دكتر سید محمدرضا بلورساز ؛ فوق تخصص عفونی اطفال
ریزمغذیها(Trace element) عناصری شیمیایی هستند كه مقادیر آنها در بدن بسیار كم است (حدود 01/0 درصد وزن بدن) ولیكن بدن نیاز مبرم به آنها دارد. این عناصر 21 عدد هستند و بعضی از آنها مثل روی، سلنیوم، مس و منگنز در بیماری آسم نقش مهمی دارند. نظریه‌ای وجود دارد كه شاید افزایش شیوع آسم به علت تغییر در رژیم غذایی باشد و شیوع آسم در كودكان به تغذیه مادر حین بارداری و تغذیه دوران شیرخواری ارتباط دارد.
متابولیسم اكسیژن باعث تولید موادی به نام رادیكال‌های آزاد می‌شود كه عبارتند از هیدروكسیل (OH-) و سوپراكسید (O2-). این رادیكال‌ها باعث آسیب سلولی، التهاب و تخریب می‌شوند بنابراین باعث ایجاد و تشدید بسیاری از بیماری‌ها از جمله آسم می‌شوند.
مكانیسمی كه باعث دفاع در مقابل رادیكال‌های آزاد می‌شود دفاع آنتی‌اكسیدانی می‌باشد كه در حالت طبیعی بین تولید رادیكال‌های آزاد و دفاع آنتی‌اكسیدانی تعادل وجود دارد. این مكانیسم برای عملكرد مناسب نیاز به برخی آنزیم‌ها و المان‌های مخصوص مانند SOD ،GPX ، كاتالاز، روی، سلنیوم، مس، منگنز و منیزیوم دارد.یون سوپراكسید نقطه شروع سیكل تولید رادیكال‌های آزاد در بدن می‌باشد. یون سوپراكسید تحت تاثیر آنزیم SOD به H2O2 تبدیل می‌شود. روی كوفاكتور SOD است. بعضی ریزمغذیها نقش كوفاكتوری برای این آنزیم‌ها دارند و بعضی دیگر در ساختمان این آنزیم‌ها دخالت دارند. در زیر به برخی از این ریزمغذیها اشاره می‌شود:
روی
روی به عنوان یك ماده معدنی نقش مهمی در بدن انسان دارد، در ارتباط با فعالیت بیش از 300 آنزیم مختلف عمل می‌كند و در سنتز DNA، RNA، در متابولیسم قند، چربی و پروتئین نقش مهمی دارد. مهمترین نقش آن در بدن اول تقویت سیستم ایمنی و دوم اثرات آنتی‌اكسیدانی می‌باشد. این عنصر در پیشگیری از استرس اكسیداتیو و خطرات بالقوه ناشی از رادیكال‌های آزاد نقش مهمی را ایفا می‌كند و كوفاكتور آنزیم SOD (سوپر اكسید دسموتاز) می‌باشد.
سلنیوم
سلنیوم یك تقویت‌كننده سیستم ایمنی و یك آنتی اكسیدان قوی است و در كاهش استرس اكسیداتیو رادیكال‌های آزاد در بدن و دفاع آنتی اكسیدانی نقش مهمی دارند. این عنصر كوفاكتور آنزیم GPX است كه این آنزیم نقش مهمی در دفاع آنتی اكسیدانی دارد. سلنیوم نقش مهمی در پیشگیری از پراكسیداسیون لیپید و جلوگیری از تخریب RNA , DNA دارد و كمبود آن باعث تشدید عفونت‌های تنفسی می‌شود.
تحقیقات نشان داده‌اند كه كمبود سلنیوم مادر در دوران بارداری با ویزینگ در دوران شیرخوارگی ارتباط دارد و این ارتباط با رسیدن به پنج سالگی از بین می‌رود.
منگنز
منگنز یكی از عناصر بسیار مهم در پیشگیری از استرس اكسیداتیو است و كمبود این عنصر باعث تحریك‌پذیری برونش‌ها می‌شود. این عنصر از اجزای مهم بسیاری از آنزیم‌ها بخصوص SOD می‌باشد كه نقش اساسی در استرس اكسیداتیو و پیشگیری از التهاب راه هوایی و تحریك آن دارد.میزان اكسید نیتریك در بیماران آسمی بالاتر از حد معمول می‌باشد و یك ارتباط بین آرژیناز و NO وجود دارد و منگنز برای فعالیت آرژیناز مورد نیاز است كه باعث كاهش میزان NO می‌گردد.
در یك مطالعه میزان آرژیناز، گاز NO و Mn اندازه‌گیری شد و نشان داده شد كه میزان آرژیناز و Mn كاهش داشته است. لذا بیمار برای پیشگیری از استرس اكسیداتیو نیاز به منگنز دارد.
مس
مس یكی از اجزای سازنده آنزیم SOD است كه این آنزیم در سیكل آنتی اكسیدان دخالت داشته و بدن را در برابر استرس اكسیداتیو و رادیكال‌های آزاد محافظت می‌كند. سطح سرمی مس، سرولوپلاسمین و همچنین نسبت مس به روی در بیماران آسمی بالاتر است.
منیزیوم
منیزیوم عنصر مهمی در تنظیم تونیسیته برونش‌ها است و دریافت كم آن با افزایش تحریك‌پذیری راه‌های هوایی همراه است. اولین گزارش از كمبود منیزیوم در سلول‌های پلی مورفونوكلئر بیماران آسماتیك در سال 1995 توسط P Fantidis بود. به دنبال آن محققان نشان دادند كه سطح منیزیوم در پلی مرفونوكلئرهای بیماران آسمی پایینتر است در صورتی‌كه سطح آن در اریتروسیت‌ها و سرم و سطح سایر یون‌ها نرمال می‌باشد. در 2 دهه اخیر اثر برونكودیلاتوری آن در بیماران آسمی مورد توجه قرار گرفت و مطالعات زیادی در این مورد انجام شد.
این مطالعات نشان دادند كه بیماران آسمی كه دریافت منیزیوم زیادی دارند عملكرد ریوی بهتر (FEV1 و FVC ) و ویز كمتری دارند. همچنین بیماران مبتلا به statusasthma كه نیاز به كورتون تراپی دارند و چندین ساعت طول می‌كشد تا علائم آنها بهبود یابد، با دریافت سولفات منیزیوم انسداد راه‌های هوایی‌شان سریعتر برطرف می‌شود. بنابراین به علت اثرات حفاظتی منیزیوم روی قلب و كاهش تحریك‌پذیری برونش، می‌تواند روش ارزشمندی در درمان آسم باشد.بنابراین چون مواد آنتی‌اكسیدان حاوی ریزمغذیها هستند، كاهش این مواد باعث كاهش اثرات آنتی‌اكسیدانها و در نتیجه افزایش تحریك‌پذیری و التهاب راه‌های هوایی و ایجاد و تشدید آسم می‌شود.
