دکتر احمد شجاعی باغینی
مشکل چشمی در بسیاری از بیماران (MS) اولین علامت است . شروع ناگهانی دوبینی، تمرکز ضعیف، درد چشم یا تاری دید می‌تواند فرد را وحشت زده کرده و آگاهی از این مطلب که بینائی وی ممکن است مختل شود نیز برای بسیاری از بیماران (MS) اضطراب آور است.
خوشبختانه پیش آگهی برای بهبودی بسیاری از مشکلات چشمی همراه با (MS) خوب است. اگر مشکل بینایی باقی ماند و کاهش بینائی مادام العمر ایجاد کرد تجهیزات و منابعی وجود دارند که می‌تواند به بیماران در جهت تطابق با وضعیتشان کمک کنند. نابینائی کامل هم می‌تواند اتفاق بیفتد و لیکن بسیار نادر است .
اکثر این بیماران با این نیاز مواجهه هستند که با تغییرات دائمی شان تطابق پیدا کنند . لازم به ذکر است مشکل بینائی در بعضی افراد حتی برایشان مزیتی محسوب می‌شود. برای مثال خانم فالد فاکس، یک عکاس مشهور در نیویورک که مبتلا به MSاست می‌گوید: تطابقش با کاهش بینائی به اوکمک کرده که عکاس بهتری شود و او به این فکر افتاده که دیگر افراد دارای مشکلات بینائی می‌توانند با توجه به توانائی‌هایشان با انواع دوربین ها کار کنند.
این که یکی از مشکلات اصلی افراد مبتلا به MS مشکلات بینایی است قابل بحث است ولیکن افراد مبتلابه MS نیز ممکن است مثل بسیاری از افراد به دلایل دیگر افت بینایی داشته باشند ،لذا مراقبت منظم از چشمها و معاینه با فواصل زمانی مشخص برای تمامی افراد پیشنهاد می‌شود.
مشکلات بینائی مرتبط با (MS)
التهاب عصب بینائی شایع‌ترین اختلال بینائی در این بیماران است. دوبینی و حرکات غیرارادی چشمها دو مشکل دیگر هستند. حرکات غیر ارادی چشمها و دوبینی با التهاب محدوده ای از مغز که کنترل حرکات چشم را به عهده دارد مرتبط است ولی التهاب عصب بینائی با این مشکل ارتباطی ندارد و معمولا جداگانه اتفاق می‌افتد.
علائم التهاب عصب بینائی عبارتند از: دوبینی، محدودشدن دید رنگی، درد در هنگام حرکات ارادی چشم، دیدن لکه های سیاه در جلوی چشم و از دست دادن حساسیت تمرکز روی اشیاء. این علائم ممکن است در طی روز ها تا هفته های اول بدتر شده و بعد از آن بتدریج بهبود یابند بعضی افراد در طی یکماه بهبود می‌یابند و بهبود بعضی حتی ممکن است تا یکسال هم طول بکشد.
دید بعضی افراد مجدداً به حالت قبلی یا نزدیک به قبل باز می‌گردد. هرچند کیفیت بینائی آنان مانند دید رنگی، درک عمق و حساسیت تمرکز بعد از حادثه التهاب عصب بینائی ممکن است کاهش یابد و لیکن علائم التهاب عصب بینائی بصورت ناگهانی و موقت می‌تواند تشدید شود. گرفتن دوش گرم، تمرینات ورزشی، سرماخوردگی و تب ممکن است علائم محدود شدن دید رنگی، تاری دید و دیگر مشکلات را تشدید کند.
فیبرهای عصبی که غلاف میلین آنها از بین رفته و یا در حال بهبودی هستند به درجه حرارت بالا حساس هستند. علائم مرتبط با حرارت زمانی که بااستفاده از کیسه یخ یا داروی تب بر یا پوشیدن لباس خشک و قرارگرفتن در مقابل پنکه یا کولر بدن فرد سرد شود بهتر می‌شود.
باید به این نکته توجه نمود که بروز یا تشدید علائم به این معنی نیست که یک حمله جدید دیگر MS در فرد اتفاق افتاده بلکه اگر علائم بیش از یک روز باقی ماند و با کاهش درجه حرارت بدن علائم بهتر نشد ضروری است که با پزشک خود تماس بگیرید. حرکات غیر ارادی چشمها ، بینائی را به طرق مختلف از جمله دیدن اشیاء به اشکال مختلف و متحرک بودن دنیای اطراف خود را نشان دهد.
حرکات غیر ارادی چشمها می‌تواند افقی یا عمودی، در یک چشم و یا هر دو باشد و بطور مشخص موجب افت بینائی عمومی و اغلب عدم تعادل شود. دوبینی ، بینايی را با دیدن دوتايی اشیاء مختل می‌کند. از آنجا که دیدن دوتایی اشیاء می‌تواند حس تعادل فضایی فرد را تحت تأثیر قرار دهد دوبینی نیز ممکن است با تعادل فرد مداخله نماید.
