از نفوذ تنبلی به چشم‌هايتان جلوگيری كنيد!
«آمبلیوپی» یا تنبلی چش افت بینایی می‌باشد كه بر اثر مانع یا اختلال در رشد عادی بینایی واقع می‌شود و در واقع شانس فعالیت بینایی برای یك چشم یا هر دو چشم از آن گرفته و باعث افت بینایی می‌گردد.
در بیشتر موارد «آمبلیوپی» یك‌طرفه بوده و یك چشم كاهش بینایی دارد. آمبلیوپی یك‌طرفه در نیمی از موارد با لوچی چشم (استرابیسم) و در موارد كمتری با عارضه‌ای به نام آنیزمتروپی (اختلاف اندازه تصویر در دو چشم) همراه است. خطر از دست رفتن بینایی بر اثر «آمبلیوپی» در شیرخواران نارس، در نوزادان كم‌وزن و در نوزادانی كه از والدین مبتلا به «آمبلیوپی» متولد شده‌اند 4 برابر حالت عادی است.
وقتی چشم‌ها تنبل می‌شوند
عواملی كه ایجاد «امبلیوپی» می‌كنند گاهی آشكار هستند (افتادگی پلك، انحراف محور چشم و ...) كه این موارد از جمله موارد كاملا مشخص هستند كه پدر و مادر كودك، اطرافیان، مربیان مهدكودك و مدرسه این موارد را مشاهده نموده و بیمار را به مراكز مرتبط ارجاع می‌دهند.
اما مشكل در مواردی است كه مشهود نمی‌باشد؛ مانند مواردی كه علت ایجاد «آمبلیوپی» عیوب انكساری چشم است، (مثل نمره عینك بالا در یك چشم یا هر دو چشم)، نیازهای بینایی كودكان عمدتا در حدی است كه شاید متوجه نشود و هیچ گزارشی هم به والدین خود ندهد؛ چون طفل فكر می‌كند همه همان‌طور می‌بینند كه او می‌بیند. به همین علت مشكل بیشتر رخ می‌نماید.
گاهی هم فرد دچار اشكال در یك چشم است و اطرافیان هم چون ظاهر چشم سالم است، متوجه نمی‌شوند و فرد هم به موقع به متخصص مراجعه نمی‌كند.
پیشگیری
در طی 4 دهه اول زندگی یعنی تا حدود 40 سالگی، تنبلی چشمی یا به اصطلاح «آمبلیوپی»، بیش از هر بیماری چشمی دیگری مسوول كاهش بینایی در یك چشم است. به طور كلی و از لحاظ آماری كمی بیش از 2 درصد افراد در جوامع مختلف دنیا مبتلا به این عارضه هستند.
در كشور ما نیز بیش از یك میلیون نفر مبتلا به این عارضه‌اند و در واقع این بیماری یك مساله عمده در بهداشت عمومی كشور به حساب می‌آید. نكته دردناك آن است كه هر یك دقیقه در دنیا یك كودك نابینا می‌شود، در حالی كه شایع‌ترین بیماری چشمی كودكان، تنبلی چشم است.
موفقیت نسبی در طرح غربالگری
همه ساله در آبان‌ماه، طرح غربالگری تنبلی چشم كودكان 3 تا 5 سال در مهدهای كودك و توسط سازمان بهزیستی و اپتومتریست‌ها به مورد اجرا درمی‌آید كه در آن معاینات اولیه به وسیله مربیان بهداشت در مهدهای كودك انجام می‌شود و موارد مشكوك از نظر اختلال بینایی و تنبلی چشم برای درمان به اپتومتریست‌ها ارجاع داده می‌شوند؛ ولی متاسفانه كسانی هستند كه به طرق مختلف به پایگاه‌های سنجش بینایی و مهدكودك‌ها مراجعه ننموده و مشكل كودك مخفی مانده و به‌تدریج كه مشكلات بینایی كودك خود را بیشتر نشان داد، درصدد درمان برمی‌آیند كه دیگر دیر است و درمان، عمدتا مفید فایده نخواهد بود.
