تحریریه پزشك امروز
مسمومیت شدید با محلولهای ضدعفونیكننده خانگی در مقایسه با چند دهه گذشته شایع نیست. در آن زمان، ایزول و كرزول، 50 درصد خودكشیها را تشكیل میدادند. ماده فعال بعضی از محلولهای ضدعفونی رایج دیكلرومتاكسی لنون DCML است، هر چند بعضی از اینها فنل (اسید كاربولیك) یا كرزول (متیل فنل) دارند، به علاوه این محلولها دارای مواد دیگری شامل صابون، روغن كرچك ایزوپروپانول و روغن دانه كاج (الكلهای پترین) هستند و سمیت آنها هنگامی كه به مقدار زیاد مصرف شوند، افزایش مییابد. اطلاعات زیادی در مورد اثرات سمی فنل و كرزول وجود دارد كه در عمل از نظر تشخیص، اهمیت دارد. اطلاعات در مورد DCML بسیار محدود است ولی احتمالا ضایعاتی مشابه كرزول ایجاد میكند.
تظاهرات كلینیكی
خوردن مقادیر زیاد از مواد ضدعفونیكننده موجب سوختگی لبها، دهان و قسمت فوقانی دستگاه گوارش میشود كه معمولا بر روی سینه و صورت بیمار میریزد. ضایعات، در ابتدا سفیدرنگ هستند و در عرض چند روز قهوهای میشوند احتمالا این سوختگیها به علت تخریب گیرندههای درد، بدون درد هستند. علایم ضایعات عصبی بیقراری، بیهوشی و تشنج گاهی بروز میكند. كاهش فشارخون، شوك و هیپوترمی نیز شایع اسید. اسیدوز متابولیك شدید در اغلب موارد وجود دارد و ممكن است ورم حنجره، نارسایی تنفسی و آسیب میوكارد ایجاد شود، استنشاق این مواد به داخل ریه موجب بروز تراكئوبرونشیت خونریزیدهنده و پنومونی میشود. موارد نادری از متهمو گلبولینمی و همولیز داخل عروقی گزارش شده است. ادرار غالبا خاكستری یا سیاهرنگ است و از تنفس و محتویات معده بیمار بهشدت بوی فنل به مشام میرسد.
درمان
تخلیه و شستوشوی معده با حفظ مراقبت از راه هوایی باید انجام شود. احتمال دارد علایم بالینی مسمومیت در اثرات ایزوپروپانل باشد كه در صورت باید به درمان اقدام كرد. اطلاعات به دست آمده در مورد ارزش روشهای تسریع دفع فنلهای جذبكننده بینهایت كم است. در یك مورد همودیالیز قادر به دفع مقادیر قابل توجهی كروزول از خون نبود. DCML در مواد قلیایی بیشتر از مواد اسیدی محلول است و قلیایی كردن ادرار ممكن است ارزش درمانی داشته باشد. ممكن است پلاسموفورزیس به دفع سم كمك كند؛ زیرا DCML در گلبولهای سرخ چند برابر غلیظتر میشود پیشآگهی مسمومیت، بستگی به نوع مواد ضدعفونیكننده و مقدار، عوارض آن دارد.
مواد برطرفكننده مو
این مواد به علت داشتن تركیبات خاص برای از بین بردن موهای زائد بدن به كار میرود و در ایران به داروی نظافت معروف است و مصرف فراوانی دارد. تركیب اصلی آن با كمی تفاوت عبارت است از آرسنیك، گوگرد، نمك و هیدروكسید كلسیم آمونیاك، سدیم و غیره كه همگی بسیار توكسیك هستند. مصرف موضعی آنها علاوه بر اثرات مستقیم مخرب و سوزاننده دارای عوارض طولانی نیز است.
خوردن «داروی نظافت» موجب عوارض شدید و در صورت زیاد بودن مقدار آن غالبا موجب مرگ میشود؛ زیرا علاوه بر اثرات توكسیك اختصاصی هر كدام اثرات یكدیگر را تشدید میكنند.
اقدامات درمانی
علایم و نشانههای مربوط به هر كدام از این مواد عبارتند از علایم موضعی و سیستمیك درمانهای اختصاصی، برای عوارض جانبی مسمومیت حاصل از هر كدام از مواد تشكیلدهنده آنها به مبحث جداگانه آرسنیك و گوگرد مراجعه شود.
