زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

محمد حضوری؛ دانشجوی دکترای تغذیه 

مقدمه

عملکرد ورزشکاران تحت تاثیر عوامل متعددی نظیر برنامه غذایی، شرایط تمرینی، خصوصیات روانشناختی و شرایط محیط برگزاری رقابت‌ها قرار می‌گیرد و شرایط آب و هوایی و اقلیمی محل برگزاری رقابت‌های ورزشی بر عملكرد ورزشکاران و نتایج رقابت‌ها تاثیر قابل توجهی دارد. از مهمترین عوامل محیطی می‌توان به دمای هوا، میزان رطوبت، ارتفاع سطح از دریا و ... اشاره داشت.

چندی پیش بود که کشور بولیوی در آمریکای جنوبی درخواست برگزاری رقابت‌های فوتبال را در سطح منطقه آمریکای جنوبی ارائه نمود و این درخواست با مخالفت بسیاری از دیگر تیم‌های این منطقه همراه بود، زیرا تجارب قبلی از حضور در بازی‌هایی با میزبانی کشور بولیوی که از جمله مرتفع ترین کشورها از سطح دریا می‌باشد، نتایج عجیب و غیرقابل باوری را نشان می‌داد. با توجه به چنین شرایطی بود که کنفدراسیون منطقه‌ای فوتبال این درخواست را رد نموده و این کشور را مناسب برای برگزاری چنین رقابت‌هایی ندانست.

امروزه انجام فعالیت‌های ورزشی در شرایط محیطی و آب و هوایی گوناگون، در بین ورزشكاران حرفه‌ای رایج است. برای اغلب ورزشكاران، فعالیت در محیط‌هایی گرم و یا مرتفع معمول بوده و این شرایط آب و هوایی تاثیری قابل توجه برعملكرد آنان دارد.

علاوه بر بسیاری از اثرات فیزیولوژیك شناخته شده كه بر اثر محیط‌های مرتفع ایجاد می‌گردند، جنبه‌های روانشناختی نیز از تمرین و اردو زدن در این محیط‌ها ایجاد می‌گردد كه بر انتخاب نوع غذای مصرفی توسط ورزشكاران موثر خواهند بود. با توجه به این نکته که رقابت‌های ورزشی در سطوح بین‌المللی و حتی ملی، با تغییر شرایط اقلیمی و ارتفاع محل برگزاری رقابت همراه می‌باشد، ورزشکاران و کادر پزشکی ورزشی همراه با تیم، باید از تاثیر این عوامل بر عملکرد ورزشکاران مطلع بوده و تمهیدات لازم را برای کنترل و به حداقل رساندن آثار زیان بار این تغییر شرایط محیطی بر عملکرد ورزشکاران در نظر بگیرند. هدف از این مقاله مرور و بررسی جنبه‌های مهم و مورد توجه تغذیه ای برای تمرینات و رقابت‌های ورزشی در ارتفاعات می‌باشد.

مشکلات در ارزیابی نیازهای تغذیه ای در ارتفاع زیاد

در طی ورزش تبدیل انرژی شیمیایی به كار مكانیكی چندین برابر افزایش می‌یابد و تامین کننده انرژی شیمیایی برای فعالیت فیزیکی، رژیم غذایی می‌باشد. در طی سالیان اخیر، با افزایش قابل توجه حجم مطالعات در حوزه تغذیه ورزشی، دانسته‌های ما از نیازهای تغذیه ای ورزشکاران افزایش چشمگیری داشته است، ولی بسیاری از این تحقیقات به بررسی تداخل تغذیه و ورزش در شرایط آب و هوایی و اقلیمی مطلوب و در ارتفاعی نزدیك به ارتفاع سطح دریا پرداخته اند. بر این اساس دانسته‌های ما از تغییرات نیازمندی تغذیه‌ای ورزشکاران در هنگام قرار گرفتن در ارتفاعات، اندک و ناچیز است.

مصرف و به كارگیری مواد انرژی زا در ارتفاعات: قرار گرفتن مزمن و یا حاد در این شرایط محیطی.

قرار گرفتن حاد (ناگهانی و در کوتاه مدت) در ارتفاعات و مناطق مرتفع موجب افزایش وابستگی به قند خون به عنوان منبع انرژی در طی ورزش و در زمان استراحت می‌گردد. اگرچه این افزایش مصرف گلوكز در طی ورزش با كاهش ذخایر گلیكوژن همراه نیست، ولی با كاهش استفاده و بکارگیری چربی به عنوان منبع انرژی توام می‌گردد.

قابل توجه آنكه پس از قرار گرفتن به صورت مزمن (برای مدت طولانی‌تر) در ارتفاع، همچنان افزایش مصرف گلوکز مشاهده می‌گردد. در یک بررسی مشخص شد كه با ورود ورزشکاران به ارتفاع 4300 متری، مصرف گلوكز در طی ورزش حدود 25 درصد افزایش نشان داد. البته این افزایش مصرف گلوکز، پس از گذشت 21 روز به طور قابل توجهی افزوده گردید.

اگرچه قرار گرفتن در ارتفاعات متوسط بسیار رایج است، دانسته‌های ما در مورد تاثیر قرار گرفتن در ارتفاعات متوسط محدود می‌باشد. البته در تحقیقی كه توسط انستیتو تحقیقات ورزشی استرالیا صورت گرفت، مشخص شد هنگامی كه دوچرخه سواران به فعالیت ورزشی نزدیك به حداكثر توان خویش در ارتفاع 2500 متری پرداختند، غلظت لاكتات در خون آنان به طور قابل توجهی بالاتر بود.

این یافته بیانگر افزایش وابستگی به گلیكوژن به عنوان منبع انرژی است که موجب افزایش تولید لاكتات شده و یا ممکن است به دلیل كاهش اكسیداسیون لاكتات باشد كه حذف و برداشت لاكتات را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

با توجه به افزایش قابل توجه مصرف كربوهیدرات‌ها در ارتفاعات، ورزشكاران به ویژه افرادی كه برای مدت چند روز یا چند هفته در ارتفاعات قرار می‌گیرند، با توجه به محدود بودن ذخایر كربوهیدرات در بدن، باید ملاحظاتی خاص را در نظر بگیرند. از جمله این موارد می‌توان به افزایش دریافت کربوهیدرات در طی روزهای پایانی تمرینات و تامین بیش از 70 درصد انرژی آخرین وعده غذایی قبل از رقابت‌ها از کربوهیدرات‌ها اشاره داشت. همچنین استفاده از روش‌هایی نظیر بارگیری کربوهیدرات با نظر مربیان ورزشی در رقابت‌های حساس می‌تواند مفید باشد.

همچنین در حین ورزش، در فعالیت‌هایی که برای مدت زمانی بیش از 30 دقیقه به طول می‌انجامند، مصرف نوشیدنی‌های حاوی کربوهیدرات می‌تواند به صرفه جویی در ذخایر گلیکوژن کمک نموده و خستگی ورزشکار را به تعویق اندازد. البته در ورزشكارانی كه با شرایط ارتفاع تطابق می‌یابند، ظرفیت كاری افزایش یافته و تغییرات محیطی در بدن آنها محدودتر می‌گردد.

برای خواندن بخش دوم -تغذيه در مناطق مرتفع- اینجا کلیک کنید.