دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری؛ متخصص تغذیه
پرفشاری خون، مشکل تهدید كننده سلامت مردم در اکثر کشورهاست.
از این بیماری معمولاً به «قاتل خاموش» یاد می‌شود؛ چرا که افراد مبتلا به آن ممکن است برای سال‌ها بدون علامت باشند و سپس دچار حمله قلبی یا مغزی شوند.
فشار خون درمان‌نشده، منجر به بسیاری از بیماری‌های تحلیل برنده از جمله نارسایی قلبی، كبدی و بیماری پیشرفته کلیوی و بیماری عروق محیطی می‌گردد.
تعریف و تقسیم‌بندی پرفشاری خون
پرفشاری خون به فشار سیستولیک mmHg 140 یا بالاتر و یا فشار دیاستولیک mmHg 90 یا بالاتر، و یا هر دو با هم اطلاق می‌شود.
پرفشاری خون در مراحل مختلف، بر اساس خطر ایجاد بیماری‌های قلبی- عروقی، این چنین تقسیم‌بندی می‌گردد:
گروه
فشارخون سیستولیک (میلی‌متر جیوه)
فشارخون دیاستولیک (میلی‌متر جیوه)
بهینه
120 > و
80 >
طبیعی
130 > و
85 >
بالای حد طبیعی
139ـ130 یا
89 ـ 85
پرفشاری خون
مرحله I
159ـ140 یا
99ـ90
مرحله II
179ـ160 یا
109ـ100
مرحله III
180 یا
110
تقسیم‌بندی فشار خون مربوط به افراد بالغ 18 سال به بالا است که هیچ گونه داروی فشار خون دریافت نكنند و بیمار نباشند.
علائم فشار خون بالا
نشانه‌های بیماری فشار خون عبارتند از: سردردهای مکرر، اختلال بینایی، تنگی نفس، خونریزی بینی، درد قفسه سینه، گیجی، ضعف، کمی حافظه و مشکلات دستگاه گوارش.
پیشگیری و درمان فشار خون بالا
پیشگیری اولیه پرفشاری خون، می‌تواند کیفیت زندگی و هزینه‌های مرتبط با کنترل بالینی پرفشاری خون و عوارض آن را بهبود بخشد.
پرفشاری خون اگر درمان نشود، می‌تواند خطر مشکلات قلبی- عروقی، بیماری‌های کلیوی، حمله قلبی و تحلیل پیشرونده استخوانی و یا حتی مشکلات در حافظه طولانی‌مدت را افزایش دهد.
الف) اندازهگیری فشار خون
چرا باید میزان فشار خون خود را در خانه اندازهگیری و ثبت كنیم؟
اندازهگیری فشار خون در خانه نشان می‌دهد كه در طول روز چقدر فشار خون‌تان تغییر می‌كند. در واقع اندازهگیری فشار خون نوعی مدیریت سلامت بدن می‌باشد.
ب) برای اندازهگیری فشار خون به چه وسایلی نیاز است؟
برای اندازهگیری فشار خون در خانه، می‌توانید از مانیتور انروید یا مانیتور دیجیتالی، بر حسب نیازتان استفاده كنید.
مانیتور انروید، دارای اعداد و ارقامی است كه با نگاه كردن به صفحه نمایشگر، كاملاً مشخص می‌شوند.
این نوع از دستگاه‌های اندازهگیری فشار خون روی بازو بسته و بعد با دست باد می‌شوند (با باد كردنِ یك حباب پلاستیكی كه به دستگاه وصل است).
مانیتور دیجیتالی روی مچ دست بسته و میزان فشار خون روی یك صفحه كوچك نمایشگر، ثبت می‌شود.
مزایا و معایب مانیتورهای انروید
مزیت اصلی مانیتورهای انروید این است كه به راحتی از جایی به جای دیگر منتقل می‌شوند.
