دكتر محسن نراقی متخصص گوش، گلو، بینی و جراحی سر و گردن عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران
درمان
درمان آلرژی دستگاه تنفسی فوقانی دربردارنده اجتناب از آلرژن محرك، درمان دارویی و ایمونوتراپی است.ممكن است اجتناب از آلرژن‌های شناخته‌شده، آسان و موثر باشد، مانند اجتناب از زوائد حیوانات، زیرا محدود كردن هرگونه تماسی با حیوانات خانگی امكان‌پذیر است. شستن مرتب ملحفه، كنار گذاشتن مبلمان كهنه و وسایل پرزدار و فرسوده، اجتناب از اسباب‌بازی‌های عروسكی پرز و پشم یا شستن مرتب آنها می‌تواند مفید باشد.
ممكن است گلدان‌های خانگی محلی برای رشد قارچ‌های معلق در هوا باشد؛ گاه پر بالش حساسیت‌زاست.با این حال، ممكن است اجتناب از ماده آلرژن در بیمارانی كه نسبت به مایت گرد و خاك یا چند ماده حساسیت‌زا آلرژی دارند، سخت و غیر موثر باشد. در این حالت شاید وسایل محیطی نظیر فیلترهای هوا مفید باشد. درمان دارویی شامل آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای مقلد سمپاتیك (ضد احتقان‌ها)، كورتیكواستروئیدها، كرومولین و داروهای آنتی‌كولینرژیك است.هر دسته از داروها در سطوح متفاوتی عمل می‌كنند.
آنتی‌هیستامین‌ها
با مهار رقابتی در محل‌های گیرنده H1 و با اثرات خشك‌كنندگی آنتی‌كولینرژیك عمل می‌كنند. آنتی‌هیستامین‌ها در سطح عضو هدف نیز موثرند.آنتی‌هیستامین‌ها، هیستامین‌های آزادشده را از بین نمی‌برند و تولید هیستامین را مهار نمی‌كنند. با استفاده مرتب از آنتی‌هیستامین‌ها و در نتیجه دور از دسترس قرار گرفتن محل‌های گیرنده H1، بهترین نتایج حاصل می‌شوند. عارضه جانبی شایع آنتی‌هیستامین‌ها، خواب‌آلودگی است.
با این حال، آنتی‌هیستامین‌هایی نظیر لوراتادین و آستمیزول نفوذ كمی به داخل سد خونی- مغزی داشته و اثر خواب‌آلودگی كمتری دارند. استفاده از ترفنادین به‌دلیل عوارض جانبی قلبی رایج نیست و آنتی‌هیستامین‌های جدیدتر نظیر ستی‌ریزین، فكسوفنادین، لوراتادین جایگزین آن شده است. در حال حاضر داروهای آنتی‌هیستامین موضعی به صورت اسپری (آزالاستین) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
داروهای مقلد سمپاتیك
شامل قطره‌های بینی آلفا- آدرنرژیك نظیر فنیل افرین و مواد آلفا- آدرنرژیك خوراكی (مانند پسودوافدرین) است. این داروها عملكردی ضد احتقانی دارند و اثرات خود را در سطوح عضو هدف اعمال می‌كنند. این داروها با ایجاد انقباض عروقی در مخاط ادماتو و پرخون، اعمال اثر می‌كنند.
قطره‌های بینی فنیل‌افرین تنها برای چند روز در مهار احتقان بینی موثرند، زیرا استفاده درازمدت آنها، سبب بازگشت احتقان بینی می‌شود كه به عنوان «رینیت دارویی» شناخته می‌شود. گاه در صورت مصرف طولانی‌مدت آدرنرژیك‌های خوراكی تحریكات غیر دلخواه قلبی- عروقی یا عصبی متظاهر می‌شود.
كورتیكواستروئیدها
در سطح سلول‌ها با گیرنده‌های گلوكوكورتیكوئید عمل می‌كنند و با كاهش نفوذپذیری عروقی و ادم بافتی، كاهش واكنش التهابی را سبب می‌شوند. استروئیدها پاسخ ماست‌سل‌ها و گلبول‌هی سفید خون را نیز كاهش می‌دهند. ممكن است استروئیدها به صورت سیستمیك یا موضعی- به صورت اسپری‌های داخل بینی- تجویز شوند.
