زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

بهاره عظمتی؛ دکترای علوم تغذیه

آیا به عنوان یك فرد دیابتی می‌توانم هر چقدر تمایل دارم مواد غذایی "فاقد شكر" و مخصوص دیابتی‌ها را مصرف كنم؟

این پرسش همواره ذهن بسیاری از افراد مبتلا به دیابت را درگیر كرده است.

بیماران دیابتی ممكن است تعجب كنند اگر بدانند "فاقد شكر" ضرورتاً به معنی "فاقد كربوهیدرات" یا "فاقد انرژی" نیست!

اگر چه ممكن است بعضی از جایگزین‌های شكر محتوی كربوهیدرات یا انرژی نباشند، اما تعداد زیادی از آنها محتوی مواد مذكور هستند.

بهتر است یادآور شویم كه کربوهیدرات‌ها بیشترین تأثیر را بر قند خون دارند.

اصول کلی مصرف مواد شیرین در دیابتی‌ها

توجه كنید كه بیماران دیابتی، دیابت‌شان را فقط با كاهش چشمگیر غذاهای "محتوی قند و شكر" از برنامه غذایی‌شان كنترل نمی‌کنند.

فردی كه دیابت دارد می‌تواند مقدار محدودی مواد غذایی محتوی شكر مصرف كند، البته به شرطی كه به صورت قسمتی از مواد غذایی مصرفی روزانه باشد و محتوی كربوهیدرات و انرژی آنها نیز به عنوان جزئی از كل انرژی و كربوهیدرات مصرفی روزانه درنظر گرفته شود.

اگر فرد دیابتی مقادیر زیادی مواد غذایی "فاقد شكر" مصرف كند، ممكن است شكر را با مواد شیرین مزه مانند سوربیتول، مانیتول، گزیلتول، ایزومالت و غیره جایگزین كند.

موارد گفته شده همگی قند الكلی نام دارند كه در حقیقت شكر نیستند اما محتوی "كربوهیدرات" هستند.

شیرین کننده‌های دیگر ممكن است با فروكتوز، پلی دكستروز و مالتودكسترین شیرین شده باشند كه محتوی انرژی و كربوهیدرات هستند؛ این مواد دقیقاً مانند مواد غذایی محتوی شكر، متناسب با گرم كربوهیدراتی كه در هر سهم غذا دارند بر قند خون تأثیر می‌گذارند.

علاوه بر این، اگر غذاهای محتوی قند الكلی به میزان زیاد مصرف شوند، با اثر اسمزی كه دارند می‌توانند باعث حركت مایعات به سمت مجرای گوارش و در نهایت، نفخ و اسهال شوند.

غذاهای دیگر ممكن است با اسپارتام یا شیرین کننده‌های دیگر مانند ساكارین، آسولفام پتاسیم، یا سوكرالوز شیرین شوند.

این شیرین کننده‌ها محتوی كربوهیدرات نیستند، اما توصیه می‌شود كه تركیبات مواد غذایی موجود در برچسب غذایی مورد توجه قرار گیرد تا مشخص شود چند گرم كربوهیدرات در هر سهم ماده غذایی وجود دارد؛ زیرا "فاقد شكر" به معنی "فاقد كربوهیدرات" نیست.

بعضی از غذاهای شیرین شده با شیرین کننده‌های فاقد انرژی (مانند اسپارتام) ممكن است در حقیقت فاقد كربوهیدرات باشند و اثری بر قند خون نداشته باشند، اما مواد غذایی دیگر مانند ماست شیرین شده با اسپارتام هنوز محتوی كربوهیدرات است (به دلیل وجود میوه‌ها و محصولات لبنی) و باید به عنوان جزیی از كل كربوهیدرات مصرفی در برنامه غذایی فرد محاسبه شود.

مواد غذایی مذكور محتوی شیرین کننده‌های محتوی انرژی در تركیب با شیرین کننده‌های فاقد انرژی هستند.

آیا مصرف محصولات كم چرب می‌تواند در كنترل وزن افراد نقش داشته باشد؟

تحقیقات نشانگر آن است كه افراد مخصوصاً آنهایی كه دچار اضافه وزن هستند بیشتر از مواد غذایی كه به عنوان "كم چرب" عرضه می‌شوند، استفاده می‌کنند.

