تحريريه پزشك امروز
درحال حاضر دیابت چهارمین علت مرگ و میر در بیشتر كشورهای توسعه‌یافته است. دیابت یك بیماری مزمن است. هنگامی كه لوزالمعده، انسولین تولید نمی‌كند یا اینكه بدن نمی‌تواند از انسولین تولید شده استفاده موثركند اتفاق می‌افتد. توقف تولید انسولین یا استفاده نكردن از انسولین هر دو باعث افزایش گلوكز در خون می‌شود و این به معنای دیابت است. در حقیقت دیابت یا به طور دقیق‌تر دیابت قندی (شیرین) به حالت یا وضعیت افزایش قند اضافی در خون اطلاق می‌گردد. این قند به شكل گلوكز است كه از غذای مصرف شده حاصل می‌گردد. به هنگام مصرف غذاهای حاوی كربوهیدرات‌ها (مواد قندی)، نظیر قند و شكر یا مواد نشاسته‌ای، بدن انسان آنها را به گلوكز تبدیل می‌كند. دیابت هنگامی رخ می‌دهد كه سیستم خودكاری كه مسوولیت كنترل یا تنظیم مقدار گلوكز در خون را به‌عهده دارد، به‌طور موثر قادر به انجام وظیفه خود نباشد. گلوكز توسط بافت‌های بدن نظیر ریه‌ها، قلب، كبد و عضلات برای تولید انرژی مصرف می‌گردد. تنها راه انتقال گلوكز از خون به داخل سلول‌های بدن به‌واسطه عمل هورمونی به‌نام انسولین انجام می‌گیرد. در حالت عادی، مصرف غذای حاوی شكر یا مواد نشاسته‌ای نظیر نان و سیب‌زمینی علامتی است برای لوزالمعده كه انسولین را به داخل جریان خون رها سازد. در ادامه انسولین به گلوكز كمك می‌كند كه وارد بافت‌های بدن گردد و بدین صورت نقش كلید بازگشت قند خون به سطح طبیعی را ایفا می‌كند.
دیابت دو نوع اصلی دارد
افرادی كه دیابت نوع اول دارند یعنی مقدار خیلی كمی انسولین تولید میكنند و یا اصلا انسولینی در بدن‌شان تولید نمی‌شود لازم است كه برای ادامه زندگی انسولین تزریق كنند. این نوع از دیابت حدود 10 الی 15 درصد افراد دیابتی را تشكیل می‌دهد و معمولا در سنین زیر 30 سالگی خصوصا كودكان و نوجوانان بروز می‌كند اما ممكن است در هر سنی دیده شود. علت دقیق این نوع از دیابت تاكنون ناشناخته مانده، اما شواهد قوی مبتنی بر نقش عوامل ژنتیكی در پیدایش آن وجود دارد. دیابت یك بیماری چند علتی است كه در اثر همراهی عوامل ژنتیكی و شیوه زندگی ایجاد می‌شود.
نوع دوم دیابت افرادی هستند كه نمی‌توانند از انسولین استفاده موثركنند. آنها می‌توانند بیماری‌شان را تنها با تغییر روش زندگی كنترل كنند و معمولا بیشتر به داروهای خوراكی نیاز دارند تا به انسولین. این نوع از دیابت معمولاً در بالغین و در سنین بالای 40 سالگی دیده می‌شود.
