برلیانت بزرگمهر، مشاور تغذیه و رژیم درمانی
متاسفانه اکثر افراد چاق، این عارضه را صرفاً از بعد تناسب اندام و زیبائی می‌نگرند و به تبعات و عواقب بهداشتی آن توجهی ندارند، در حالی که این اشکال نتایج زیانبار و گاه خطرناکی در بر دارد، از جمله: اختلالات ریوی، افزایش فشارخون، بالا رفتن چربیهای نامطلوب خون، عوارض قلبی – عروقی، افزایش احتمال بروز دیابت، اختلالات مفصلی بخصوص مفاصل زانو، افسردگی و بسیاری عوارض ناگوار دیگر.
اما به چه علت این اختلال مضر بطور روز‌افزون در سراسر جهان رو به افزایش است؟ با وجود آنکه کمتر کسی است که به عواقب زیانبار آن واقف نباشد. برای بررسی این مسئله لازم است ابتدا به ریشه‌ها و عوامل ایجاد کننده آن پرداخته شود.
علل ایجاد چاقی
عوامل مختلفی در بروز این اختلال دخالت دارند از جمله: ارث، اختلالات هورمونی بخصوص کم‌کاری غده تیروئید،کمبود تحرک، اما مهمترین عامل در بروز چاقی، تغذیه غلط، یعنی پرخوری و بدخوری (استفاده بیش از حد لازم از مواد پرکالری) است. حال این سؤال در ذهن خوانندگان عزیز مجله مطرح می‌شود که همگام و همراه با پیشرفت علم و انتقال اطلاعات علمی در مورد انواع بیماری‌ها، حتی به دورترین نقاط کشورها، همچنین با کشف تبعات نامطلوب و زیان‌های پرخوری، بدخوری و لطمات مهمی که به سلامت انسان وارد می‌سازد، افراد، حتی گاه در گروه تحصیل‌کرده به این موضوع بی‌توجهند و با تغذیه غلط، خود را در معرض انواع بیماری‌ها قرار می‌دهند.
توجه به این نکته ضروریست که عادات غذایی از کودکی و از سفره خانواده در فرد شکل می‌گیرد و شخص بی اختیار و بدون تفکر معمولا از این عادات پیروی می‌نماید. بنابراین یکی از دلائل مهم پرخوری و بدخوری، عادات غذائی معمول در خانواده است که کودک از بدو طفولیت از آن پیروی می‌کند. اما علت بسیار مهم دیگری که موجب پرخوری و بدخوری و نتیجاً چاقی در افراد می‌شود، استرس و آشفتگی‌های روحی است. شاید به نظر قدری عجیب آید که استرس چه ارتباطی می‌تواند با پرخوری و بدخوری داشته باشد؟ در مبحث چاقی شایع‌ترین و معمول‌ترین مطلبی که می‌توان از آن نام برد پدیده‌ایست به نام پرخوری عصبی.
این مسئله از مهمترین و اجتناب ناپذیرترین مشکلاتی است که افراد را بخصوص در جوامع پیشرفته تهدید می‌کند. امروزه با پیشرفت علم و صنعتی شدن کشورها، جوامع مختلف در جهان، از رفاه و امکانات خیلی بهتری نسبت به گذشته برخوردارند و در واقع زندگی بسیار آسانتر و لذتبخشتر از زمان‌های قبل شده است. اما این پدیده ماشینی شدن زندگی تبعاتی نه چندان خوشایند در بردارد، از جمله آنکه اشتغال و درگیری‌های افراد در جامعه بیشتر شده و اکثراً اشخاص فرصت زیادی جهت صرف وقت برای خود و گذران عمر به میل و اختیار خود ندارند.