البته به نظر می‌رسد كه این موضوع بیشتر برای مواد غذایی صادق باشد كه به عنوان تنقلات خریداری می‌شود مانند: چیپس، انواع كیك و كوكی و غیره. به این لیست هم چنین باید انواع سس‌ها را نیز اضافه كرد.

تحقیقات علمی حاكی از آن است كه زمانی كه مواد غذایی عنوان "كم چرب" را بر روی محصول دارند، افراد 50% بیشتر از زمانی كه ادعای "كم چرب" وجود ندارد، آن ماده غذایی را مصرف می‌کنند.

یكی از دلایل این مسئله می‌تواند این باشد كه افراد با مشاهده عنوان "كم چرب" روی یك محصول بطور ناخودآگاه تصور می‌کنند عبارت مذكور معادل "كم انرژی" است و این موضوع بیشتر در بین افرادی كه اضافه وزن دارند مشهود است.

برای روشنتر شدن این موضوع بهتر است به یك مثال اكتفا كنیم؛ مثلاً محتوی چربی انواع شكلات می‌تواند تا حدود 60% تقلیل پیدا كند، این در حالی است كه میزان كاهش محتوی انرژی این محصولات فقط در حدود 15% خواهد بود. از طرفی اصطلاح كم چرب افراد را ترغیب می‌کند تا با احساس گناه كمتر و آرامش خاطر بیشتر محصولات مذكور را مصرف كنند كه خود می‌تواند در استفاده بیش از اندازه آن‌ها مؤثر باشد.

این مسئله مخصوصاً برای افرادی كه تحت رژیم غذایی كم كالری هستند و گاهی اوقات به عنوان جایزه به مصرف محصولات كم چرب روی می‌آورند، اهمیت پیدا می‌کند.

اصول کلی مصرف مواد کم چرب در دیابتی‌ها

نكته مهمی كه باید مورد توجه قرار گیرد، این است كه بعضی از محصولاتی كه به اصطلاح "كم چرب" هستند فرد را گرسنه‌تر می‌کنند و باعث مصرف بیشتر محصول مذكور می‌شوند.

این نكته بدین صورت توجیه می‌شود كه محتوی چربی كمتر ماده غذایی احساس سیر كنندگی كمتری را بدنبال خواهد داشت و از این رو افراد مقدار بیشتری از ماده غذایی مورد نظر را مصرف می‌کنند.

مورد دیگر این است كه وقتی شركتهای مواد غذایی محتوی چربی ماده غذایی را كاهش می‌دهند، تركیبات غنی از انرژی مانند شكر را برای جبران طعم و مزه از دست رفته به آن اضافه می‌کنند.

در حقیقت، خیلی از غذاهای كم چرب از لحاظ شكر غنی‌تر از نوع "غیر كم چرب" محصول مشابه می‌باشند.

برای جلوگیری از وقوع موارد بیان شده، توصیه می‌شود افراد در درجه اول حقایق تغذیه‌ای برچسب مواد غذایی را با دقت بخوانند. مفهوم اصطلاح "كم چرب" را به خوبی درك كنند و در وهله بعدی به اندازه "سهم مواد غذایی" توجه كنند تا بتوانند تخمین مناسبی از انرژی دریافتی داشته باشند.

در مورد چربی مصرفی بهتر است به این نكته توجه كنید كه نوع چربی می‌تواند مهمتر از مقدار چربی مصرفی باشد. انجمن قلب و عروق آمریكا توصیه می‌کند كه چربی رژیم غذایی بیشتر از 30 درصد انرژی دریافتی روزانه را تشكیل ندهد. علاوه بر این، نوع چربی مصرفی نیز اهمیت دارد؛ به طوری كه همواره بر مصرف چربی‌های سالم در محدوده دریافت انرژی توصیه شده روزانه تاكید شده است.

چربی‌های خوب شامل چربیهای اشباع نشده با یك باند دوگانه (مانند روغن‌های آوكادو و كنولاو ...) و چند باند دوگانه (ماهی، تونا و سالمون و ...) است.

