زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

ريزش مو

از بین مسائلی كه در میانسالی و سنین بالا عارض می‌شود (یعنی از سنین 30 تا 70 سالگی) بدون شك ریزش موی سر از همه آزاردهنده‌ و ناراحت‌كننده‌تر است. این ریزش مو كاملا به طور پراكنده است و با هر بار برس زدن، هر دفعه شانه كردن و هر شامپو زدن، مقداری از موهای سالم همراه با پیازشان از بین می‌روند و بیش از پیش شخص را نگران می‌كنند. بسیاری از مردم وقتی می‌بینند با هر دست‌زدنی به موی خود تعداد زیادی مو از سر جدا می‌شود چاره‌ی كار را در امتناع «دست زدن» به مو می‌پندارند ولی این طریقه هم كاملا بی‌فایده است زیرا موهایی كه با شانه و برس از بین می‌روند در هر حال از پیاز مو جدا شده و مرده‌اند و دیر یا زود خواهند ریخت. ریزش موی بزرگسالان، برخلاف آنچه در كودكان عارض می‌شود، موجب ظهور پلاك‌های طاسی محدود و موضعی نمی‌شود. این نوع ریزش مو به طور تك‌تك و پراكنده است كه بعضی نواحی از بعضی نواحی دیگر آسیب‌دیده‌ترند ولی همیشه و در همه جا موهایی باقی می‌مانند.

از دیدگاه آسیب‌شناسی، ریزش مو می‌تواند به صورت عارضه‌ای برگشت‌پذیر، تا حدودی برگشت‌پذیر یا به كلی برگشت‌پذیر تظاهر كند. برای آگاهی از تغییراتی كه روی مو پدید می‌آید، لازم است با خصوصیات فیزیولوژیك موی سر آشنا شد در عین حال از تغییراتی كه در مشخصات كیفی مو (از قبیل قطر، طول و میزان تراكم مو) عارض می‌شود باید آگاه شد.

اثبات علت واقعی ریزش مو و تفهیم آن خصوصا به خانم‌ها كار مشكلی است خلاصه اگر این نكته با عقاید و باورهای سنتی آنان در تعارض باشد. مساله وقتی پیچیده‌تر می‌شود كه تظاهرات فیزیولوژیك و كلینیكی بسیاری از عوامل شروع ریزش مو یكسان است و قبولاندن علت ریزش مو به بیمار خصوصا آن دسته از بانوانی كه اطلاعات علمی ناقصی دارند بسیار مشكل می‌شود لذا  به دلیل عدم باور بیمار كمك به او بسیار مشكل می‌شود.

زندگی و مرگ مو:

تارهای موی سر از حدود 000/100 تا 000/350 پیاز مو كه پوست سر را اشتغال می‌كنند سرچشمه می‌گرد با این وجود باید بدانیم كه همه‌ی پیازهای مو به مرحله‌ی تولید مو نمی‌‌رسند. در هر پیاز مولد مو، مدت زمان چرخه‌ی حیاتی مو تابع عوامل متعددی از جمله سن، بیماری و تغذیه و رفتارهای بهداشتی با مو و غیره می‌باشد. مو سه مرحله زندگی را باید بگذراند. مرحله‌ی اول، مرحله‌ی فعالیت است كه در طی آن رشد مو فعال است و طی آن ساخته شدن پروتئین و غلاف شاخی به طور مستمر صورت می‌گرد و در افراد عادی این مرحله حدود 5 سال طول می‌كشد.

مرحله‌ی دوم یا مرحله‌ی واسطه‌ای بلافاصله پس از مرحله‌ی فعال شروع می‌شود و حدود سه هفته به طول می‌انجامد و بعد از آن آخرین مرحله كه مرحله‌ی راكد نامیده می‌شود در افراد عادی حدود دوازده هفته طول می‌كشد و سرانجام در اثر رشد موی جدید در زیر آن، از جای خود كنده شده و می‌افتد.

