تحريريه ماهنامه خدمات شهری
هنگامی كه یك فرد به طبیعت روی می‌آورد و درختان سرسبز و گل‌های زیبا را می‌بیند و صدای آب و ترنم پرنده‌ها را می‌شنود لحظه‌های لپذیری برای او ایجاد می‌گردد. بنابراین گرایش فطری كه در نهاد هر انسان است یكی از مهم‌ترین عوامل رغبت و گرایش به ایجاد فضای سبز در داخل و حاشیه شهرها بوده است. علاوه بر این امروزه مشكل بروز آلودگی نیز در مناطق شهری باعث شده است كه نیاز به فضای سبز ضروری‌تر به نظر می‌رسد. البته نباید فراموش كرد كه درختان خود، به‌عنوان یكی از مهم‌ترین سیستم‌های حیات‌بخش انسان به شمار می‌روند و در واقع تضمین‌كننده بقا و پایداری آب و خاك و هوای سالم در هر سرزمینی بوده و پشتوانه مطمئنی برای نگهداری و توسعه سیستم‌های كشاورزی و سایر منابع انسان محسوب می‌شوند.
نیاز به خلوت
به گفته برخی از پژوهشگران، نداشتن امكانات لازم برای خلوت كردن و با خود تنها شدن، عاملی است كه بیش از دیگر عوامل انسان‌هایی را كه به صورت گروهی در یك فضا قرار گرفته‌اند، آزار می‌دهد. تهیه و یا ایجاد فضای سبز موجب دگرگونی بیش از پیش محیط شده، شرایط بهتری برای رشدو توانائی‌های فرد ایجاد می‌كند، فرد سلامت لازم را برای خلاقیت و فعالیت به دست می‌آورد و سازندگی فردی و اجتماعی بیشتری از خود نشان می‌دهد و بدین ترتیب بعد از هیجانات و كشمكش‌های روحی كه در یك فرد ایجاد استرس كرده، با قرار گرفتن در محیطی سرسبز و بدور از فشار عصبی و روحی، فرد احساس آرامش نموده و برای لحظاتی از این هیجانات دور می‌شود.
عواملی كه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر روان انسان تأثیر می‌گذارد
هر صدای ناخواسته‌ای كه به گوش انسان برسد آلودگی صوتی محسوب می‌شود. عكس‌العمل انسان در برابر صدا بستگی به عوامل ذهنی (شدت صدا، فركانس صدا) و عوامل عینی (مقبولیت یا عدم مقبولیت فرستنده صدا) دارد. صداهای ملایم عكس‌العمل‌های خاصی را در انسان پدید می‌آورند. تأثیرات غیرمستقیم صدا تا 80 دسی‌بل می‌تواند سبب بروز بی‌خوابی، پاره شدن افكار، كم‌حوصلگی، عصبی بودن و بروز بیماری‌های روانی شود.
سبك شدن خواب، كاهش خواب عمیق، كه جزو آلودگی‌های ناخودآگاه هستند و كاهش مدت رویا، پریدن از خواب بر اثر صداهای ناهنجار كه آلودگی آگاه شمرده می‌شوند، این واكنش‌ها به‌وسیله آلودگی صوتی معادل 50-40 دسی‌بل ایجاد می‌شود و حاصل این واكنش‌ها بدون تردید كاهش بازده قدرت فكری و جسمی را در پی دارد.
بررسی‌ها نشان داده است كه فضای سبز می‌تواند در كاهش آلودگی‌های صوتی تا حدود زیادی موثر باشد و این تأثیر به نوع گونه، ارتفاع، تراكم و وسعت آن بستگی دارد. از آنجا كه پوشش گیاهی یكی از بهترین حصارهای صوت‌شكن است، با دقت بیشتر در انتخاب گیاهان بخصوص درختان، می‌توان در فراهم آوردن شرایط مناسب صوتی اقدام نمود. كاشت درختان متراكم در حاشیه پارك‌ها، مانع خوبی در مقابل نفوذ اصوات ناشی از فعالیت‌های ماشینی شهری فراهم می‌آورد. در عین حال می‌توان در اطراف زمین‌های بازی داخل پارك‌ها، دیوارهایی از بوته‌ها و درختچه‌ها ایجاد نمود تا هیاهوی بازی كودكان به سایر قسمت‌های پارك گسترش نیابد.
اثرات روانی نور
از نقطه نظر روانی، چگونگی حضور نور در محیط نقش بسیار تعیین‌كننده‌ای در چگونگی كنش‌ها و واكنش‌های ما دارد و از همین روست كه شناخت نور و نحوه اثرگذاری آن بر افراد، می‌تواند منجر به برخوردی آگاهانه در طراحی زیست‌محیطی انسان شود. با استفاده از این آگاهی‌هاست كه طراح می‌تواند به روش‌های مختلف بر روحیات افراد اثر بگذارد.
نورپردازی در پارك‌ها خصوصا در شب، نیاز به تخصص و مهارت دارد و بهتر است با توجه به روحیات و حالات روانی اكثر مردم استفاده‌كننده مواردی از قبیل تاریكی بیش از حد كه موجب ترس و وحشت شده یا یكنواختی كه ایجاد خستگی در فرد می‌كند، رعایت گردد.