اهمیت تشخیص به موقع این بیماری از طرفی و لزوم توجه بیشتر به آن از طرف دیگر، به نحوی است كه اهمیت بحث اختلالات بینایی به خصوص تنبلی چشم و پیشگیری از آن كمتر از سایر مسائل و بیماری‌های چشم‌پزشكی و اپتومتری نمی‌باشد و همواره در كنگره‌ها و سمینارها مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
بستن چشم غیرتنبل درمانی موثر برای تنبلی چشم
لازمه رشد طبیعی بینایی در دوران كودكی، تشكیل یك تصویر كاملا واضح بر روی شبكیه می‌باشد. درمان «آمبلیوپی» نیز بر همین اساس می‌باشد؛ یعنی نقش تمام درمان‌های موثر بر «آمبلیوپی» فراهم كردن یك تصویر واضح در چشم (یا چشم‌های) گرفتار است از طریق غیرفعال كردن موقت چشم سالم به وسیله بستن آن یا تار كردن آن است. این درمان با پویا كردن و تحریك بیشتر اعصاب بینایی در چشم گرفتار به آن اجازه می‌دهد تا پیام‌های عصبی بیشتر و وسیع‌تری به مناطق بینایی مغز ارسال كند كه این امر باعث تحریك شد و سالم ماندن سیستم بینایی و شبكیه می‌باشد.
از جمله مهم‌ترین و كم‌هزینه‌ترین راه‌های درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم تحت كنترل و نظارت متخصصان بینایی یا اپتومتریسیت‌ها و تنظیم فعالیت‌های بینایی خاص در قالب تمرین‌ها و بازی‌های مختلف و مخصوص است كه بخشی از آنها در منزل و با كنترل والدین و برخی نیز به صورت تخصصی در كلینیك‌های بینایی صورت می‌گیرد. خوشبختانه 80 درصد «آمبلیوپی» با این روش در كنار تجویز عینك مناسب و تمرین‌ها در منزل قابل درمان هستند و تنها در برخی موارد نیاز به درمان با دستگاه مخصوص به نام آمبلیوسكوپ است.
تنبلی چشم پس از 7 سالگی درمان ندارد
درمان تنبلی چشم بعد از 7 سالگی تقریبا امكان‌پذیر نیست؛ در حالی كه هر چه سن تشخیص تنبلی چشم كمتر باشد، احتمال درمان افزایش می‌یابد، چرا كه مركزی در مسیر عصب بینایی با عبور امواج بینایی، رشد و در دید انسان نقش موثری ایفا می‌كند. این مركز از دوران طفولیت تا 7 سالگی رشد می‌كند و سپس متوقف می‌شود.
بنابراین چنانچه به هر دلیلی عبور امواج بینایی از عصب بینایی مختل شود، تنبلی چشم بروز می‌یابد. این در حالی است كه در سنین طفولیت عیوب انكساری یك طرفه از مهم‌ترین دلایل اختلال در عبور امواج بینایی است. همچنین لك قرنیه می‌تواند مانع عبور واضح امواج بینایی شود. ضمن آنكه انحراف چشم و آب مروارید هم می‌تواند از دیگر دلایل بروز تنبلی چشم باشد.
به طور كلی و از آنجا كه عیوب انكساری خود به خود باعث بروز تنبلی چشم می‌شوند، انجام معاینه و بررسی‌های لازم در كودكان زیر 7 سال برای تشخیص عیوب انكساری ضروری است. لزوم تشخیص و درمان به موقع این بیماری از آنجا بیشتر می‌شود كه بدانیم تنبلی معمولا در یك چشم ایجاد می‌شود؛ اما اگر به دلایلی، عوامل بروز تنبلی در هر دو چشم بروز كند، احتمال ایجاد تنبلی در هر دو چشم نیز وجود دارد.
فراموش نكنیم كه تنبلی چشم پس از 7 سالگی درمان ندارد و هر چه سن تشخیص كمتر باشد، احتمال درمان بیشتر است. در صورتی كه تنبلی چشم پیش از 7 سالگی تشخیص داده شود، با برطرف كردن علت ایجادكننده آن و همچنین بستن چشم سالم به منظور افزایش فشار به چشم تنبل، تنبلی چشم قابل درمان است؛ در حالی كه در برخی كودكان تا 9 سال هم ممكن است پاسخ به درمان مثبت باشد.
