توحید حسنعلی لو– معصومه جباری؛ دانشجویان کارشناسی ارشد علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تبریز
شاه توت گونه درخت گل دار متعلق به خانواده توت سانان و بومی آسیای جنوب غربی است. این درخت عمر طولانی دارد و گاهی تا چند صد سال نیز توان تولید میوه دارد.میوه شاه توت بزرگتر از توت سفید و به رنگ قرمز تیره یا ارغوانی و مزه آن ملس است. شاه توت بصورت خام، پخته و یا مربا مورد مصرف خوراکی قرار می‌گیرد.
میوه شاه توت حاوی ترکیبات آنتی اکسیدانی و فیتوکمیکال‌‌های قوی مثل آنتوسیانین – رنگدانه ای که به شاه توت رنگ سیاه میدهد- است.از طرفی این میوه حاوی مقادیر خوبی از ویتامین‌‌های B6،B3،B2 و B9 نیز هست. اما گذشته از خواص مغذی بی شمار میوه شاه توت، در این مجال کوتاه بنا داریم به خواص مهم عصاره برگ این درخت در درمان دیابت بپردازیم.
دیابت که بیماری خاموش قرن حاضر است، با مبتلا کردن بیش از 380 میلیون نفر در سراسر جهان، به یکی از مشکلات بهداشتی در تمام کشورهای دنیا تبدیل شده و پیش بینی شده که شمار این مبتلایان تا سال 2035 به 592 میلیون نفر افزایش یابد. شاید این رقم از ابتلا به یک بیماری را بتوان یک سونامی نامید.
دیابت دو نوع اصلی دارد که دیابت نوع 2، 90 تا 95 درصد بیماران دیابتی را در برمی‌گیرد. دیابت یک اختلال متابولیکی در تنظیم سوخت و ساز بدن است که ویژگی بارز آن افزایش سطح قند خون است که در اثر پاسخ دهی ناکافی سلولهای بتای پانکراس در برابر افزایش قند خون اتفاق میفتد و انسولین تولیدی از این سلول‌‌ها نیز نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را در تنظیم تعادل قند خون در بدن ایفا کند. در این شرایط، بدن نسبت به عملکرد انسولین دچار مقاومت می‌شود. بیماران دیابتی نوع 2 حداقل در ابتدای بیماری خود، نقص انسولینی نسبی (و نه کامل) دارند و به تدریج توانایی تولید انسولین در بدن آنها توسط سلولهای پانکراس بطور کامل از بین رفته و بیمار وابسته به انسولین خارجی می‌شود.
برگهای گونه‌‌های شاه توت از دیرباز در ژاپن و کره به عنوان ماده غذایی کاهنده قندخون برای بیماران دیابتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اروپا نیز برگ شاه‌توت سیاه برای تحریک تولید انسولین در درمان بیماران دیابتی استفاده می‌شود. برگهای شاه‌توت سرشار از اسیدهای آمینه (21.03درصد پروتئین) ویتامین C و آنتی اکسیدان‌‌هاست. برگهای این توت دارای ترکیباتی همچون برخی آلکالوئید‌‌هاست که باعث مهار فعالیت آنزیم تجزیه کننده دی ساکارید‌‌ها در روده کوچک به نام آلفاگلوکوزیداز می‌شود و به این ترتیب با پیشگیری از تجزیه ناگهانی قندها و کاهش جذب گلوکز به داخل رگهای خونی، سطح گلوکز خون پس از غذا را کاهش میدهد.
جالب اینجاست که بر اساس یافته‌‌های محققان، اثرات عصاره برگ شاه توت در کاهش قند خون، شبیه فعالیت داروی ضد دیابتی گلی بنگلامید در بیماران دیابتی ست که محرک تولید انسولین است. نکته مهم دیگر درمورد عصاره برگ این گیاه، تاثیرات ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی قوی آن است.
برگ شاه توت حاوی ترکیبات پلی فنلی، فلاونوئیدی، آنتوسیانین‌‌ها و کاروتنوئیدهاست. بررسی‌‌های اپیدمیولوژیک اخیر نشان میدهد که کاروتنوئیدها با خواص آنتی اکسیدانی خود، باعث معکوس شدن مقاومت انسولینی می شوند. علاوه بر این، اثرات پلی فنل‌ها به صورت افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی در پلاسما، کاهش غلظت کلسترول بد و افزایش غلظت کلسترول خوب در پلاسما، انبساط عروق و کاهش فشارخون و کاهش غلظت ترکیبات التهابی همچون ترومبوکسان‌‌ها در بدن اعمال می‌شود. آنتوسیانین‌‌ها نیز آنزیم‌‌های درگیر در سنتز پروستاگلاندین‌‌ها (COX-1 و COX-2 ) را که دسته‌ای دیگر از ترکیبات التهاب‌زا هستند، مهار می‌کنند.
این تاثیرات ضد التهابی حاصل از عصاره برگ شاه توت در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است. خواص بیولوژیک آنتوسیانین‌‌ها و مواد غذایی غنی از آنها می‌تواند در سطوح مختلف شامل جلوگیری از بیماری قلبی – عروقی، فعالیت ضد سرطانی و ضد توموری، و تاثیرات سودمند در بیماری دیابت با اثر محافظتی بر سلولهای پانکراس باشد.
تحقیقات امروزی حاکی از تاثیر التهاب مزمن، در پیشرفت بیماری دیابت است. در واقع اساس پیشرفت این بیماری و عوارض آن، گسترش یک التهاب همه جانبه و تولید عوامل پیش برنده این التهاب در بدن است که بصورت یک چرخه معیوب در بدن پیش می‌رود و بتدریج آثار مخرب خود را بر تمام ارگانهای بدن همچون کلیه، پانکراس، کبد و... اعمال کرده و در نهایت بیمار را ناتوان می‌کند. با توجه به آنچه که از عصاره شفابخش برگ شاه توت ذکر شد، بنظر می‌رسد این عصاره با ترکیبات فراوان ضد التهابی خود، مدافع خوبی در برابر عوامل التهاب زای مسئول در پیشرفت بیماری دیابت باشد.
