزش
شایع‌ترین مكانیسم توضیح داده شده اثر روی شبكه عصبی سمپاتیك است.
كاهش تون سمپاتیك كه با مكانیسم‌های مختلف باعث افزایش فشار خون می‌شود، احتمالاً از مهم‌ترین علل كاهش فشار خون به وسیله ورزش است.
كاهش مقاومت محیطی نسبت به انسولین یكی دیگر از مكانیسم‌های احتمالی است.
ورزش با كاهش مقاومت محیطی نسبت به انسولین باعث كاهش انسولین سرم می‌شود.
كاهش وزن ایجاد شده به وسیله ورزش نیز یكی از مكانیسم‌های احتمالی مطرح شده است كه احتمالاً كاهش چربی بدن ركن مهم این كاهش وزن است.
توصیه‌های ورزشی به مبتلایان به فشار خون بالا
قبل از آنكه در رابطه با توصیه‌های لازم برای شركت افراد مبتلا به فشار خون بالا در فعالیت ورزشی بحث شود، لازم است توصیه‌های مربوط به حضور افراد طبیعی جامعه در ورزش بررسی گردد.
توصیه‌های كالج پزشكی ورزشی آمریكا و مراكز كنترل بیماری را در زیر مشاهد نمایید:
نوع ورزش: ورزش هوازی
تعداد جلسات: 4-3 بار در هفته
مدت: 30-20 دقیقه در هر جلسه
شدت: 85-60 درصد حداكثر ضربان قلب