شلوغی شهرها، ترافیک فشرده، آلودگی هوا، آلودگی صدا و بسیاری مسائل دیگر دست به دست هم داده و انسان امروزی را دچار استرس و فشار عصبی نموده است. ساکنین شهرهای بزرگ و صنعتی بیش از دیگران در معرض استرس قرار دارند و برای فرار از فشارهای عصبی و آشفتگی‌های روحی ناشی از زندگی در این قبیل جوامع، در پی انصراف سازهایی هستند که آنان را حتی بطور موقت و در کوتاه مدت از شر فشارهای عصبی رها سازد، چه انصراف سازی بهتر و لذتبخشتر از غذا خوردن.
افرادی که از غذا خوردن به عنوان یک انصراف ساز استفاده می‌کنند معمولا تعادلی در کمیت و کیفیت غذای خود ندارند و بطور بی‌اختیار و بی‌قاعده و نامنظم غذا می خورند.
پرخوری عصبی در واقع نوعی اختلال در غذا خوردن است که بعلت استرس و فشارعصبی در شخص پدید می‌آید و فرد به دفعات متعدد و به میزان زیاد و بیش از حد لازم غذا مصرف می‌نماید و کنترل و نظمی بر تغذیه خود ندارد، حتی در بسیاری از موارد، لذتی نیز از خوردن نمی‌برد و صرفا ناگزیر و بطور غیر ارادی معده خود را انباشته از غذا می‌کند. از آن بدتر آنکه خیلی از افراد مبتلا به پرخوری عصبی، بعد از خوردن غذای زیاد و انباشتن معده خود، تعمداً اقدام به استفراغ می‌نمایند تا بدینوسیله از افزایش وزن خود جلوگیری‌کنند. بعضی دیگر با مصرف داروهای ملین، به نظر خود، مواد اضافی را دفع و از چاقی پیشگیری می‌نمایند. برخی از اشخاص نیز با خوردن داروهای مدر، پرخوری را به عقیده خود جبران می‌کنند.
درباره عوارض این اقدامات زیان‌آور و در بسیاری موارد خطرناک، در همین مقوله صحبت خواهیم کرد. اشاره‌ای داشتیم بر اینکه پرخوری عصبی یک عمل غیر ارادیست و شخص اختیاری در اعمال آن ندارد. از مشخصات این حالت، زیاد‌خوردن و انباشتن معده، تند و سریع خوردن و خوب نجویدن غذا، بی‌اختیاری در انتخاب مواد خوراکی و غذای مصرفی، لذت نبردن کافی از خوردن غذا، احساس پشیمانی و اجحاف و حتی گاه افسردگی بعد از صرف غذا، اصرار در جبران پرخوری به طرق غیر منطقی و غلط بروز پدیده ناگوار چاقی پس از مدتی نه چندان طولانی است.
چنانچه با ترفندهای ذکر شده، به دفع مواد مصرفی اضافی پرداخته شود و در واقع با روش‌های فوق‌الذکر به جبران پرخوری عصبی اقدام گردد، عوارض زیانبارتری در مقایسه با چاقی در بر دارد. پس روش‌های ذکر شده به هیچ وجه و در هیچ شرایطی توصیه نمی‌شود.
عوارض و اختلالات ترفندهای غلطی که در مبارزه با پرخوری عصبی اعمال می‌شود
1-استفراغ عمدی
- استفراغ موجب دفع مواد غذائی مصرفی، از بدن خواهد شد. چون این عمل توسط شخص و بطور ارادی صورت می‌گیرد؛ لذا تلاش بر آنست که هر چه بیشتر مواد خورده شده را از بدن دفع نمایند، بنابراین در این حالت معمولاً استفراغ به میزان زیاد و به طور مکرر ( بطریق عمدی) خواهد بود. نتیجه آنکه غذای مصرفی در بدن مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و چنانچه این امر ادامه یابد منجر به سوء‌تغذیه و تبعات نامناسب آن یعنی احساس ضعف، خستگی، بیحالی، کاهش ایمنی در برابر بیماری‌ها و ابتلاء به انواع امراض و........ خواهد شد.
