زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تا چند سال اخیر تمامی ورزشکاران محققان و افراد عادی مي‌‌پنداشتند که فعالیت ورزشی در انواع مختلف یکی از فاکتورهای مهم جهت سلامتی است و روزانه ،گاه و بیگاه  و بدون هیچ برنامه تمرینی به اجرای فعالیت مي‌‌پرداختند غافل از آنکه فعالیت ورزشی نیز همانند دارو دوز مشخصی دارد و اگر کمتر از آن دوز به فعالیت بپردازیم  تاثیر خاصی بر فاکتور سلامتی مد نظر نخواهد داشت.  حال سوال اینجاست که اگر بیش از حد مجاز نیز به فعالیت ورزشی بپردازیم نیز بر سلامتی ما موثر است یا خطرناک است.  پاسخ به این سوال را همانند دریافت دوز بیش ازحد  دارو مثلا بجای یک قرص 3 قرص در روز تشبیه مي‌‌کنیم که قطعا سبب آثار مخربی بر سلامتی ما خواهد بود. دراین سلسله مقالات به بررسی فعالیت ورزشی بر عملکرد سیستم ایمنی مي‌‌پردازیم که ابتدا با بررسی انواع فعالیت برسلامت دهان ودندان مي‌‌پردازیم.

فعالیت ورزشی
 دستگاه ایمنی مخاطی بزرگترین جز ایمنی در بدن است. این دستگاه نه تنها از روده در برابر عفونت‌‌ها دفاع مي‌‌کند بلکه نقش مشابه و مهمی در دستگاه تنفس، دهان، چشم‌‌ها، و مجاری تناسلی دارد. ایمنی مخاطی بعنوان اولین خط محافظت در بدن مي‌‌باشد که نیاز به فراخوانی سایر اجزای ایمنی را کاهش مي‌‌دهد.  یعنی اولین گروه سربازان بدن هستند که به مقابله با دشمن مي‌‌پردازند.  در دهان سلول‌‌های B وجود دارند که سبب ساخت (عامل میکروب کش دهانی) می‌شوند.  که این فاکتور در بزاق در دفاع علیه عفونت‌‌های مجاری تنفسی فوقانی نقش دارد.  بزاق علاوه بر این فاکتور شامل پروتئین‌‌های ضد میکروبی دیگری مثل آمیلاز بزاقی، عامل مهار کننده چسبیدن میکروب‌‌ها به سطوح بدن)  و لیزوزوم (عامل تخریب کننده دیواره سلولی میکروب‌‌ها یا همان گوارش سلولی مي‌‌باشند).
اجرای فعالیت‌‌های ورزشی با شدت‌‌های متوسط (تفریحی) سبب تحریک غدد بزاقی وآزاد شدن بزاق مي‌‌گردد در نتیجه غلظت IgA بعنوان نخستین فاکتور دفاعی در بدن نیز افزایش مي‌‌یابد.
همچنین قدرت عملکردی این فاکتور و اجزای تشکیل دهنده آن و آنزیم‌‌های سازنده آن نیز چند برابر مي‌‌شود. یعنی اجرای فعالیت ورزشی با شدت یاد شده ایمنی دهان را در برابر هر میکروارگانیسمی افزایش مي‌‌دهد.  اجرای فعالیت ورزشی با شدت‌‌های سبک تا متوسط بدلیل تقویت عضلات صورت سبب افزایش ترشح بزاق نیز مي‌‌گردد.

بنا بدلایل زیر تولید بزاق دچار اختلال مي‌‌گردد:
1-هرگونه تحریک بیش از حد، هورمون‌‌های استرسی مانند اپی نفرین و نوراپی نفرین از سیستم سمپاتیک را آزاد کرده و این سیستم با تنگی و انقباض عروق خونی ترشح بزاق را با مشکل روبرو مي‌‌سازد.
2-فشار روانی  قبل از مسابقه و یا درآغاز فعالیت سبب کاهش شدید بزاق مي‌‌شود.
3-اجرای فعالیت ورزشی با تنفس دهانی سبب ورود زیاد هوا به دهان شده در نتیجه بزاق خشک مي‌‌شود و سطوح IgA دچار افت مي‌‌شود.
4-در هنگام فعالیت شدید آب بدن به میزان زیادی تعریق شده و یکی از روش‌‌های آن، تعریق دهانی است که در این مسیر نیز بزاق دچار کاهش مي‌‌شود.
تمامی این موارد سبب مي‌‌شود بزاق به کمترین میزان طبیعی خود برسد و اجزای سازنده بزاق نیز  کم شوند در نتیجه سیستم دفاعی دهان در پایین‌ترین قدرت عملکردی خود قرار مي‌‌گیرد و پاتوژن‌‌ها براحتی وارد دهان مي‌‌شود و عفونت مجاری فوقانی تنفس که به تازگی در بین ورزشکاران رایج شده است را منجر مي‌‌شوند همچنین در اینگونه ورزشکاران زخم‌‌ها براحتی در سطح دهان و لب‌‌های آنها پدید مي‌‌آید زیرا دهان قدرت دفاعی خود را از دست داده است.
PH بزاق حالت خنثی یعنی 7 مي‌‌باشد که همان PH طبیعی بدن است در طول فعالیت ورزشی این فاکتور با افزایش شدت و مدت فعالیت کاهش مي‌‌یابد.  یعنی میزان یون‌‌های هیدروژن شروع به افزایش مي‌‌کند که محیط دهان  و به بدنبال ان خون را اسیدی مي‌‌کند که این محیط اسیدی عوارض زیر را بدنبال دارد:
1-مانع از فعالیت آنزیم‌‌های کلیدی بدن
2-مانع از ادامه انقباض عضلانی در بدن
3-ایجاد حالت خستگی در عضلات بدن
4-مانع از آزاد شدن یون کلسیم (مهمترین یون بدن در فعالیت‌‌های ورزشی )  و...