استروئیدهای سیستمیك بسیار موثرند، ولی عوارض جانبی زیادی دارند كه عبارتند از: مهار غده فوق‌كلیوی، تحریكات معدی- روده‌ای، پوكی استخوان، دیابت، گلوكوم، كاتاراكت و مستعد شدن به عفونت. این داروها فقط در موارد بسیار شدید و به صورت دوره‌های كوتاه‌مدت تجویز می‌شوند. با این حال، اسپری‌های استروئیدی ثمربخش‌اند و عوارض جانبی سیستمیك ندارند، به همین دلیل می‌توانند برای درمان درازمدت مورد استفاده قرار گیرند. در موارد نادر، بیماران به دنبال مصرف اسپری‌های بینی، سوزش یا خونریزی بینی را گزارش می‌كنند.
كرومولین
كرومولین به صورت اسپری تجویز می‌شود. روی ماست‌سل‌ها و بازوفیل‌ها اثر می‌كند و از دگرانولاسیون آنها ممانعت می‌كند. كرومولین سبب پایدار شدن غشای ماست‌سل‌ها می‌شود و در نتیجه میزان آزاد شدن هیستامین و سایر مدیاتورها را كاهش می‌دهد. باید كرومولین را پیش از تماس با آلرژن و دگرانولاسیون ماست‌سل‌ها تجویز كرد، زیرا كرومولین پس از آزاد شدن هیستامین بی‌اثر است. كرومولین می‌تواند در درمان پیشگیرانه رینیت آلرژیك بسیار موثر باشد و هیچ عارضه جانبی قابل توجهی ندارد.
ایپراتروپیوم بروماید
داروی آنتی‌كولینرژیك داخل بینی و از مشتقات آتروپین است. این دارو به منظور كاهش ترشحات بینی در سرماخوردگی، رینیت وازوموتور و رینیت آلرژیك استفاده می‌شود.
ایمونوتراپی
ایمونوتراپی در مواردی از آلرژی با واسطه IgE استفاده می‌شود كه بیمار علایم شدید مهارنشده- با دارو- دارد و اجتناب از آلرژن‌های محرك غیرممكن یا غیر موثر است. علایم خفیف و كوتاه‌مدت، احتیاج به ایمونوتراپی ندارند. گمان بر این است كه در ایمونوتراپی، تزریق آلرژن سبب افزایش تولید IgE خاص آنتی‌ژن می‌شود كه به‌طور رقابتی سبب مهار یا مسدود كردن گیرنده‌های IgE ماست‌سل می‌شود.
این افزایش IgE، پاسخ ایمنی را كاهش می‌دهد. همچنین افزایش سطح IgE و IgA در ترشحات، كاهش سطح آنتی‌بادی‌های IgE در حال گردش، مهار افزایش دوره‌ای آنتی‌بادی‌های IgE و تحریك T-Cellهای مهاركننده خاص آنتی‌ژن برای مهار تولید IgE دیده می‌شود.آنتی‌ژن‌های شناسایی‌شده با روش‌های خاص، رقیق می‌شوند و بیماران هر هفته یا دو هفته یك بار تزریقی از این محلول را- كه به تدریج غلیظ‌تر می‌شود- دریافت می‌كنند.
دوزهای آغازین، بستگی به درجه واكنش آلرژی نسبت به آنتی‌ژن خاص دارد. سپس دوزی انتخاب می‌شود كه سبب پاسخ سیستمیك آلرژیك یا پاسخ موضعی شدید، نشود. بیمارانی كه بسیار حساس هستند، با دوزهای ابتدایی كمتری از آنتی‌ژن درمان می‌شوند.بیماران باید پس از گذشت 6-4 ماه از درمان، كاهش چشمگیری در علایم نشان دهند. اگر هیچ پیشرفتی حاصل نشد، بیمار باید تحت ارزیابی مجدد و كامل قرار گیرد. تخمین زده می‌شود كه حساسیت‌زدایی تا 70 درصد موثر باشد.