- اشکال مهم دیگری که متعاقب استفراغ عمدی پیش می‌آید اختلالات و ناراحتی‌های گوارشی است. در چنین شرایطی دستگاه گوارشی فوقانی بعلت عمل غیر طبیعی برگرداندن غذا دچار عوارضی چون نفخ، تهوع، دل پیچه، سنگینی و احساس درد در دستگاه گوارش خواهد شد و پس از مدتی، اصولا معده قادر به نگهداری غذا نخواهد بود و حتی چنانچه شخص اقدام به عمل استفراغ ننماید، این عمل به خودی خود انجام شده و نتایج ناگواری در بر خواهد داشت.
-یکی از مهمترین دلائل غذاخوردن، یعنی حس خوشایند لذت بردن از غذا در شخص از بین میرود و این مهمترین غریزه انسان برآورده نخواهد شد. به این ترتیب می‌بینیم این روش (یعنی استفراغ عمدی) به هیچ‌وجه سالم، بهداشتی و صحیح نیست و عوارض و اختلالات ناگواری در پی دارد و هرگز توصیه نمی‌شود.
2-استفاده از داروهای ملین
این قبیل داروها موجب سرعت بخشیدن به حرکات دستگاه گوارش شده و سرعت عبور غذا را در دستگاه گوارش تسریع می‌کند به این ترتیب یا بروز لینت یا اسهال، موجب دفع مواد غذائی مصرفی می‌گردد، از عوارض آن، دفع مواد مغذی ضروری از بدن و عدم استفاده کافی سلول‌ها از مواد مغذی می‌باشد که نتیجه آن بروز سوء تغذیه است.
-از دیگر عوارض استفاده از مواد ملین، بروز اختلالات گوارشی، تحلیل و از بین رفتن پرزهای روده، نفخ، دل پیچه و دردهای دستگاه گوارش است. ضمنا پس از مدتی، اسهال ناخواسته و دفع سریع و بیش از حد غذا در دستگاه گوارش، بعبارت دیگر اسهال ناخواسته گریبانگیر شخص می‌شود.
-اسهال از عوارض ناراحت کننده، مخل آسایش و رنج‌آوریست که آرامش و سلامت شخص را بطور جدی مورد تهاجم قرار می‌دهد و تحمل آن بسیار مشکل است.
3-مصرف داروهای مدر
این داروها با دفع مقدار زیادی از مایعات بدن، موجب کاهش وزن کاذب می‌شوند، بدین معنا که در این حالت پدیده اصلاح چاقی صورت نمی‌پذیرد یعنی عمل سوخت چربیهای اضافی بدن افزایش پیدا نمی‌کند و فقط آب ضروری و مفید از بدن دفع می‌گردد و به این ترتیب کاهش وزن حاصل می‌شود. از آنجائی‌که آب نقش بسیار مهم حیاتی و اساسی در سلامت انسان بعهده دارد و نیز چون درصد عمده‌ای از ترکیبات بدن را شامل می‌شود، به این معنا که در یک شخص بالغ حدود 65 درصد وزن بدن را آب تشکیل می‌دهد، پس نقش ساختمانی نیز در بدن انسان بر عهده دارد.
بنابراین مصرف داروهای مدر به علت آنکه موجب بروز کم آبی در بدن شده و در موارد شدید باعث دهیدراته شدن(از دست دادن آب) در سلول‌ها می‌گردد که عارضه‌ای بسیار خطرناک است، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. توجه داشته باشیم که آب علاوه بر نقش ساختمانی در بدن، در حفظ سلامت و بقا و طول عمر انسان تاثیر مهمی به عهده دارد و کمبود آن می‌تواند موجب بروز بیماری‌ها و عوارض خطرناکی در شخص شود. ضمنا داروهای مدر چنانچه خودسرانه و بی قاعده مصرف شوند، باعث به هم خوردن تعادل آب و الکترولیت‌ها در بدن شده و عوارض خطرناک و گاه غیر قابل جبرانی را در پی خواهد داشت.
حال این سوال در ذهنمان مطرح می‌شود که در قبال پرخوری عصبی که امری غیرارادی است چه باید کرد؟ در شماره بعد مجله به این سوال پاسخ داده خواهد شد.