درمان
درمان برای حمله اولیه دوبینی، حرکات غیر ارادی چشمها و یا التهاب عصب بینائی مشابه می‌باشد.هر 3 اختلال فوق بویژه التهاب عصب بینائی ممکن است خودبخود متوقف شود ، اما ثابت شده که استفاده سریع از داروهای استیروئیدی موثر است (اختلال بینائی ایجاد شده در اثر التهاب عصب بینائی چون در اثر تخریب عصب بینائی می‌باشد با عینک بهبود نمی یابد).
بزرگترین سؤالی که در مورد فرد جدیدی که به اولین حمله التهاب عصب بینائی دچار می‌شود این است که داروی استروئیدی بگیرند و یا اینکه منتظر ایجاد MS باشند. بیشتر پاسخ ها درباره درمان این است که با تزریق استیروئید به صورت وریدی بهبودی علائم چشمی تا حدود زیادی بهبود یافته و ایجاد MS نیز به تأخیر افتاده است.
محققین معتقدند بنظر می‌آید که تجویز کورتیکواستروئید وریدی در هنگام اولین حمله التهاب عصب بینایی اثر کوتاه مدتی در تأخیر زمانی ایجاد دومین حمله MS دارد و بنظر می‌رسد که از یک تزریق وریدی استروئید فوائد دراز مدت حاصل نمی‌شود و نشان داده شده است که افرادی که با استروئید خوراکی درمان می‌شوند بدلیل عدم رعایت مصرف صحیح دارو مشابه افرادی هستند که درمان نمی شوند زیرا دیده شده که استروئید خوراکی بطور آشکاری خطر عود را افزایش می‌دهد .
اگر علائم اولیه التهاب عصب بینایی خفیف باشد و MRI نیز نتواند هیچ ضایعه ای مرتبط با MS را نشان دهد پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که اجاره دهد اختلال خودبخود بهبود یابد و این یک حقیقت است که حمله های التهاب عصب بینائی باعلائم خفیف ممکن است بدون درمان رها شوند ولی علائم شدیدی که با فعالیتهای روزانه مداخله می‌نمایند معمولاً با دوز (میزان) بالای استروئید درمان می‌شود.
تزریق داخل وریدی ایمونوگلوبین جی (IVIG)یک درمان گران و تجربی است و ممکن است یک گزینه برای افرادی باشد که قادر نیستند داروی استرو دریافت نمایند . در این مورد نیز پژوهش‌ها، نشان داده که (IVIG) برای افراد MS که دیابت دارند حالت سرخوشی _ افسردگی ایجاد می‌کند .
اطلاعات کمی در مورد مؤثر بودن درمان های تکمیلی برای مشکلات بینایی وجود دارد و لی گزارش هایی هست که به دلیل وابستگی عصب بینایی به ویتامین B12و فولیک اسید تجویز ویتامین B12 در طی حمله التهاب عصب بینایی تأثیرات مثبتی داشته است. پژوهشگران معتقدند که کلیه افرادی که برای کاهش بینایی مراجعه می‌نمایند بایستی سطح خونی ویتامین B12 آنان کنترل شود. زیرا کمبود آن می‌تواند علائم مشابه MS را ایجاد نماید.
دوبینی و حرکات غیر ارادی چشم
درمان اولیه برای دوبینی و حرکات غیر ارادی چشم همانی است که برای التهاب عصب بینایی انجام می‌شود. دوبینی مقاوم را می‌توان با استفاده از وسایل کمکی مثل تعبیه منشورهای لنز و یا جراحی عضلات چشمی برای هم ایستا نمودن مجدد چشمها کمک کرد و اگر این درمان ها موثر نبود می‌توان برای رفع دوبینی روی یکی از چشمها را بست وفرقی ندارد که روی کدام یک از چشمها پوشیده شود.
لازم به ذکر است که بستن یک چشم به هیچ وجه روی بینایی تأثیر نمی‌گذارد و درمان را نیز به تأخیر نمی اندازد. درمان حرکات غیر ارادی چشمها بسیار مشکل تر است. داروهای مورد استفاده در حرکات غیر ارادی پیشرونده مثل داروهای ضد تشنج و یا شل‌کننده‌های عضلات ممکن است خوب عمل نکنند.
جراحی نیز غالبا برای آن پیشنهاد نمی شود و معتقدند که باید روی وسائل بینایی کارکرد که تصاویر متحرک محیطی در دید فرد مبتلا به حرکات غیر ارادی چشمها را با ثبات کرد.علیرغم مشکل درمان در اختلالات دوبینی و حرکات غیر ارادی چشمها هردو ممکن است به خودی خود قطع شود. به علاوه سرانجام مغز یاد می‌گیرد که این تصاویر متحرک و نقاط تیره را با دید طبیعی جایگزین نماید.
