دکتر سید محسن خوش نیت؛ فوق تخصص غددو متابولیسم ژاله شادمان، دانشجوی دکترای تخصصی علوم تغذیه پژوهشكده
دیابت یا بیماری قند به علت ناتوانی بدن در تولید یا استفاده از انسولین پدید می‌آید. انسولین ماده‌ای است كه در بدن توسط غده لوزالمعده تولید و باعث می‌شود قند یا به عبارتی مهم‌ترین منبع انرژی بدن مورد استفاده قرار گیرد. در دوران گذشته بیماران مبتلا به این عارضه با گیاهان دارویی و درمان‌های سنتی معالجه می‌شدند. در شماره پیش تاثیر مفید پیاز، سیر، خیار تلخ، شنبلیله، سیاه گیله، خار مریم و همچنین هندوانه ابوالجهل كه به‌عنوان كاهش قند خون در درمان طب سنتی كاربرد داشته‌اند مورد بررسی قرار گرفتند در این شماره نیز چند گیاه موثر دیگر كاهنده قند خون مورد بررسی قرار می‌گیرند.
چای سبز
چای سبز و سیاه در اصل یکی هستند اما فرایند تولید چای سیاه به گونه‌ای دیگر است. برگ‌های چای سیاه طی روش خاصی تخمیر و سپس خشک می‌شوند اما برگ‌های چای سبز پس از چیدن خشک می‌شوند. عدم تخمیر موجب می‌شود که تقریبا بیشتر مواد طبیعی به همان مقدار در برگ‌های چای باقی بمانند. مردم چین از دیرباز چای سبز را به عنوان یک نوشیدنی دارویی مصرف می‌كردند و به دلیل اهمیت ویژه این گیاه، اصول خاصی نیز برای تهیه آن دارند. در سال‌های اخیر چای سبز در بسیاری از کشورهای جهان طرفداران فراوانی یافته است.
دلیل اصلی این استقبال، آشنایی مردم دیگر کشورها با خواص درمانی این نوع نوشیدنی است. بسیاری از خواص چای سبز مربوط به ماده‌ای به نام كاتچین است كه فعالیت آنتی‌اكسیدانی آن بسیار بالا است. مصرف روزانه 5/1 گرم پودر چای سبز خشک موجب کاهش مختصر قند خون در بیماران دیابتی می‌شود. مقدار توصیه‌شده برای بیماران دیابتی مصرف 2 فنجان چای دم‌کرده در روز است.
پسیلیوم
پسیلیوم یا اسفرزه، گیاهی از خانواده Plantaginacea و یک داروی ملین گیاهی است که از طریق جذب آب باعث حجیم شدن محتویات روده شده و با افزایش حرکات دودی شکل باعث تخلیه مدفوع می‌شود. مصرف پودر پسیلیوم به مقدار 10 گرم در روز و به مدت 8 هفته هموگلوبین A1c رامختصرا كاهش می‌دهد.
عدس‌الملک
این گیاه بومی ایران است و در طب سنتی جهت کاهش قند خون بیماران دیابتی تجویز می‌شود. با این حال مصرف روزانه پودر بذر گیاه به مقدار 1500 میلی‌گرم در روز به مدت 2 ماه اثر مفیدی بر قند خون نشان نداده است و در حال حاضر اطلاعات علمی كافی در مورد اثرات این گیاه در دسترس نیست.
دم‌كرده گزنه
ساقه این گیاه را پرزها و تارهای مخروطی شكل پوشانده است كه در صورت لمس كردن ساقه به دست می‌چسبد و پوست را می‌گزد و تولید خارش و سوزش می‌كند و شاید به همین دلیل آن را گزنه نامیده‌اند. تخم آن نرم، ریز و تیره‌رنگ و مانند تخم كتان است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ‌های تازه، ریشه، شیره و دانه آن است. گزنه در طب سنتی ایران به عنوان یك داروی كاهنده گلوكز خون معرفی شده است. عصاره برگ گزنه می‌تواند یك نقش حفاظتی در برابر افزایش میزان قند خون و تخریب سلول‌های پانكراس داشته باشد.
کلپوره همدانی، مریم نخودی همدانی
استفاده از این گیاه به طوری که در کتب دارویی قدیمی آمده است به زمان‌های دور نسبت داده می‌شود. بقراط، دیوسکورید، پلین و جالینوس از آن در آثار خود نام برده‌اند. عصاره این گیاه محتوی مواد موثر زیره است. مصرف عصاره این گیاه به مقدار 125 میلی‌گرم به ازای كیلوگرم وزن بدن به مدت 6 هفته قند خون رامختصرا كاهش می‌دهد. در مجموع، مصرف گیاهان دارویی توسط بیماران دیابتی تحت هیچ شرایطی نباید بدون نظر تیم پزشکی انجام شود.
این گیاهان دارویی نباید جایگزین داروهای ضد دیابت ویا انسولین در بیماران دیابتی شود چراکه اثر این گیاهان بر کاهش قند خون خفیف است و در ضمن از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و ممکن است با دیگر داروهای مورد استفاده بیماران تداخل داشته باشند. همچنین عوارض و اثرات مصرف طولانی‌مدت این گیاهان ناشناخته است، در حال حاضر هیچگونه توصیه‌ای علمی در ارتباط با مصرف آنها وجود ندارد.