آمارها از رشد روزافزون مبتلایان به دیابت حكایت می‌كند
بر اساس آمارهای موجود به طور متوسط 10 درصد جمعیت كشور مبتلا به دیابت هستند كه شامل 7 میلیون نفر می‌شود اما متاسفانه 50 درصد این بیماران از بیماری خود اطلاعی ندارند و این امر باعث محرومیت آنان از بهره‌مندی از اقدامات پیشگیرانه می‌شود. این درحالی است كه متخصصان و كارشناسان پیوسته از روند رو به رشد بیماری دیابت در كشورمان به عنوان شایع‌ترین بیماری غدد درون‌ریز در دهه‌های اخیر هشدار می‌دهند. بیماری‌زایی این عارضه چه از نظر هزینه‌های درمانی و چه از جهت ازكارافتادگی، بسیار بالاست و یكی از عمده‌ترین مسائل بهداشتی– درمانی در كشور به شمار می‌رود. در واقع با یك محاسبه منطقی و ساده می‌توان به راحتی به دلایل و شواهد گسترش این بیماری پی برد. جمعیت جهان رو به فزونی است و اغلب افراد نسبت به گذشته از طول عمر بیشتری برخوردارند. در عین حال مردم نسبت به گذشته از غذاهای ناسالم و پرحجم استفاده میكنند. لذا، این تركیب نامناسب (فعالیت بدنی كم و استفاده از غذاهای ناسالم) علاوه بر تحرك پایین و زندگی شتابزده، پر استرس و ماشینی امروز، سبب افزایش غیرقابل كنترل شیوع دیابت در جهان شده است. طبق برآورد فدراسیون بین‌المللی دیابت، درسال 2003 قریب به 194 میلیون دیابتی در سراسر جهان زندگی میكنند و تخمین زده می‌شود كه در سال 2025 این تعداد به 333میلیون نفر برسد. با توجه به اینكه بالغ بر6/3درصد از جمعیت جهان با دیابت زندگی میكنند، می‌توان گفت دیابت برای سلامتی جهانیان یك تهدید است. شناسایی دیابت یكی از معضلات اصلی در مواجهه با دیابت، غافل بودن فردی است كه در معرض این بیماری قرار دارد. همانطور كه در ابتدای بحث به آن اشاره شد، حدود نیمی از افراد از ابتلای خود به این بیماری اطلاعی ندارند. در واقع می‌توان گفت یك فاجعه ملی تمام‌عیار آرام‌آرام و آهسته و بی سر و صدا در حال اتفاق افتادن است؛ فاجعه‌ای كه عواقب آن در سال‌های آینده با قطع عضو، نابینایی، از كار افتادگی كلیه و دیالیز نمایان خواهد شد، چراكه دیابت شایع‌ترین عامل معلولیت‌ها در كشور نظیر نابینایی، قطعی عضو و نارسایی كلیه‌هاست، و از سویی دیگر، همراهی آن با چاقی و افزایش چربی خون، احتمال ایجاد بیماری قلبی- عروقی را به عنوان اولین عامل مرگ و میر در انسان به شدت افزایش می‌دهد. و بر این اساس شناسایی این بیماران در كمترین زمان ممكن برای جلوگیری از عوارض ناشی از آن، اهمیت بسیاری دارد. در واقع می‌توان گفت پس از مرحله پیشگیری، اصلی‌ترین فاكتور جهت كنترل عوارض دیابت، شناسایی این بیماران و سپس آموزش آنهاست. عدم آگاهی از دیابت، باعث می‌شود كه تحت كنترل در آوردن بیماری به تاخیر بیفتد و در نتیجه عوارض جدی متوجه فرد می‌شود. پزشكان و متخصصان شایع‌ترین علائم دیابت را پرادراری، پرنوشی، بی‌حوصلگی، خستگی، سستی، درخوب شدن زخم‌ها، تاری دید و گرسنگی كاذب عنوان میكنند. استرس و فشارهای روحی و روانی، زندگی ماشینی، عدم تحرك، فشارخون بالا، تغذیه نادرست، چاقی و عوامل ارثی از عمده‌ترین علت‌های ابتلا به بیماری دیابت است. در این رهگذر آنچه در مسیر شناسایی به‌موقع این بیماری از اهمیت وافری برخوردار است، آن است كه علاوه بر توجه به علائم این بیماری و نیز توجه به فاكتورهای اثرگذار بر آن، دقیق‌ترین روش و قابل اطمینان‌ترین راه، سنجش مستمر قند خون است.