این نوع از فشارسنج‌ها معمولاً از فشارسنج‌هایی كه مانیتور دیجیتالی دارند، ارزان‌ترند، اما كار كردن با آنها كمی پیچیده است و به راحتی دچار اختلال شده و در این شرایط اعداد و ارقامی كه نشان می‌دهند، دیگر دقیق و درست نیستند.
به علاوه، ممكن است باد كردن حباب پلاستیكی كمی دشوار باشد.
در ضمن افرادی كه ناشنوایی دارند، نمی‌توانند از مانیتور انروید استفاده كنند، زیرا با گوشی ضربانسنج قادر به شنیدن صدای قلب نیستند.
مزایا و معایب مانیتورهای دیجیتالی
از آنجایی كه مانیتورهای دیجیتالی خودكار هستند، یكی از متداولترین دستگاه‌ها برای اندازهگیری فشار خون محسوب می‌شوند.
با این دستگاه میزان فشار خون به راحتی خوانده می‌شود، زیرا اعداد روی یك صفحه نمایش داده می‌شوند.
استفاده از آنها به مراتب ساده‌تر از مانیتورهای انروید است.
در ضمن افراد ناشنوا نیز به راحتی می‌توانند از آن استفاده كنند، زیرا نیازی به شنیدن صدای قلب از طریق گوشی نیست، اما عیب اصلی این دستگاه‌ها این است كه صحت و دقت اعداد با هر تكان بدن تغییر می‌كند و دیگر اینكه نیاز به باتری دارند.
برخی از انواع مانیتورهای دیجیتالی به نوعی طراحی شده‌اند كه فقط برای دست چپ قابل استفاده هستند.
آیا می‌توان از مانیتورهای انگشتی برای اندازهگیری فشار خون استفاده كرد؟
تحقیقات نشان می‌دهند كه مانیتورهای انگشتی دقت بالایی ندارند و ضریب خطا در آنها كمی بیشتر است.
همچنین نسبت به تكان‌های بدن بسیار حساس هستند و البته در مقایسه با سایر دستگاه‌های فشار خون، قیمت بالاتری هم دارند.
ویژگی‌های مانیتور فشار خون
مانیتور فشار خون از نوع مچ دست، باید اندازه‌ای متناسب با مچ دست شما داشته باشد.
به هنگام خرید حتماً از فروشنده متخصص بخواهید كه با توجه به اندازه بازو و مچ دست‌تان مانیتور مناسب به شما بدهد.
اعداد روی مانیتور باید به آسانی خوانده شوند.
اگر از گوشی ضربانسنج استفاده می‌كنید، باید صدای قلب خود را با آن بشنوید.
از آنجایی كه دستگاه‌های فشارخون خانگی قیمت‌های متفاوتی دارند، نسبت به مبلغی كه پرداخت می‌كنید، حواس‌تان جمع باشد.
چطور می‌توان از كاركرد صحیح دستگاه مطمئن شد؟
وقتی كه دستگاه را میخرید، بهتر است آن را به پزشك خود نیز نشان دهید تا نسبت به درستی آن اطمینان حاصل كنید.
هر سال یك بار مانیتور فشارسنج خود را چك كنید. همواره از آن مراقبت كرده و از قرار دادن در محیط بسیار گرم خودداری كنید.
اگر مانیتور شما دارای تلمبه بادی است، مراقب باشید كه دچار بریدگی و سوراخ‌شدگی نشود.
برای اطمینان بیشتر می‌توانید از یك پزشك یا یك پرستار بخواهید كه طریقه استفاده صحیح آن را به شما آموزش دهد.
با استفاده صحیح از وسیله‌ای كه خریدهاید، می‌توانید همواره فشارخون خود را كنترل كنید.
اطلاعاتی كه روی مانیتورها نمایش داده می‌شوند
فشار سیستولیك: بیشترین فشار در رگ‌های خونی است؛ یعنی وقتی كه قلب مثل تلمبه، خون را به همه جای بدن می‌رساند.
فشار دیاستولیك: كمترین فشار در رگ‌های خونی است؛ یعنی وقتی كه قلب در حال استراحت می‌باشد.