اسید بوریك
فرآوردههای اسید بوریك عمدتا در محلولهای شستوشوی چشم، محلولهای نگهداری كنتاكتلنزهای نرم و پودر بچه و برخی از ضدعفونیكنندهها به كار برده میشود. مكانیسم اثر سمی آنها ناشناخته است و میتواند برای تمام سلولها، سمی باشد.
مقادیر توكسیك
15 تا 20 گرم در بزرگسالان و 5 تا 6 گرم در كودكان میتواند موجب مرگ شود.
علایم كلینیكی
تهوع، استفراغ، درد شكم، اسهال خونی، خوابآلودگی، تشنج كولاپس عروقی و نارسایی كلیه و علایم موضعی آریتمی، از علایم شایع این مسمومیت است.
ارزیابی و علایم آزمایشگاهی
در صورت اسهال و استفراغ شدید اندازهگیری الكترولیتهای خون BUN، كرآتینین، قند خون و فرمول شمارش لازم است.
اقدامات درمانی
رقیق كردن ماده خورده شده توسط شیر یا آب و ایجاد استفراغ یا شستوشوی معده و تجویز زغال فعال و مسهل در موارد مسمومیتهای شدید، گرفتن رگ و تجویز سرم و الكترولیك و در صورت لزوم اكسیژن، CRR اولیه و در صورت بروز اختلالهای قلبی، ECG و مانیتورینگ قلبی و پیگیری ضروری است.
پیشآگهی
پیشآگهی خوب است و معمولا عارضهای به جا نمیگذارد مگر اینكه غلظتهای بالایی خورده شده باشد.
پرمنگنات پتاسیم
ماده اكسیدكننده بیضرری است كه به عنوان ضدعفونیكننده و برای شستوشوی معده به كار میرود و به سختی از راه دستگاه گوارش جذب میشود، لذا اثرات عمومی آن چندان بارز نخواهد بود. اثر عمده آن از طریق تخریب موضعی اعمال میشود و مرگ معمولا در اثر تورم و انسداد مجاری هوایی فوقانی اتفاق میافتد. مسمومیت، اغلب از راه خوراكی، 5 گرم برای كودكان و 15 گرم برای بزرگسالان كشنده است.
علایم كلینیكی
مسمومیت از راه خوراكی، مصرف محلول یك درصد «پرمنگنات پتاسیم» فقط باعث ناراحتی معده و استفراغ میشود. محلول 5 درصد آن اثر سوزانندگی شدید دارد و چنانچه زیاد مصرف شود خونریزی ثانویه یا عفونت ایجاد میكند. بهندرت ممكن است مرگ در اثر ورم گلوت یا سوراخ شدن معده عارض شود. مهمترین علامت مسمومیت حاد «پرمنگنات پتاسیم» از راه خوراكی عبارت است از سیالوره، تهوع، استفراغ، سوزش معده و درد شدید شكم دزهیدراتاسیون، كلاپس، كرامپهای عضلانی، پارستزی انتهاها و احساس خفگی و ادم گلوت.
اقدامات درمانی
برای درمان مسمومیت با پرمنگنات، تجویز فوری 5 تا 6 قاشق چایخوری ذغال حیوانی از راه دهان و شستوشوی معده با مسهل هیپوسولفیت دو سود 2 درصد است. برای احیای پرمنگنات، باید شستوشو را آنقدر ادامه داد تا ذرات متمایل به سیاه هیدرات منگنز دیگر خارج نشود. بعد از آن خورانیدن مواد نرمكننده از قبیل شیر و تخممرغ از راه دهان ضروری است.
در صورت مشاهده حال عمومی بد CPR و در صورت ورم حنجره، دیسترس تنفسی اقدام به تراكئوتومی اورژانس و تجویز اكسیژن و گرفتن رگ میكنیم. تجویز سرم و الكترولیت لازم است. در صورت بروز شوك، تزریق محلول دكستروز 5 درصد و نورآدرنالین و تزریق محلول گلوگونات كلسیم 10 درصد و در صورت خونریزی شدید ترانسفوزیون و تجویز آنتیبیوتیك برای جلوگیری از عفونتها ضروری به نظر میرسد.
در موارد مسمومیتهای شدید با پرمنگنات EDTA تجویز میشود.