تحریریه پزشك امروز
كلرات‌ها
كلرات پتاسیم (Clo3k) یك عامل اكسیدكننده قوی است كه سابقا برای ضدعفونی و نیز به عنوان دهان‌شویه به كار می‌رفت. موارد متعددی از مسمومیت شدید و گاه كشنده با كلرات پتاسیم گزارش و به این دلیل به علت خطرات این ماده، استعمال آن تقریبا متروك شده است. امروزه یكی از علل شایع مسمومیت با كلرات‌ها خوردن سر كبریت‌ها است كه بیشتر در كودكان دیده می‌شود. همچنین مواردی گزارش شده است كه مصرف اشتباهی كلرات پتاسیم به جای كلرور پتاسیم موجب مسمومیت شدید شده است. غیر از كلرات پتاسیم، كلرات سدیم و منیزیم نیز ممكن است ایجاد مسمومیت كند.
موارد استعمال
ضدعفونی‌كننده پوست، دهان و حتی دراستوماتیت‌ها خمیردندان، دهان‌شویه، مواد از بین‌برنده علف‌های هرزه (محلول 2-1 درصد)، كبریت‌سازی و تهیه مواد آتش‌بازی.
مسمومیت
تنها طریق مسمومیت با كلرات‌ها راه خوراكی است و مقدار مسمومیت آن در افراد مختلف بسته به حساسیت گلبول‌های قرمز متفاوت است. دوز كشنده كلرات پتاسیم را در كودكان 2 گرم و در بزرگسالان 5 تا 15 گرم و به طور متوسط 8 گرم ذكر كرده‌اند. این مسمومیت بیشتر در كودكان دیده می‌شود. سمیت كلر پتاسیم از دو نظر اهمیت دارد: یكی آزاد كردن مقدار زیادی یون پتاسیم كه موجب بروز علایم خاص مسمومیت با پتاسیم می‌شود و دیگری تبدیل هموگلوبین خون به متهموگلوبین كه در عمل اخیر كلرات‌ها نقش كاتالیزور دارند. بنابراین تعداد بسیار كمی از كلرات می‌تواند مقادیر زیادی متهموگلوبین ایجاد كند. متهموگلوبین در محیط اسیدی در لوله‌های ادراری رسوب می‌كند و باعث انسداد كلیوی و در نتیجه بروز اولیگوری، آنوری و اورمی می‌شود كه این یكی از عوارض خطرناك مسمومیت با كلرات‌ها است.
علایم و نشانه‌ها
علایم اصلی مسمومیت با كلرات پتاسیم استفراغ و سیانوز است. سیانوز به تدریج پیشرفت می‌كند و با علایم دیگری چون تنگی نفس و تاكیكاردی همراه می‌شود. چهره بیمار به رنگ آبی متمایل به خاكستری درمی‌آید، علایم گوارشی به صورت تهوع، استفراغ، اسهال، سوزش پشت جناغ سینه، درد ناحیه اپیگاستر و دردهای شدید شكمی ظاهر می‌شود. علاوه بر اینها ممكن است علایم دیگری چون سقوط فشارخون، تشنج، خواب‌آلودگی، هذیان و نیز خونریزی‌های مختلف خونریزی از بینی، متروراژی، هماتمز، ملنا و پورپورا مشاهده شود. در صورت بروز نفریت حاد لوله‌ای علایم مخصوص آن نیز به تابلوی بالینی بیمار اضافه می‌شود. بالاخره در بعضی مواقع ضایعات كبدی یا علایمی چون دردناك بودن و بزرگی كبد و یرقان بروز می‌كند.
علایم آزمایشگاهی
علایم آزمایشگاهی عبارتند از متهموگلوبین، آنمی همولیتیك، هیپركالمی، دفع مقدار زیادی كلرات از ادرار، وجود گلبول‌های قرمز و هموگلوبین در ادرار.