كاربرد دستگاه‌های سنجش قند خون در كنترل دیابت
بر طبق توصیه (American Diabetes Association) ADA -انجمن دیابت آمریكا-پیشگیری از عوارض بیماری با انجام پایش سطوح قند خون بیماران امكان‌پذیر است. در واقع می‌توان گفت آموزش، تغذیه صحیح، ورزش، كنترل روزانه قندخون و مصرف داروها از اجزای اصلی درمان دیابت هستند. دستگاه‌های اندازه‌گیری قندخون یا گلوكومترها به فرد دیابتی و پزشكان آنها این امكان را می‌دهند تا بتوانند به تنظیم این اجزا بپردازند. شاید بتوان درمان دیابت بدون اندازه‌گیری مرتب قند خون را به رانندگی در جاده با چشمان بسته تشبیه كرد. اهمیت استفاده از گلوكومتر در پیشگیری از عوارض دیابت مخصوصا در دیابت نوع1 در تحقیقات متعددی به اثبات رسیده است. این تحقیقات نشان داده‌اند كه در افراد دیابتی كه قند خون‌شان را به طور مرتب اندازه می‌گیرند و از نتیجه این آزمایشات برای تنظیم روش درمانی خود استفاده میكنند، عوارض دیابت به نحو قابل ملاحظه‌ای، كمتر دیده می‌شود. حساسیت این موضوع در ماه مبارك رمضان بسیار بیشتر خواهد بود. پزشكان می‌گویند برای افراد دیابتی، ممنوعیت كاملی برای روزه گرفتن وجود ندارد، ولی درباره هر فرد ملاحظات خاصی وجود دارد كه با مشورت با پزشك میتواند به آنها دست یابد. بیمارانی كه تمایل به روزه‌داری دارند، باید به طور كامل نسبت به خطرات مرتبط آگاهی داشته باشند و برای اینكه بتوانند روزه ایمن‌تری داشته باشند، اولین گام، سنجش مرتب قند خون است. به‌دلیل تغییر شدید الگو و مقدار مصرف غذا و مایعات، بیماران دیابتی باید با دقت نظر خاصی، نسبت به سنجش مرتب قند خون خود اقدام نمایند و آنچه كه مایه تاسف و نگرانی است وفور محصولات تقلبی و تاریخ‌گذشته در بازار است.
چه زمان‌هایی و چندبار باید قند خون را اندازه گیری نمود؟
در جواب دادن به سوال فوق اختلاف نظر زیادی بین پزشكان وجود دارد. آخرین توصیه‌های ارائه شده توسط انجمن دیابت كانادا به شرح زیر است: اگر تحت درمان با انسولین هستید حداقل روزی 3 الی 4 بار قند خود را اندازه‌گیری كنید. اگر تحت درمان قرص هستید یا با رژیم دیابت خود را كنترل می‌كنید حداقل روزی یك بار قند خود را اندازه‌گیری كنید. مهم‌ترین زمان‌ها برای اندازه‌گیری قند خون صبح ناشتا و دو ساعت بعد از وعده‌های غذایی است. در ماه مبارك رمضان برای بیمارانی كه پس از مشاوره با پزشك مایل به روزه‌داری هستند، ایده‌آل این است كه با استفاده از گلوكومتر، پیش از افطار، دو ساعت بعد از افطار و پیش از سحر اقدام به اندازه‌گیری میزان قند خون نمایند.