گرچه موی جدید باید از هر حیث مشابه سلف خود باشد اما با افزایش سن شخص یا در برخی بیماری‌ها، موی جدید نسخه‌ی كاملی از موی پیشین را ارائه نمی‌دهد تحت این شرایط ممكن است موی سر نازك‌تر و كوتاه‌تر شود كه در زیبائی ظاهری شخص تاثیر خواهد گذاشت. نظر به اینكه تغییرات یاد شده طی چند چرخه‌ی حیاتی مو به طول می‌انجامد، ممكن است چندین سال سپری شود تا شخص به واقعیت تلخ ریزش و كم‌پشتی مو واقف گردد.

چرا انسان موی سر خود را از دست می‌دهد؟

براساس نحوه‌ی ریزش مو دو گروه طبقه‌بندی می‌كنند در نظر می‌گیریم:

1- ریزش مو ممكن است چشم‌گیر و ناگهانی باشد و مثلا در حالی كه تا چند روز پیش همه چیز معمولی بود ناگهان موها دسته دسته كنده شوند، به طوری كه در ظرف چند روز به نصف مقدار اولیه برسند. این حالت غالبا از نظر روحی مصیبت‌بار است ولی عاقبت آن خوب است‌، زیرا ریزش مو بعد از چند هفته متوقف شده و به دنبال آن غالبا، رویش مجدد كامل مو مشاهده خواهد شد.

2- همچنین ریزش مو ممكن است پراكنده و خفیف باشد ولی ماه‌ها بلكه سال‌ها طول بكشد. اگر این ریزش مو در بهار و پائیز بیشتر از فصول دیگر شد، بدانید كه تا آخر سال ادامه دارد و كم‌كم سر به همان درجه از طاسی خواهد رسید كه با ریزش حاد در ظرف یك هفته حاصل می‌شد. شكل اخیر ریز مو با وجود ظاهر بی‌ضررش در ابتدا و به دلیل تعامل شدید و غیرقابل اجتنابش در انتها، علی‌رغم پیشگیری‌ها و معالجات انجام شده مصیبت‌بارتر از شكل اول است.

دلایل معمولی ریزش مو:

ریزش حاد مو

1- بحران‌های افزایش حرارت بدن (تب بیش از 39 درجه) كه همراه با عفونت‌های سخت مثل تب حصبه، مخملك و گریپ سخت است به علت حرارت بالا، مجاری «پاپی» موها موقتا مسدود می‌شود و مو در اثر بی‌غذائی می‌میرد. معذلك این موهای مرده تا 70 روز (5/2 -2 ماه بعد از بحران)، یعنی كلا در طول ایام نقاهت نمی‌ریزند پس از این دوران ریزش مو، به‌ویژه در بالا و پشت گوش شدید است. در ضمن رویش مجدد مو در این‌گونه موارد به طور طبیعی و بدون هیچ‌گونه درمان انجام می‌شود.

2- وضع حمل و توقف شیردهی كه هر دو علت اصلی ریزش مو نزد زنان جوان است و پس از گذشت حدود 5/2 ماه از وضع حمل و یا 5/2 ماه پس از توقف شیردهی اتفاق می‌افتد. در اینجا ظاهرا نوعی تغییر ناگهانی در وضعیت عروق پاپی‌‌های مو، در اثر اختلالات شدید هورمونی موجب ریزش مو می‌شود و خوشبختانه بدون هر گونه تدابیر درمانی بعد از چند ماه به جای همه‌ی موهای ریخته شده موهای جدید جایگزین می‌شود.

3- اعمال جراحی بزرگ كه با بیهوشی طولانی توام بوده است و صدمات سخت از قبیل سوختگی‌های وسیع و شكستگی‌های استخوانی متعدد كه مثل موارد قبل ریزش مو حدود 5/2 ماه بعد از حادثه شروع می‌شود و شدت آن مختلف و ممكن است مدت زیادی طول بكشد و كلا به محض اینكه حال عمومی بیمار خوب شد، رویش مجدد مو صورت می‌گیرد.