درمان
1- معده بیمار را فورا با مقداری محلول بیكربنات سدیم مخلوط با ذغال فعال شست‌وشو دهید. به بیمار مسهل روغن كرچك یا سولفات دو سود بخورانید.
2- چنانچه پوست آلوده شده با آب شست‌وشو دهید.
3- در صورت وجود سیانوز با سطح متهموگلوبین بیش از 30 درصد به عنوان پادزهر و برای احیای متهموگلوبین و تبدیل آن به صورت هموگلوبین از Methylen Blue 0/2 ml/kg/iv over 5 min استفاده كنید.
4- روزانه 1-5/0 گرم ویتامین C وریدی تزریق كنید.
5- از تیوسولفات به عنوان آنتی‌دوت به مقدار زیر بهره بگیرید.
Thiosulfate Na 1% 2-5gr in 200mlNaHCO3 0/5 / PD ot iv
6- در صورت مسمومیت شدید روزانه 500 تا 600 میلی‌لیتر از بیمار خون بگیرید و به همان اندازه خون تازه تزریق كنید یا تعویض خون یا همودیالیز كنید.
7- به منظور ممانعت از رسوب متهموگلوبین در لوله‌های ادراری باید ادرار را قلیایی كرد و برای این كار باید از بیكربنات استفاده كرد. در صورت نبود استفراغ می‌توان قلیایی خوراكی تجویز كرد. تجویز مایعات كافی به منظور ازدیاد مقدار دفع ادرار مفیدواقع می‌شود (البته به شرطی كه بیمار دچار اولیگوری یا آنوری نباشد.)
8- در صورت شدت سیانوز و اختلال‌های تنفسی اقدام به تنفس مصنوعی و اكسیژن 100 درصد و CPR و مانیتورینگ قلب EKG ضروری است.
9- همچنین در موارد شوك، نفریت و آنوری، درمان اختصاصی انجام دهید.
استون
استون یا پروپانون (H3CO CH3) ماده نسبتا بی‌خطری است و به‌ندرت موجب مسمومیت حاد می‌شود. استون در صنعت به عنوان حلال چربی‌ها سلولز و لاك و در منازل برای پاك كردن لاك ناخن به كار می‌رود و به علت بی‌رنگ بودن و مصرف به جای آب، در كودكان مسمومیت ایجاد می‌كند.
مسمومیت
استون از راه خوراكی و استنشاقی جذب می‌شود. مقدار 60 گرم (75 میلی‌لیتر) آن برای بزرگسالان و مقدار كمتری از این رقم برای كودكان كشنده است.
علائم كلینیكی
1- مسمومیت از راه استنشاقی: معمولا پس از یك دوره كمون چند ساعته ظاهر می‌شود. استشمام بوی خاص از بازدم تنفسی، تحریك مخاط تنفسی، سردرد، احساس خستگی و بالاخره علائم شوك و بیهوشی مشاهده می‌شود. در این حال، میوزیس و مردمك‌ها به نور جواب نمی‌دهند.
2- مسمومیت خوراكی: احساس سوزش در دهان و حتی استفراغ قهوه‌ای رنگ، هماتمز و احساس تشنگی شدید، تنفس نامنظم، ریتم تنفسی كوسمول هیپوترمی و سقوط فشارخون و بالاخره كلاپس و بیهوشی.
3- تماس جلدی، به مدت طولانی موجب پرخونی و اریتم و ایجاد حساسیت پوست و پاشیدن آن به چشم‌ها موجب كدورت قرنیه و احتمالا كوری می‌شود.
درمان
1- در صورت مسمومیت استنشاقی بیمار را بلافاصله به هوای آزاد انتقال دهید و در صورت لزوم اكسیژن تجویز كنید.
2- در مورد مسمومیت خوراكی، شست‌وشوی معده چندان موثر نیست. از تجویز مواد روغنی خودداری و در صورت لزوم CPR و اكسیژن و در صورت اسیدوز بیكربنات تجویز شود. در موارد اختلال‌های تنفسی داروهای محرك تنفسی موثر خواهد بود.