منظور از میزان فشار خون، فشار سیستولیك و دیاستولیك است و معمولاً به این شكل نوشته می‌شود: مثلاً 120/80، عدد بالاتر مربوط به فشار سیستولیك است كه اول می‌آید.
قبل از اندازهگیری فشار خون، چه باید كرد؟
- قبل از اندازهگیری فشار خون (حدود 30 دقیقه قبل)، از مصرف كافئین، الكل، توتون و امثال اینها خودداری كنید.
- مثانه را تخلیه كنید.
- 5-3 دقیقه در حالت استراحت قرار بگیرید و حرف نزنید تا اندازه دقیق‌تری به دست آید.
- در یك موقعیت راحت بنشینید. دستها و پاهایتان را به هم نچسبانید.
- دست چپ خود را در راستای قلب دراز كنید یا روی میز بگذارید تا ثابت بماند.
- آستین لباس را بالا بزنید و دستگاه را به آرامی روی دست خود ببندید.
طریقه استفاده از مانیتورهای انروید یا دستی
1- گوشی ضربانسنج را به گوش بزنید.
2- حباب پلاستیكی را با سرعت باد كنید (آرام باد كردن درصد خطا را افزایش می‌دهد).
3- به آرامی دریچه را شل كنید و اجازه دهید هوا كمكم از قسمت بازوبند دستگاه خارج شود و بعد آن را در هر ثانیه به اندازه 3-2 میلی‌متر، باد كنید. اگر مقدار باد خیلی زیاد باشد، نمی‌توانید رقم دقیق فشارخون را متوجه شوید.
4- به محض خروج هوا از بازوبند، صدای ضربان قلب را خواهید شنید. به اولین صدای قلب خود توجه داشته باشید. آن عدد فشار سیستولیك را نشان می‌دهد.
5- باد كردن بازوبند را ادامه داده و به صدای ضربان قلب خود گوش دهید. برخی لحظات صدای ضربان قلب قطع می‌شود (حالت استراحت قلب).
عددی كه در این لحظات روی نمایشگر می‌بینید، فشار دیاستولیك شما را نشان می‌دهد.
6- اگر می‌خواهید اندازهگیری فشارخون را مجدداً تكرار كنید، 3-2 دقیقه صبر كنید و بعد این مراحل را دوباره انجام دهید.
طریقه استفاده از مانیتورهای دیجیتالی
1- دستگاه را به دور بازوی خود ببندید و دكمه روشن شدن دستگاه را فشار دهید تا شروع به كار كند.
2- دستگاه به‌طور خودكار باد می‌كند و شما فقط باید یك دكمه را فشار دهید. بعد از باد شدن، دستگاه به طور خودكار شروع به خارج كردن باد كرده و فشار روی دست كمتر و كمتر می‌شود.
3- با نگاه كردن به مانیتور دستگاه می‌توانید فشارخون خود را روی آن بخوانید. این دستگاه فشار سیستولیك و دیاستولیك شما را روی صفحه نمایش می‌دهد.
4- دكمه اتمام كار (خروج) را بزنید تا تمام باد خارج شود.
5- در صورت تمایل به تكرار اندازهگیری 3-2 دقیقه صبر كنید و بعد این مراحل را انجام دهید.
فشارخون طبیعی 120/80 یا كمی پایین‌تر و فشارخون بالا 140/90 یا بالاتر است.
اگر فشارخون شما بین 120/80- 140/90 باشد، وضعیت شما وضعیت قبل از فشارخون بالاست، به این معنی كه در مراحل نخست خطر بالا رفتن فشار خون هستید.
در افرادی كه دیابت یا مشكلات كلیوی دارند، میزان فشارخون در مقایسه با افراد دیگر باید كمتر باشد.
فشارخون پایین نیز مربوط به زمانی است كه فشار سیستولیك كمتر از 90 باشد. فشارخون بسیار پایین ایجاد شوك می‌كند و خطری بسیار جدی تلقی می‌شود.
