دکتر مینا عبدالهی؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی، دانشگاه علوم پزشکی تهران - دکتر محسن صدیقیان؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی، دانشگاه علوم پزشکی تهران
درمان‌های سرطان دارای عوارضی است که درصورتی‌که مدیریت و کنترل نشود ممکن است بر نتایج و روند درمان تأثیرات منفی بگذارد.
اثرات تغذیه‌ای ناسازگار سرطان می‌تواند شدید باشد و ممکن است با اثرات رژیم‌های درمانی و اثرات روان‌شناختی سرطان آمیخته گردد.
نتیجه‌ی آن اغلب کاهش ذخایر مواد مغذی و به مخاطره افتادن وضعیت تغذیه‌ای می‌باشد.
سوءتغذیه، بی‌اشتهایی، و کاهش وزن مشکلات فراوان تغذیه‌ای بوده و در بسیاری از بیماران حتی در کودکان در زمان تشخیص دیده می‌شود 80-15% بیماران سوءتغذیه دارند حتی کاهش وزن کوچک (کمتر از 5% وزن بدن) قبل از درمان با بهبودی ضعیف‌تر و کاهش کیفیت زندگی مرتبط می‌باشد که این امربر اهمیت تغذیه‌درمانی تأکید دارد.
در بخش پایین عمده‌ترین عوارضی که در ارتباط با درمان‌های سرطان مطرح هستند همراه با مدیریت آنها آورده شده است:
کاهش اشتها
* افزایش تعداد وعده‌های غذایی مصرفی در طول روز به‌جای 3 وعده‌ی غذایی اصل یعنی 3 وعده‌ی صبحانه، نهار و شام و سه میان وعده‌ی صبح، عصرانه و قبل از خواب. خوردن صبحانه اکیداً توصیه می‌شود.
* اجتناب از مصرف مایعات همراه با غذا مگر اینکه فرد خشکی دهان داشته باشد که بایستی جرعه‌جرعه آب بنوشد. مایعات را حداقل نیم ساعت قبل و یا نیم ساعت پس از غذا مصرف کنید.
* از آب‌لیموی طبیعی، آب‌نارنج و سایر چاشنی‌های طبیعی جهت تحریک اشتها استفاده نمایید.
* افزایش تدریجی حجم غذا
* پیاده‌روی کوتاه یک ساعت قبل از غذا
* از انتشار و رسیدن بوی غذا به بیمار قبل از بردن غذا به اتاق بیمار جلوگیری شود.
* در اتاق بسیار گرم غذا مصرف نکنید (گرما اشتها را کاهش می‌دهد).
مواد غذایی مفید
مصرف شیر خرما، شیرموز همراه با وانیل (میلک شیک موزی)، آب هویج بستنی افزودن شیر خشک به مواد غذایی مانند شیر، ماست، سوپ خامه و قارچ بستنی پنیر و کراکر کلوچه ماست (پروبیوتیک یا یونانی)
یبوست
* درمان شامل مصرف هم‌زمان آب و مایعات، فیبر و فعالیت فیزیکی است.
* کامل و خوب جویدن غذا (در جویدن کامل بزاق بیشتری ترشح می‌شود که می‌تواند به اجابت مزاج کمک کند)
* در صورت امکان فعالیت فیزیکی خود را افزایش دهید (تحرک صبحگاهی تأثیر زیادی در رفع یبوست دارد) مانند پیاده‌روی 45-30 دقیقه در روز.
* خوردن غذاهای با فیبر بالا، ین مواد غذایی را به‌آرامی وارد رژیم غذایی خود کنید تا از ایجاد گاز و نفخ جلوگیری شود.
* خوردن غذا سر یک ساعت خاص غذا مصرف کنید تا حرکات روده تنظیم گردد.
* نوشیدن 8 تا 10 لیوان مایعات در هرروز
* حدود نیم ساعت قبل از اجابت مزاج یک نوشیدنی داغ بنوشید.
* ملین‌ها: آلوبخارا، مصرف چند عدد انجیر که از شب تا صبح خیسانده شده، خاکشیر
* از مصرف کافئین (قهوه، نسکافه) خودداری نمایید.
* مصرف کوتاه‌مدت ملین و نرم‌کننده‌های مدفوع باشد که بایستی تحت نظر تیم درمانی مصرف گردد.
اسهال
* نوشیدن مقادیر زیادی مایعات ملایم، شفاف و غیرکربناته در طول روز
* مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر
* اجتناب از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده، پر ادویه و یا بسیار شیرین
* محدود کردن شیر و محصولات لبنی به کمتر از 2 لیوان در روز و در صورت عدم تحمل لاکتوز از مصرف محصولات لبنی خودداری نمایید.
* اجتناب از نوشیدنی‌ها و مواد غذایی که باعث ایجاد گاز می‌شوند. مانند انواع کلم، غذاهای تند و ادویه‌دار، پیاز، حبوبات (حبوبات مانند عدس و لوبیا را حذف نکنید از دو روز قبل آنها خیسانده تا نفخ آنها از بین برود).
* مصرف غذاهای با مقدار بالای سدیم مانند سوپ، نوشیدنی‌های ورزشی، بیسکویت و چوب‌شور
* غذاهای پر پتاسیم مانند آب‌میوه و نکتار، نوشیدنی‌های ورزشی، سیب‌زمینی باپوست و موز
* مواد غذایی حاوی فیبر محلول مانند سیب، موز، هلو و گلابی، جو یا بلغور جو دوسر و سیب‌زمینی.
* نوشیدن حداقل 1 لیوان مایعات پس از اجابت مزاج شل(آب، نوشیدنی‌های ورزشی و یا آبگوشت)
تغییرات در طعم و مزه غذا
* اگر گوشت قرمز دارای طعم عجیب‌وغریب هست سعی کنید از دیگر غذاهای غنی از پروتئین مانند مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و یا پنیر استفاده کنید.