مراجعه به متخصص
هرچند دورنمای درمان مشکلات چشمی بیماران MS نسبتا خوب است و لیکن باقی بودن مشکلات مدت زمانی طول می‌کشد. اگر شما در چنین موقعیتی قرار دارید متخصص کم بینایی می‌تواند دلیل از دست دادن بینایی شما را تجزیه تحلیل کرده و به شما کمک کند تا حد اکثر دید ممکن را با وضعیت موجود داشته باشید.
متخصص کم بینایی ممکن است یک اپتومتر (بینایی‌سنج) باشد. وی عملکرد روزانه شما را بررسی کرده و ممکن است سوالاتی در مورد تمرکز، حساسیت به نور و درک نور و... از شما بپرسد. به علاوه ممکن است از یک سری نمودارهایی برای بررسی وجوه دیگر بینایی شما استفاده نماید.
وی علاوه بر اخذ شرح حال چشمی از نیازهای تخصصی شما نیز خواهد پرسید. اگر که نیاز شغلی، تفریحی یا فعالیت خاصی را دارید برای او شرح دهید. او ممکن است قادر باشد یک وسیله بینایی مثل عینک میکروسکوپی یا تلسکوپی برای شما تجویز نماید وی همچنین ممکن است یک ذره بین یا سیستم تلویزیون مدار بسته مناسب نیاز شخصی شما را نیز تجویز نماید.
زندگی با کم بینایی
اگر دید شما به طور دائم افت پیدا کرد و یا از بین رفت شما می‌توانید با ایجاد تغییراتی در منزل یا محل کارتان راحت‌تر و کار آمدتر باشید. 1. وسایل مورد نیازتان را به گونه‌ای قرار دهید که راحت تر بتوانید آنها را پیدا کنید.
2. در محل زندگی یا کار خود میزان نور را افزایش دهید و از وجود نور کافی در محیط‌هایی همچون میز کار، اتاق خواب و یا قرارگرفتن بخاری اطمینان حاصل نماید.
3. پخش نور هنگام بینایی را با استفاده از آیینه‌های متحرک (که توسط متخصص کم بینایی ممکن است روی عینک تعبیه شود ) از بین ببرید. 4. مکان‌های خاص مثل راه پله ها و درب های ورودی را با استفاده از نوارهای رنگی مشخص نمایید. 5. در صورت امکان از روزنامه، کتاب، ساعت، تلفن و تقویم با حروف بزرگ استفاده نمایید. 6. در مکان‌های خاص خارج از منزل می‌توانید با استفاده از چراغ قوه‌های پر نور از دستشویی یا ... اطلاع یابید. 7. یاد بگیرید در مورد نیازهایتان بپرسید هرچند سخت است اما عملی است.
وسایل کمکی در کم بینایی
وسایل و تجهیزات بینایی فراوانی وجود دارد که کاربرد خاص خود را دارند ، بعضی برای خواندن مطلبی در کتاب مفید است و بعضی دیگر برای دیدن فیلم و یادیگری برای آشپزی و ... .
ذره بین: از جمله وسائلی است که کاربرد زیادی در دیدن اشیاء دارد. یک ذره بین با قدرت بالا تصویر بزرگ تری را در میدان کوچک‌تر نشان می‌دهد، در حالی که ذره بین با قدرت پایین تصویر کوچکتری را در میدان بزرگتر نشان می‌دهد. نیاز شما به شما خواهد گفت کدام بهتر است و استفاده از ذره بین ها اغلب آنها را برای شما کارآمدتر خواهد نمود. صبور باشید زیرا هر فرد یک دوره زمانی خاص برای تطابق فردی دارد.
تلویزیون مدار بسته: از دیگر وسایلی است که ممکن است بعضی از اشیاء مثل عکس ها، حروف، صفحات کتاب ها و حتی برچسب حروف داروها روی جعبه دارویی را در صفحه تلویزیون بزرگ نشان دهد.
بعضی از این تلویزیون های مدار بسته بسیار ساده هستند و بعضی دیگر ممکن است به تلویزیون خانگی شما وصل شود و از صفحه آن استفاده نمایید. کامپیوتر: خود را نیز می‌توانید به طرق مختلف تعدیل نمایید . برنامه های زیادی وجود دارد که متون را به صدا و بر عکس بر می‌گرداند و درشت نمایی متون نیز از دیگر مواردی است که می‌توان استفاده کرد. سایت های اینترنتی زیر برای افرادی که مایل هستند اطلاعات بیشتری در مورد MS و مشکلات مرتبط با آن به ویژه در مورد مشکلات چشمی کسب نمایند معرفی می‌شود.