چربی‌های اشباع شده در محصولات حیوانی (كره، گوشت قرمز، محصولات لبنی پر چرب) و اسیدهای چرب ترانس سنتتیك در روغنهای نیمه هیدروژنه یافت می‌شود.

توصیه كلی تغذیه‌ای بر مصرف محصولات كم چرب به صورت طبیعی مانند: سبزی‌ها، میوه‌ها، حبوبات و غلات كم چرب حاكم می‌باشد؛ به طوری كه مثلاً یك عدد سیب زمینی پخته انتخاب بهتری نسبت به همان مقدار چیپس سیب زمینی است.

آیا محصولات غذایی رژیمی فاقد انرژی هستند؟

صنایع غذایی زمانی می‌توانند ادعا كنند كه محصولاتشان فاقد انرژی هستند كه یك سهم از آن محتوی كمتر از 5 كیلو كالری انرژی باشد؛ این بدین معنی است كه افراد ممكن است مقادیر زیادی از مواد خوراكی به اصطلاح "فاقد انرژی" را در طی روز مصرف و بدین ترتیب به راحتی 90-80 كیلو كالری انرژی وارد بدنشان كنند و تكرار این رفتار به طور روزانه و یا چندین مرتبه در هفته در نهایت به افزایش وزن منجر خواهد شد.

مثلاً: در مورد نوشابه‌های رژیمی ادعای "فاقد انرژی" مطرح می‌شود، زیرا این محصولات حاوی شیرین کننده‌های مصنوعی، فیبر و موادی هستند كه در مجرای گوارش جذب نمی‌شوند، اما از طرفی این محصولات باعث ایجاد اختلال در درك طعم شیرینی، ارسال سیگنال‌های انسولین و گرسنگی و سیری به مغز می‌شوند.

تحقیقات نشان می‌دهد كه افرادی كه از مقادیر زیادی شیرین کننده‌های مصنوعی (كه در نوشابه‌های رژیمی هم به كار می‌رود) در طولانی مدت استفاده می‌کنند دچار اضافه وزن می‌شوند.

آدامس: در مورد انواع آدامس نیز فاقد شكر بودن همیشه به معنی فاقد انرژی بودن نیست.

هر عدد آدامس فاقد شكر محتوی 5 كیلو كالری انرژی است و مصرف مقادیر زیاد این نوع آدامس‌ها می‌تواند مقدار قابل توجهی انرژی برای بدن تأمین كند.

هم چنین هر قرص خوشبو كننده دهان فاقد شكر (عدسی شكل) نیز محتوی 2 كیلو كالری انرژی است كه در طی روز مقادیر زیادی از آن به راحتی مصرف می‌شود و در طی مدت طولانی می‌تواند انرژی قابل ملاحظه‌ای را وارد بدن كند و در نهایت منجر به افزایش وزن شود.

دارچین: علیرغم تصور افراد ادویه‌ها كه یكی از بهترین طعم دهنده‌های مواد غذایی هستند فاقد انرژی نمی‌باشند. البته مواد مذكور در مقایسه با انواع سس‌ها حاوی مقدار بسیار كمی انرژی هستند.

یك قاشق چایخوری دارچین محتوی 6 كیلوكالری انرژی است. افراد می‌توانند از دارچین به جای شكر برای شیرین كردن قهوه، چای و حتی شیرینی‌های ساده استفاده كنند.

دارچین ممكن است تأثیر كمتری بر افزایش قند خون داشته باشد و این موضوع می‌تواند مخصوصاً مورد توجه افراد دیابتی نوع 2 قرار گیرد. این ادویه به نسبت وزنش محتوی انرژی خیلی كمی است.

انواع سس‌های فاقد چربی: ذكر این نكته ضروری است كه سس‌های فاقد چربی در مقایسه با سس‌های معمول محتوی انرژی كمتری هستند، اما هر چه فرد بیشتر از این محصولات مصرف كند انرژی بیشتری نیز دریافت خواهد كرد؛ لذا بهتر است "مقدار" مصرف انواع محصولات كم چرب یا فاقد چربی نیز مد نظر قرار گیرد و به طور كلی اصطلاح فاقد چربی معادل فاقد انرژی تعبیر نشود.