نوارها و دستگاه‌ها چقدر قابل اطمینان است؟
شاید بگویید نتایجی كه این دستگاه‌های گلوكومتر نشان می‌دهند تا چه اندازه قابل اطمینان است؟ و دقت این دستگاه‌ها چقدر است؟ این موضوع موجب انجام مطالعات و تحقیقات بسیاری در سراسر دنیا شده است. فراموش نكنید عوامل بسیاری، دقت یك دستگاه گلوكومتر را تحت تاثیر قرار می‌دهند. دقت یك دستگاه گلوكومتر كه از بازار خریداری می‌كنید، به تنظیمات آن، محدوده دما، فشاری كه برای پاك‌كردن نوار استفاده می‌شود، اندازه قطره خون، میزان داروهایی كه در خون وجود دارد، تمیزبودن بخش اندازه‌گیری قند خون و رعایت شرایط نگهداری نوارهای اندازه‌گیری قند خون در تمامی طول زنجیره تامین از لحظه تولید تا مصرف، بستگی دارد. و اینجاست كه هولوگرام معنای تایید مسیر واردات این محصولات را به‌خود می‌گیرد. دستگاه‌های مختلف، قابلیت‌هایشان از نظر این شاخص‌ها متفاوت است و بر این اساس قیمت دستگاه‌های گلوكومتر متفاوت است. اما آنچه كه قابل توجه است آن است كه در حال حاضر برخی سازمان‌های بیمه‌گر داخلی، با توجه به كیفیت برخی دستگاه‌های سنجش قند خون و با توجه به تاییدیه‌های جهانی آنها، اقدام به ارائه بیمه مسوولیت در قبال كاربران آنها نموده‌اند و این میتواند در وضعیت موجود، به‌عنوان یك مزیت مورد نظر قرارگیرد.
از سوی دیگر تهیه دستگاه‌های دارای شناسنامه و تاییدیه وزارت بهداشت میتواند تضمینی برای ردیابی خدمات پس از فروش، پاسخگویی به سئولات احتمالی، تامین لوازم جانبی و یکبار مصرف برای دستگاه‌های خریداری شده باشد. آنچه که قابل توجه است آن است که با درج شماره سریال هولوگرام ها در سایت اداره کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت به ادرس اینترنتی WWW.IMED.IR امکان پیگیری کالا از لحاظ اطمینان از اصالت محصول و اصل بودن هولوگرام نیز وجود دارد
نكاتی در رابطه با اندازه‌گیری قند خون
هرگز از یك نوار اندازه‌گیری بیش از یك‌بار استفاده نكنید. برای پیشگیری از بروز خطا، پیش از اندازه‌گیری حتما دستان‌تان را با آب گرم و صابون بشویید. شستشوی دست‌ها با آب گرم و صابون، خروج خون از سر انگشتان را نیز ساده‌تر می‌كند. به تاریخ انقضای درج شده روی بسته نوار اندازه‌گیری دقت نمایید. توجه داشته باشید كه سودجویان ممكن است تاریخ مصرف نوارها را دست‌كاری كرده باشند. و یا با ارائه توجیهات عجیب و غریب به بی‌اهمیت نشان دادن این موضوع بپردازند. به منظور اطمینان از صحت نتایج، از دستگاه‌هایی استفاده كنید كه از سیستم كنترل «حجم خون» برخوردارند. ترجیحا از دستگاه‌هایی برای سنجش قند خون استفاده نمایید كه مورد تایید بیمه‌های مسوولیت كشور باشند، این موضوع میتواند از سویی نشان از كیفیت دستگاه و دارا بودن تاییدات لازم جهت نشان دادن دقیق میزان قند خون باشد و از سوی دیگر تا حدودی امنیت خاطر و آرامش را به ارمغان آورد. به هولوگرام نصب شده بر پاكت و بسته‌بندی نوارهای اندازه‌گیری، دقت نمایید. هولوگرام نشان‌دهنده آن است كه این محصول تحت نظارت وزارت بهداشت به كشور وارد شده است و شركت واردكننده آن تحت نظارت مراجع ذیصلاح می‌باشند. در صورت بروز هرگونه عارضه، از طریق این هولوگرام، از شركت واردكننده امكان ردیابی، پیگیری و طرح شكایت وجود دارد.
نوارهای اندازه‌گیری را از درون قوطی‌هایی كه شكستگی دارند و یا ترك خورده‌اند استفاده نكنید. به‌هیچ عنوان از نوارهایی كه فاقد بسته‌بندی و پاكت مربوطه هستند، استفاده ننمایید. توجه داشته باشید كه بسته بندی نوارها باید به صورتی باشد كه هولوگرام مربوطه مانع بازشدن در پاكت شود و در صورت بازشدن پاكت، بستن مجدد آن ممكن نباشد.