نوشیدنی‌‌های ورزشی
یکی دیگر از مهمترین معضلاتی که ورزشکاران با آن روبرو هستند ولی هیچ توجهی به آن ندارند. استفاده از نوشیدنی‌‌های وررزشی است که سبب تخریب دندان‌‌ها مي‌‌گردد.
در تمامی نوشیدنی‌‌های ورزشی مجاز صددرصد فروکتوز وجود داردکه اسید آزاد شده ناشی ازآن بتدریج دندان‌‌ها را در معرض تخریب و تهدید قرار مي‌‌دهد.  همچنین فروکتوز مانع از آزاد‌سازی هورمون رشد HGH مي‌‌شودکه نقش کاربردی در رشد دندان‌‌ها و و استخوان‌‌های فک و صورت دارد. از سوی دیگر فروکتوزسبب افزایش وزن، کلسترول و تری گلیسیرید مي‌‌شودوکلسترول خوب یا HDL را کاهش مي‌‌دهد. یکی دیگر از مهمترین آثار فعالیت ورزشی بر سلامت دهان دندان آزاد شدن اکسیدان‌‌ها و رادیکال‌‌های آزاد در بدن است. رادیکال‌های آزاد در اثر شکستگی یک پیوند از یک مولکول پایدار ایجاد می‌شوند و سبب افزایش واکنش‌های شیمیایی آنها مي‌‌شود.
در انسان مهم‌ترین رادیکال آزاد اکسیژن است.  مولکول اکسیژن در معرض تشعشعات مختلف، استرس، دودهای ناشی از استعمال دخانیات،  و فعالیت‌‌های ورزشی شدید . . .  با گرفتن تک الکترون از دیگر مولکول‌ها، دست به تخریب دیگر مولکول‌ها، سلول‌ها و دی ان ای می‌زند.  حاصل فعالیت رادیکال‌های آزاد در بدن انواع دژنراسیون، سرطان‌، دیابت، نارسایی‌های قلبی، آسیب‌های مغزی، مشکلات عضلانی، پیری زودرس، آسیب‌های چشمی و در کل ضعف سیستم ایمنی بدن است.  در این میان آنتی اکسیدان‌ها به عنوان اصلی‌ترین راه مبارزه با رادیکال‌های آزاد و بازسازی سلول‌های تخریب شده مطرح می‌شوند چرا که موجب تخریب آن و افزایش کارایی سیستم ایمنی بدن در مقابل انواع بیماری‌ها مي‌‌گردد.

پوسیدگی وایجاد لک

یکی از مهمترین آثار تخریبی رادیکال‌‌های آزاد در دهان و دندادن تخریب و غیر فعال‌سازی آنزیم‌‌‌های بزاقی و همچنین ایجاد پدیده پوسیدگی و همچنین ایجاد لک بر روی دندان‌‌ها،  زردی دندان‌‌ها و ایجاد بیماری‌‌های لثه و خونریزی مي‌‌باشد.
فعالیت شدید تعادل بین اکسیدان‌‌ها (رادیکال‌‌های آزاد ) و آنتی اکسیدان‌‌ها را بهم مي‌‌زند ورادیکال‌‌های آزاد پیشی مي‌‌گیرند ولی فعالیت‌‌ها با شدت متوسط سبب افزایش آنتی اکسیدان‌‌ها مي‌‌شود و سبب مي‌‌شود آثار تخریبی رادیکال‌‌های آزاد از بین برود  همچنین قدرت سیستم ایمنی بدن را نیز افزایش مي‌‌دهد . در جمع بندی به این نکته مي‌‌رسیم که اجرای فعالیت ورزشی با شدت و مدت مناسب همراه با دریافت آب کافی سبب افزایش سلامت دهان و دندان ولی هرگونه فعالیت با شدت بیش ازحد منجر به آثار مخربی بر سلامت دهان و دندان مي‌‌گردد.

 دکتر امید صالحیان؛ فیزیولوژی و تغذیه ورزشی