* طعم گوشت را با افزودن آبلیمویا آب‌نارنج و سایر چاشنی‌های مجاز مطلوب ترکنید.
* غذاها را به‌صورت سرد یا در دمای اتاق سرو کنید. این کار طعم و بوی غذاها را کاهش داده و تحمل آنها را آسان‌تر می‌کند.
* خوردن مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیمو، گریپ‌فروت) و غذاهایی که کمی‌ترش مزه هستند، مگر اینکه زخم دهان داشته باشید. غذاها را بامزه‌ترش مثل لیمو، لیموناد، مرکبات، سرکه و ترشی مزه دار کنید.
* اضافه کردن ادویه‌جات مانند ریحان و آویشن، ترشی‌جات و ..... به مواد غذایی
* استفاده از آدامس و یا خوشبوکننده
* قبل از غذا خوردن دهان خود را با آب بشویید.
* از سبزیجات و میوه‌های تازه یا یخ‌زده به‌جای کنسرو شده استفاده کنید.
* برای کمک به بهبود تلخی دهان قبل از خوردن غذا دهان خود را با دهان شویه نمک و جوش‌شیرین بشویید (1 قاشق چای‌خوری نمک، 1 قاشق چای‌خوری جوش‌شیرین در یک لیتر آب. قبل از اسپری کردن خوب به هم بزنید).
مواردی که مصرف آنها توصیه می‌شود
* غذاهایی مانند تخم‌مرغ، پنیر خامه‌ای، کره بادام‌زمینی روی کراکر یا نان سبوس‌دار
* میوه خشک به‌شرط آنکه در منزل و با بهداشت کامل خشک‌شده باشند
* مصرف مکمل‌های افزایش وزن (انترامیل پرپروتئین یا پر فیبر و شیر خشک و ...تحت نظر متخصص تغذیه)
* مصرف مکمل امگا 3 به میزان 2 گرم در روز
تهوع
* خوردن 6 تا 8 میان وعده و یا وعده‌های غذایی کوچک در روز به‌جای 3 وعده غذایی بزرگ
* خوردن غذاهای خشک مانند کراکر، نان تست، غلات، حبوبات خشک، هنگام بیداری بیمار از خواب و در طول روز
* خوردن مواد غذایی که بوی تند و قوی ندارند.
* خوردن غذاهای سرد به‌جای غذاهای داغ یا تند (غذاهای گرم ممکن هست تهوع را تشدید کنند.)
* پرهیز از غذاهایی که بیش‌ازحد شیرین، چرب، سرخ‌شده و یا تند هستند.
* بعد از صرف هر وعده‌غذا استراحت کنید زیرا فعالیت و تحرک سبب آهسته شدن هضم غذا می‌شوند. بهترین وضعیت رأی استراحت، حالت نشسته به مدت یک ساعت بعد از غذا هست.
* قبل از گرسنه شدن غذا بخورید زیرا گرسنگی احساس تهوع را تشدید می‌کند.
* اجتناب از خوردن غذا در یک اتاق گرم و یا مکانی که بوی پخت‌وپز و یابوهای دیگر در آن هست.
* استفاده و مکیدن آب‌نبات مانند نعناع و یا لیمو، اگر یک مزه بد دردهان شما وجود دارد.
* مصرف زنجبیل همراه با چای می‌تواند در رفع تهوع مفید باشد.
نکته: اگر حالت تهوع همواره طی شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی اتفاق می‌افتد، باید از مصرف غذا، یک تا دو ساعت قبل از شروع درمان اجتناب کرد.
در صورت استفراغ
* پرهیز مطلق از خوردن و آشامیدن تا زمان قطع کامل استفراغ
* زمانی که استفراغ کنترل شد، شروع مصرف تدریجی مایعات صاف مانند آب یا آبگوشت کم‌چرب، از 1 قاشق چای‌خوری در هر 10 دقیقه، تا افزایش تدریجی آن به 1 قاشق سوپ‌خوری در هر 20 دقیقه و نهایتاً رسیدن به حجم 2 قاشق سوپ‌خوری در هر 30 دقیقه
* توصیه به استفاده تدریجی از مایعات کامل، پس از تحمل نسبت به مایعات صاف
* توصیه به استفاده تدریجی از رژیم غذایی نرم، پس از تحمل نسبت به مایعات کامل
* توصیه به برگشت تدریجی به رژیم غذایی معمولی
* توصیه به اجتناب از مواجهه و مصرف غذاهای دارای بو و طعم ناخوشایند.
نکته: در صورت وجود عدم تحمل لاکتوز، از مصرف شیر اجتناب شود.
رژیم نوتروپنی
بررسی‌های کافی جهت حمایت از اینکه رژیم نوتروپنی (فقط غذاهای پخته) می‌تواند میزان عفونت و مرگ را کاهش دهد وجود ندارد.
بایستی به بیماران آموخت که به‌سلامت و بی‌خطر بودن مواد غذائی اهمیت دهند که این توصیه‌ها شامل موارد زیر می‌باشد:
* خودداری از غذاهایی که باکتری زیادی داشته باشند (گوشت‌های خام، مواد غذایی فاسد شده یا قارچی و نوشابه‌های غیرپاستوریزه)
* شستن کامل دست‌ها دست‌کاری بااحتیاط گوشت‌های خام، مرغ و تخم‌مرغ اجتناب از مصرف آبی که به‌خوبی تست نشده است.
* نگهداری موادغذائی در درجه حرارت‌های مناسب (زیر 40 درجه فارنهایت و بالای 140 درجه فارنهایت)
بیشتر بخوانید:
