زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر سید محسن خوش نیت؛ فوق تخصص غددو متابولیسم، ژاله شادمان؛ دانشجوی دکترای تخصصی علوم تغذیه پژوهشكده

قبل از کشف انسولین و داروهای کاهش دهنده قند خون، بیماران دیابتی با گیاهان دارویی و درمان‌های سنتی معالجه می‌شدند. تا کنون تاثیر مثبت بیش از 1200 گیاه دارویی در کاهش میزان قند خون و یا کاهش عوارض ناشی از آن شناخته شده است. در این مقاله گیاهان دارویی با خواص کاهش دهندگی قند خون که گزارش‌های بالینی و آزمایشگاهی معتبر مبنی بر موثر بودن آنها موجود است و همچنین گیاهان دارویی که در طب سنتی ایران در درمان بیماری دیابت تجویز می‌شوند، ارایه شده است.

پیاز و سیر
سیر از سبزی‌هایی است که تاریخی بسیار کهن دارد. انسان خواص درمانی این گیاه را پنج قرن قبل از میلاد مسیح شناخته بود. سیر هزاران سال برای اهداف پزشكی استفاده می‌شد. این گیاه حداقل 3000 سال در طب چین كاربرد داشته است. پیاز نیز یكی از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی است كه از هزاران سال قبل، به عنوان طعم دهنده غذاها و همچنین دارو از آن استفاده می‌شود. ‏

ترکیبات فعال گوگردی مانند آلیل پروپیل دی سولفید موجود در پیاز و اکسید آلیل دی سولفید موجود در سیر نقش اصلی در کاهش قند خون دارند. پیاز و سیر باعث افزایش میزان انسولین در خون می‌شوند. هر چقدر مصرف این مواد بیشتر باشد، قند خون بیشتر کاهش می‌یابد. مصرف قرص‌های سیر به میزان 2400 میلی گرم در روز به مدت 3 ماه، قند خون را مختصرا كاهش می‌دهد. 

خیار تلخ
این میوه شبیه كدوی زگیل دار است و در نواحی گرمسیر مانند آمازون، آفریقای شرقی و آسیا رشد می‌كند و در امریكای جنوبی به عنوان غذا و دارو كشت می‌شود. میوه تازه آن به رنگ سبز است كه با رسیدن با رنگ نارنجی- زرد تبدیل می‌شود. تمام قسمت‌های این میوه بسیار تلخ است. میوه خیار تلخ حاوی ماده ای شبیه انسولین است و مصرف روزانه حدود 60 گرم شیره گیاه منجر به کاهش مختصر قند خون می‌شود.

سیاه گیله
در ایران تنها یک گونه از قره قاط وجود دارد که آن هم در جنگل‌های تالش و نواحی مرطوب رشد می‌كند که در زبان محلی به آن سیاه گیله می‌گویند. این گیاه در جنگل‌های شمال ایران می‌روید. قره گیله یا سیاه گیله دارای برگ‌های بیضوی و نوك تیز با گل‌های صورتی و سفید ریز است و در اواخر تابستان، دانه‌های سیاه ارغوانی آن برای چیده شدن آماده می‌شوند.

میوه آن را می‌توان هم به صورت تازه و هم خشك شده مصرف كرد یا در تهیه انواع مرباها و دسرها به كار برد. برگ‌های این گیاه در طب  سنتی در درمان بیماری دیابت استفاده می‌شود. اثر ضد دیابت یک بار مصرف عصاره این گیاه که اثری مشابه انسولین دارد، تا چند هفته در بدن باقی می‌ماند. به علاوه، این گیاه دارویی در پیشگیری از عوارض بلند مدت دیابت مانند عوارض قلبی عروقی، عصبی، کلیوی و چشمی تا حدی موثر است. عصاره آن به مقدار 160-80 میلی گرم سه بار در روز برای بیماران مبتلا به دیابت توصیه می‌شود.

شنبلیله
گیاهی است از تیره پروانه‌داران و به همین دلیل توانایی همزیستی با باکتری‌های تثبیت کننده ازت را دارد و می‌تواند بخش زیادی از نیتروزن مورد استفاده خود را تولید کند. این گیاه بومی ایران است و در بیشتر نواحی ایران از جمله آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان می‌روید و به عنوان سبزی خوراکی کاشته شده و مصرف می‌شود.

تجویز 50-15 گرم پودر دانه شنبلیله خیسانده در آب موجب کاهش قند خون ناشتا و بعد از غذا می‌شود. پودر دانه شنبلیله علاوه بر کاهش مختصر قند خون موجب کاهش چربی‌های خون نیز می‌شود. 

خار مریم
خار مریم اصالتا بومی منطقه مدیترانه است. این گیاه امروزه در سراسر نقاط دنیا از اروپا تا آسیا و از آفریقا تا آمریکای شمالی گسترده شده است. این گیاه تنومند معمولا در مناطق خشک و آفتابی رشد می‌کند. این گیاه دارویی موجب افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین و کاهش قند خون می‌شود.

ماده موثر آن سیلی مارین نام دارد که تجویز آن به مقدار 200 میلی گرم سه بار در روز موجب کاهش مختصر قند خون ناشتا،و هموگلوبین A1c  و چربی‌های خون می‌شود. فرآورده‌های این گیاه از تخم‌های داخل میوه تهیه می‌شوند. تخم‌های آن حاوی 5/1 تا 3 درصد سیلی مارین است.

هندوانه ابوجه
هندوانه ابوجهل و یا خربزه روباه یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده خیارها و کدوها است. این گیاه بومی ایران بوده و در نواحی جنوبی کشور و مناطقی مانند جنوب استان خراسان یافت می‌شود. میوه این گیاه دارای گلوکوزید قابل تبلوری با طعم بسیار تلخ به نام کولوسنتین است. این گلوکوزید به حالت متبلور و خالص به رنگ زرد است، در آب به نسبت 20 درصد حل می‌شود و اگر هیدرولیز شود، گلوکز و ماده‌ای به نام کولوسنتتین می‌دهد.

در طب سنتی بسیاری از کشورها از جمله ایران تجویز میوه این گیاه جهت کاهش قند خون متداول است. میوه این گیاه بسیار سمی است و مصرف مقدار زیاد آن باعث اسهال خونی و در نهایت مرگ می شود. تجویز مقدار 100 میلی گرم سه بار در روز ماده مؤثر هندوانه ابوجهل به مدت 2 ماه در بیماران دیابتی نوع دوم، موجب كاهش مختصر میزان هموگلوبین A1c و قندخون ناشتا می شود. تجویز این مقدار به مدت 2 ماه در این بیماران بدون هیچ گونه عوارض جانبی گوارشی، كبدی و كلیوی است.