4- تشعشعات اشعه‌ی ایكس بر روی پوست سر خواه به منظور معالجه (مثلا برای معالجه‌ی بعضی تومورهای مغز) یا تصادفی باشد (مثلا در مورد پرستاری كه در اثر بی‌توجهی سر خود را در معرض تابش اشعه قرار دهد) ریزش موی زودرس حادث می‌شود، یعنی از روز پانزدهم بعد از تشعشع شروع می‌شود و تا روز سی‌ام ادامه دارد. درآمدن مجدد مو یا درنیامدن آن بستگی به مقدار اشعه دریافت شده دارد. در اینجا لازم می‌بینم یادآور شوم كه استفاده از اشعه‌ی ایكس برای ریختن موی بیمار مبتلا به كچلی كه در قدیم انجام می‌گرفت در حال حاضر موقوف شده و مصرف قرص‌های ضدقارچ جدید جای آن را گرفته است.

5- جذب املاح تالیوم كه در مرگ موش وجود دارد، چانچه عمدی یا سهوی توسط انسان مصرف شود تا حداكثر 15 روز بعد از جذب سم ممكن است ریزش ابروها و حتی تمام موهای بدن را نیز سبب شود.

6- بعضی فرآورده‌های ازاله مو كه حاوی تالیوم باشند ممكن است در اثر جذب مقدار زیاد پماد كه در سطح وسیعی از بدن به ار رفته، منجر به مسمومیتی واقعی بشود.

7- اختلالات هورمونی باعث نوعی ریزش موی منطقه‌ای و موضعی شبیه سكه می‌شود هرچند در كودكان شایع‌تر است ولی در بزرگسالان هم دیده می‌شود. در این حالت غالبا اختلالات هورمونی باعث بروز آن می‌شود.

ریزش مزمن مو

توضیح علل ریزش مزمن مو مشكل‌تر است زیرا اولا ریزش مو دائمی و خفیف است و مشكل می‌توان زمان شروع آن را تعیین كرد تا بتوان آن را به یك علت مشخص نسبت داد، ثانیا برای اینكه هنوز بسیاری از علل ریزش مزمن مو برای ما نامعلومند، شناخته شده‌ترین علل ریزش مزمن موی سر به قرار زیر است:

1- طاسی سبوره‌ای كه تقریبا از سن 17-16 سالگی شروع می‌شود و پس از یك مرحله ریزش فراوان مو از سن حدود 30 سالگی ریزش مو كاهش می‌یابد. این علت اساسی ریزش موی مردان است كه به آن ریزش موی آندروژنیك (مردانه) گویند و در مردانی اتفاق می‌افتد كه زمینه‌ی طاسی ارثی در فامیل هم‌خون وجود دارد و از مردان فامیل پدری و یا مادری (دایی، عمو، پدر و پدربزرگ) می‌توان حدس ارثی بودن طاسی را زد.

2- دستكاری‌های مكرر، در نزد زنانی دیده می‌شود كه مویشان بلند و یا دم‌اسبی است و یا اینكه هر شب موی خود را با بیگودی‌های سفت و سخت می‌پیچند، طاسی‌های تاجی شكل هم نیز جزو همین دسته‌اند و نتیجه به سر گذاشتن كلاه‌های تنگ است. این ریزش‌های مو از یك طرف به‌واسطه‌ی موضع مخصوص آن كه در لبه‌ی پیشانی سر است (به صورت تاج د مورد گیسوی بلند) و طاسی نوك جمجمه (در مورد دم اسبی) است و به علاوه مورد مشخصه‌ی دیگر این ریزش در آن است كه برخلاف سایر ریزش‌های مو، در این حالات مو در قاعده‌اش شكسته شده و می‌ریزد (بدون پیاز مو) و غالبا با علائم دیگری از اختلالات ضربه‌ای همراه می‌باشند.

