خلاصه
ورزشکاران همواره تلاش می‌کنند تا با کاهش وزن، نسبت قدرت به وزن خود را افزایش دهند، به ترکیب بدنی مطلوب دست یابند و یا وزن خویش را در محدوده‌ای از پیش تعیین شده برای شرکت در رقابت‌ها قرار دهند. در اغلب موارد کاهش وزن در ورزشکاران با این اهداف مرتبط بوده و کاهش وزن برای حفظ سلامتی در ورزشکاران نادر است.
وزن و ترکیب بدن توسط عوامل متعدد بیولوژیک و محیطی تعیین می‌گردد. ژنتیک تاثیر قابل توجهی در استعداد افراد برای چاق شدن دارد. ژنتیک از طریق ترجیح و تمایل فرد به مصرف مواد غذایی خاص، کنترل اشتها، تعیین میزان مصرف انرژی از طریق عوامل متابولیکی نظیر نوع مواد اولیه مورد استفاده برای تولید انرژی، تاثیر می‌گذارد.
به طور معمول تغییر در عوامل محیطی یا شیوه‌های زندگی تنها راهی است که توسط افراد برای کنترل وزن و ترکیب بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دو عامل عمده ای که بر تعادل انرژی در بدن فرد موثرند عبارتند از
انرژی دریافتی و انرژی مصرفی
تغییرات در انرژی دریافتی به صورت تغییرات خفیف تا شدید در میزان درشت مغذی‌های دریافتی با هدف کاهش کل انرژی دریافتی اعمال می‌گردد.
مطالعاتی که توصیه به کاهش دریافت چربی برای کاهش وزن در ورزشکاران داشته اند، نشانگر تاثیر این برنامه غذایی در این گروه جمعیتی بوده و علاوه بر آن، این برنامه غذایی با توصیه‌های عمومی برای ارتقای سلامتی جامعه متناسب است و بر ذخایر گلیکوژنی نیز اثر زیان بار ندارد.
البته در برخی از ورزشکاران باید میزان کل انرژی دریافتی محدود گردد تا به کاهش وزن مطلوب و مورد نظر دست یابند. در این موارد پیروی از برنامه غذایی کاهش وزن، دریافت مواد غذایی با شاخص گلیسمی پایین و دریافت مقادیر کافی پروتئین به نظر می‌رسد که بر کنترل اشتها موثر باشد.
در حال حاضر برخی برنامه‌های غذایی که کاهش دریافت کربوهیدرات روزانه را برای کاهش وزن توصیه می‌نمایند، در بین ورزشکاران و در سطح جامعه رواج یافته اند. متاسفانه کاهش وزنی که در پی رعایت این برنامه‌های غذایی در کوتاه مدت (6-1 ماه) پدید می‌آید، در دوره زمانی طولانی تر (یکسال) حفظ نمی گردد.
این برنامه‌های غذایی دارای عوارض جانبی بوده و آسیب‌های احتمالی آنها بر سلامتی در طولانی مدت هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است. همچنین اثربخشی این رژیم‌ها در کاهش وزن و عملکرد ورزشکاران و بازتوانی پس از ورزش در آنان، هنوز به میزان کافی مورد ارزیابی قرار نگرفته است.
فعالیت فیزیکی به طور مستقیم در طی ورزش با افزایش مصرف انرژی و به طور غیر مستقیم با افزایش میزان انرژی مصرفی در زمان استراحت و افزایش اثر گرمایی ویژه غذا، بر کاهش وزن تاثیر می‌گذارد. البته به نظر می‌رسد که افزایش قابل توجه میزان مصرف انرژی که با انجام فعالیت‌های شدید ورزشی پدید می‌آید، با افزایش مصرف مواد غذایی تا حدودی جبران می‌گردد.
این امر ممکن است به دلیل تغییرات در اشتهای فرد بروز نماید. البته هنوز در مورد اثرات ورزش بر اشتهای فرد به ویژه در میان مدت و طولانی مدت نیاز به مطالعات بیشتر است.
مطالعات کوتاه مدت نشانگر آن هستند که پس از فعالیت ورزشی، اشتهای فرد مهار شده و در برخی مطالعات مشاهده گردید که در دوره زمانی پس از اتمام ورزش، ورزشکاران ترجیح می‌دهند تا از منابع غذایی کربوهیدراتی میل نمایند.
ورزشکاران در صورتی که فعالیت فیزیکی و تمرینات خویش را قطع نمایند و یا از شدت آنها بکاهند (نظیر تعطیلات بین دو فصل مسابقات و یا آسیب‌های ورزشی)، به شدت مستعد افزایش وزن و چاقی می‌باشند. در چنین شرایطی است که طراحی یک برنامه غذایی اصولی که میزان انرژی آن به دقت محاسبه گردیده و توصیه بر انجام برخی فعالیت‌های ورزشی، می‌تواند در کنترل وزن و پیشگیری از افزایش وزن سودمند باشد.
ورزش‌هایی که برای کاهش وزن در ورزشکاران توصیه می‌گردند، مشابه ورزش‌هایی هستند که برای کاهش وزن در افراد چاق توصیه می‌شوند. این ورزش‌ها دارای شدتی کم (کمتر از 50 درصد حداکثر اکسیژن مصرفی) بوده و طول مدت آنها متوسط (حدود 60 دقیقه در روز) و از نوع هوازی می‌باشند.
البته این تمرینات ورزشی ممکن است کفایت لازم برای کاهش توده چربی در افراد با تناسب اندام را نداشته باشند.
تمرینات ورزشی که در دوره زمانی کوتاه‌تر و با شدت متوسط تا شدید انجام می‌شوند، به همراه ترکیبی از تمرینات استقامتی در کاهش توده چربی در بدن موثرتر می‌باشند.
این ترکیب تمرینات با شدت بیشتر که در دوره زمانی کوتاه‌تر انجام می‌شوند، در بین ورزشکاران از اقبال بیشتری برخوردار است و دلیل آن کمبود وقت لازم در ورزشکاران برای انجام تمرینات هدفمند برای کاهش وزن می‌باشد.
ورزشکاران و مربیان آنها همانند سایر اقشار جامعه در مورد کاهش وزن دارای مجموعه ای از اطلاعات صحیح و غلط می‌باشند.
این افراد متاسفانه در معرض برخی تبلیغات و اطلاعات نادرست در مورد برنامه‌های غذایی نامتعادل و غیرعلمی، فرآورده‌ها و داروهای عرضه شده برای کاهش وزن می‌باشند که موجب به اشتباه افتادن آنها در انتخاب روش مناسب برای کاهش وزن گردیده و در برخی موارد نه تنها موجب آسیب بر عملکرد ورزشی فرد می‌شوند، بلکه اثرات زیانباری نیز بر سلامتی آنان خواهند داشت.
از طرف دیگر مصرف برخی از این ترکیبات و داروها نیز توسط نهادهای مختلف در عرصه ورزش نظیر کمیته بین المللی المپیک ممنوع گردیده است. تعیین و به کارگیری راهکارهای مناسب و موثر برای کاهش وزن در ورزشکاران یکی از وظایف مهم تیم پزشکی ورزشی باشگاه‌ها و تیم‌های ورزشی می‌باشد. بر این اساس قبل از هر اقدامی، با متخصصین تغذیه و تغذیه ورزشی مشورت نمایید.
برای خواندن بخش اول - كاهش وزن در ورزشكاران - اینجا کلیک کنید.