امنیت روانی در كنار ایمنی فیزیكی، دارای اهمیت ویژه‌ای است، به این معنا كه در فضاهایی كه از نور و روشنایی مناسبی برخوردار نیستند، زمینه بروز رفتارهای نابهنجار و حتی ترس برخی از مراجعه‌كنندگان از فضا به وجود می‌آید. البته توده انبوه گیاهی در كنار پیاده‌روهای كم‌رفت و آمد و نیز نورپردازی‌هایی كه سایه‌های هراس‌انگیز ایجاد می‌كنند نیز می‌تواند بر شدت آن بیفزاید.
بنابراین با مطالعه دقیق جامعه‌شناسی و طراحی درست و سنجیده می‌توان امنیت روانی را به محیط باز آورد و حتی می‌توان رفتارهای نابهنجار شدید مانند دزدی را كاهش داد.
تغییر محیط موجب ایجاد آرامش در افراد است
در حال حاضر با بزرگ شدن شهرها و كوچك شدن منازل و با توجه به اینكه به علت مشكلات روزمره زندگی، اكثریت مردم در حال تلاش و فعالیت هستند لذا نیازی احساس می‌شود مبنی بر اینكه این افراد بعد از گذران یك هفته كار و تلاش برای پشت سر گذاشتن خستگی‌های كاری و روحی برای ساعات و شاید حتی لحظه‌هایی چند از طبیعت بهره گرفته و با دیدن مناظر دلپذیر و قدم زدن در محیطی كه به دور از هیاهو و مشغله ذهنی و سر و صداهای مزاحم باشد، اوقات فراغتی پشت سر گذرند و تمامی خستگی‌ها از تن آدمی رخت بربندد. بنابراین اینجاست كه تغییر محیط ایجاد آرامش در روان افراد نموده و آنها را (از محیط خیابان، محیط كارو آلودگی بیش از حد منابع مختلف كه موجب خستگی اعصاب و آشفتگی روحی آنها بوده) به فضای پارك كه محیط مناسبی برای آرامش روان انسان فراهم می‌كند سوق می‌دهد.
نقش فضای سبز در زندگی انسان
گیاهان با توجه به سیمای ظاهری خود می‌توانند در تزئین محیط و ایجاد چشم‌اندازی مطلوب كمك كنند. در بحث زیباسازی فضای سبز تلطیف و پاكسازی هوا، اصلاح و بهبود شرایط زیست‌محیطی شهر و شرایط طبیعی و ساختاری مطلوب‌تر نقش انكارناپذیر دارد و هر چه قدر آرامش بیشتری را به‌وجود می‌آورد به این دلیل است كه ارتباط انسان با طبیعت در چنین محیطی بهتر حاصل می‌شود. با توجه به اهمیت طبیعت و تعادل اجزاء آن در كمك به رشد صحیح و متناسب روانی در دوران كودكی و نوجوانی لازم است تدابیر اصولی اندیشید تا این گروه سنی هر چه بیشتر با فضای سبز شهری مأنوس شده و از مواهب كوتاه و درازمدت آن استفاده نمایند.
در طراحی پارك بایستی تا حد امكان از بكاربردن وسایل خطرآفرین از جمله نرده‌های كوتاه، لبه‌های تیز، كانال‌های روباز و فواره‌های سنگی غیراستاندارد با لبه‌های تیز پرهیز كرد و حتی‌المقدور از میزان شدت خطر كاست. برای مطلوب‌تر نمودن محیط پارك‌های شهری بهتر است كه تا حد امكان صدای ریزش آب همراه با موسیقی ملایم پخش شود (زیرا كه پخش موسیقی خوب تأثیر مطلوبی بر روان انسان دارد) تا همواره محیطی دلپذیر و لذت‌بخش باشند.
هر كجا كه آبی و درختی باشد، ناخودآگاه صدای پرندگان هم شنیده می‌شود و محیط را دلپذیرتر می‌سازد. بنابراین كاشت درختان و درختچه‌ها، پرندگان مختلف را به محیط وارد می‌كند و محیط حالت بی‌روحی خود را از دست می‌دهد. مسلما صدای دلنشین پرندگان و حضور آنها می‌تواند ثمربخشی محیط را دوچندان كند. بنابراین می‌توان با توجه به پوشش گیاهی آن محیط، پرندگان و جانورانی را برگزید كه بین مردم پربیننده‌ترین بوده و نظر آنها را به خود جلب كنند و همه مردم از دیدن آنها لذت ببرند.
فهرست منابع
1- كریمی، یوسف، 1375، روانشناسی شخصیت، موسسه نشر ویرایش.
2- پارسا، محمد، 1374، روانشناسی تربیتی- انتشارات سخن.
3- مرتضوی، شهرناز، 1380. روانشناسی محیط و كاربرد آن- انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
4- سازمان پارك‌ها و فضای سبز شهر تهران، 1371. مجموعه مقالات سمینار فضای سبز.
5- سازمان پارك‌ها و فضای سبز شهر تهران، 1375 الی 1378. مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز- جلد اول تا سوم.