فرهای شش‌ ماهه و بی‌رنگ كردن‌های مو به ندرت و استثناء باعث ریزش مو به این شكل می‌شوند مگر اینكه در استفاده از آنها اشتباهی صورت گرفته باشد یا به علل متعدد به بدی تغذیه دچار شده باشد.

3- اختلالات شدید وضع عمومی، یكی از عللی است كه زیاد از آن یاد می‌كنند ولی به ندرت می‌توان گفت‌ كه این علت دخالت دارد و اگر صحیح باشد بیشتر نزد اشخاص ناسالم با موهای كدر و بیمار است، ولی لازمه‌ی ریزش موی سر مستلزم ابتلا به بیماری سخت می‌باشد و از بین بیماری‌هایی كه بیشتر سبب ریزش مو می‌شوند بیماری سل و كم‌خونی شدید و مرض‌ قند را می‌توان نام برد.

4- درمان لاغری كه زمانی مد روز شده بود یقینا می‌تواند علت ریزش مو باشد. حال می‌خواهد این مداوا به وسیله‌ی مصرف «داروهای لاغری» باشد در هر دو حال ریزش مو شش ماه بعد از شروع رژیم لاغری همراه با خشك شدن پوست بدن و شكننده شدن ناخن‌ها آغاز می‌شود و ماه‌ها ادامه می‌یابد. معالجه‌ی این ریزش مو دشوار است ولی با بهبود وضع عمومی بدن ریزش مو نیز قطع می‌شود. مداوایی كه برای این نوع ریزش مو كه در اثر وضع عمومی بد بدن است تجویز می‌شود، مصرف انواع ویتامین‌هاست.

5- معالجه بر اساس هورمون جنس مذكر و مشتقات آن می‌تواند باعث ریزش مو شود. گاهی برای تقویت اشخاص مسن كه احساس خستگی می‌كنند یا در بعضی سرطان‌ها، هورمون‌های مردانه تجویز می‌شود كه با گذشت زمان، مخصوصا در زنان می‌توان باعث كاهش موی سر شود. بعد از توقف كامل مصرف هورمون مردانه تا چند ماه ریزش مو ادامه دارد. معالجه‌ی این نوع ریزش شبیه درمان طاسی سبوره‌ای است كه قبلا بحث شد.

6- اختلالات غددی، محقق است بعضی بیماری‌های غدد داخلی مانند گواتر بر روی مو اثر می‌گذارد. كم‌كاری و پركاری غده‌ی تیروئید، كاهش هورمون‌های جنسی بعد از دوران یائسگی و اختلالات تخمدان‌ها به علت بیماری یا اعمال جراحی روی آن همگی می‌توانند باعث كم‌پشتی موی سر شوند.

ضایعات ضربه‌ای بر مو

افراط در مراقبت، به اندازه‌ی بی‌مراقبتی برای مو مضر است مخصوصا به خانم‌ها توصیه می‌كنم كه در مراقبت از مو و دستكاری آن افراط نكنند. در این زمینه در برابر تبلیغات گمراه‌كننده‌ی بعضی مجلات دچار خوش‌باوری نشوند. آنچه را كه به زبان پزشكی «ضایعات ضربه‌ای مو» می‌نامند همان ضایعاتی است كه اغلب بعد از معالجات بی‌پروا كه در كمال آسودگی خاطر و بدون رعایت ضوابط پزشكی برخی از افراد بدان دست می‌زنند عارض می‌شود. این اختلالات مو نه از بدی تغذیه است و نه از هجوم انگل‌ها ناشی می‌شود بلكه بلائی است كه اغلب خانم‌ها به بهانه مراقبت از مو به سر خود می‌آورند از جمله این مراقبت‌ها كه افراط در آن برای مو مضر است می‌توان از موارد زیر نام برد.

شامپو كردن مو به دفعات زیاد، شامپو كردن با شامپو یا صابون‌های بسیار قلیائی، برس زدن به مو با برس‌های خیلی سخت مخصوصا با برس‌های نایلونی، برس زدن‌های طولانی و مكرر، بی‌رنگ كردن مو به طور مكرر با زمان‌های نزدیك به هم، انجام فرهای سرد و به طور ناصحیح و پشت سر هم، خشك كردن مو با هوای خیلی گرم (سشوار خیلی داغ) و بالاخره استفاده از شامپوها و لوسیون‌ها و تونیك‌های غیراستاندارد و بی نام و نشان كه با تبلیغات گمراه‌كننده و بدون تجویز پزشكان از طریق سوپرماركت‌ها و بعضی داروخانه‌ها به فروش می‌رسد.

بهترین راه معالجات ضایعات ضربه‌ای مو، آگاهی به مضرات این روش‌ها و قطع هر گونه دستكاری افراطی مو حداقل به مدت چند ماه است در این گونه مواقع مراقبت از موها را به موارد زیر محدود سازید.

یك بار شامپو كردن دو بار در هفته، تعداد دفعات برس كشیدن به موهای سر به حداقل دفعات در روز برسد، پرهیز از بی‌رنگ كردن و فر زدن مو برای چندین ماه، در مورد موخوره قیچی كردن نوك تار موهای معیوب.

درمان

همانطور كه به آگاهی رسید، ریزش مو علل متفاوت و متعددی دارد. پزشكان متخصص با سوال و جواب از بیمار گاه تشخیص علت ریزش مو را می‌دهند ولی گاه لازم است با انجام آزمایشات پاراكلینیك به علت ریزش پی ببرند هر گونه درمان سرخود و یا اعتماد به افراد غیرمتخصص و استفاده نابجا از داروها می‌تواند مشكل ریزش مو را تشدید كند. از آنجا كه سوالات زیادی درباره داروهای جدید شده است به اختصار درباره‌‌ی آن توضیح می‌دهم ولی مهم است بدانیم كه تمام داروها باید با نظر و توسط پزشك متخصص پوست مصرف شود.

داروهای جدید در درمان ریزش مو،

مصرف ویتامین‌ها و املاح معدنی از قبیل روی، سلنیم، آهن و غیره فقط در موارد ریزش موهای فیزیولوژیك مانند بعد از زایمان، بعد از بیماری‌های تب‌دار، بعد از اعمال جراحی، بعد از رژیم‌های غذائی سخت و غیره تجویز می‌شود.

مصرف داروهای موضعی مانند ماینوكسیدیل و تركیبات جدید آن با افزودنی‌هایی مانند اسید رتینوئیك یا اسید آزالئیك و غیره در درمان كم‌پشتی‌های مو با تشخیص آندروژنتیك تجویز می‌شود یعنی كم‌پشتی موها از طریق نازك شدن تدریجی مو و در نهایت مرگ مو كه دلیل آن ارثی است.

مصرف داروهای خوراكی هورمونی از قبیل قرص‌های ضدبارداری و مشابه در درمان كم‌پشتی موهای آندروژنتیك بانوان با اختلالات هورمونی تجویز می‌شود كه بررسی بیمار قبل از تجویز از نظر بیماری‌های زمینه‌ای بسیار مهم است و گاها با همكاری با پزشك متخصص غدد داخلی تجویز می‌شود.

ولی اكیدا توصیه می‌كنم در كسانی كه باورهای غلط و غیرعلمی درباره‌ی مالیدن بعضی مواد از قبیل قرص‌های ضدبارداری، زرده‌ی تخم‌مرغ، دنبلان، نخود و غیره دارند این‌گونه كارهای غیرعلمی فقط باعث بدتر شدن موها می‌شود و هیچ‌گونه تاثیری بر پرشتی موهای سر یا ابرو  غیره ندارد.