دكتر سید‌ضیاءالد‌ین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی، نائب‌رئیس انجمن علمی پیشگیری و درمان چاقی
هورمون سوماتوتروپین somatotropin به همراه 6 هورمون دیگر از غده هیپوفیز (غده کوچکی به درشتی هسته گیلاس) تولید و ترشح می‌گردد و از طریق این هفت هورمون مترشحه خود با وجود کوچکی کارهای بسیار مهم و حیاتی بدن را مدیریت می‌کند.
ساختار هورمون رشد زنجیره‌ای از 191 اسید آمینه است که از طریق گردش خون به بخش‌های مختلف و متعدد می‌رود و در این مکان‌ها به گیرنده‌های خارجی سلول‌های آنها متصل می‌شود.
دربافت چربی، سلول‌های ذخیره کننده چربی را وادار می‌سازد که قسمتی از ذخایر خود را آزاد کند.
در کبد تحریکاتی را آغاز می‌نماید که سلول‌های کبدی، هورمون فاکتور رشد شبه انسولین یا سوماتومدین را بسازد که عملکرد آن تحریک رشد استخوان‌ها و غضروف‌ها و عضلات تشکیل دهنده کل بدن می‌باشد.
از این رو میزان سوماتوتروپین (STH) در دوران کودکی و پیش بلوغ و پروسه بلوغ به حداکثر میزان تراکم خود می‌رسد و سپس بتدریج در طول زمان و گذشت سال‌های زندگی از مقدار آن کاسته می‌شود.
چگونگی تهیه و تولید هورمون رشد
تا سال 1985 سوماتوتروپین را جهت کاربرد‌های درمانی از هیپوفیز مرده‌ها استخراج می‌کردند و با بروز و شیوع بیماری ایدز HIV و احتمال انتقال بیماری کروتز فلد جاکوب (زوال عقل غیر قابل درمان) این روش منسوخ و دانشمندان با روش‌ها ابداعی خود بدون محدودیت و ترس از انتقال بیماری‌های نام برده شده به تولید انبوه سوماتوتروپین نایل گردیدند (با انتقال اطلاعات ژنتیکی تولید هورمون به باکتری‌ها) تا در جهت درمان کمبودهای احتمالی هورمون رشد در افراد بکار برده شود تا سطح هورمون را به سطح طبیعی آن با در نظر گرفتن سن و جنس فرد مبتلا برساند.
ولی به کارگیری این روش درمان در همه و صلاحیت هنر پزشکی نمی‌باشد ولو متخصص غدد باشد چرا که تشخیص لزوم تزریق و عدم تجاوز از حد مجاز که با کوچکترین دستگاه محاسبات و تزریق فراتر از حد مشخص شده، هم علم و دانش می‌طلبد و هم تجربه و مهارت که با تزریق بی‌مورد یا عدم توانایی کنترل میزان مشخص شده عوارض جانبی ماندگار و بسیار زیانباری رخ می دهد.
خوشبختانه اکثریت متخصصین غدد کارآزموده و محقق تا اطمینان کافی از لزوم حتمی تزریق نداشته باشند ریسک عوارض تزریق بی‌مورد هورمون رشد را به بیماران خود تحمیل نمی‌نمایند.
بطور قطع و یقین راه‌های غیر تهاجمی بسیار بی‌خطرتری (روش‌های طبیعی) وجود دارند که سطح کاهش کاذب نشان داده شده یا واقعی را به سطح طبیعی هدایت نمایند که در ادامه به آنها می پردازیم.
عوارض جانبی استفاده نابجا از هورمون رشد
1- زمینه‌ساز بروز تونل کارپال در مچ دست
2- بروز عدم تحمل به گلوکز و فراهم شدن زمینه مبتلا به دیابت
3- افزایش حجم سینه‌ها حتی در مردان
4-بروز خیز یا ادم
5- زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی و عروقی
6- بزرگتر شدن اندازه ارگان‌های داخلی
7- بزرگتر شدن استخوان بینی
8- جلو آمدن و بزرگ شدن چانه
9- بزرگتر شدن گوش‌ها و پیشانی
10- منجر به بروز عارضه اکرومگالی (بزرگی غیر عادی بخش‌های انتهایی بدن مانند بینی – آرواره، انگشتان دست و پا و غیره) علاوه بر موارد نام برده شده در مواردی تزریق هورمون رشد می‌تواند علایم و عوارض دیگری را نیز نمایان سازد بطور نمونه در محل تزریق هورمون، گزگز و قرمزی ایجاد گردد یا علائمی را در مجاری ادرار، گلو، معده و روده‌ها پدیدار می‌سازد از دیگر علائم ناخواسته التهاب و عفونت گوش، سردرد، انقباض عضلات، درد در تمامی بدن، خس خس سینه شبیه آسم و در موارد بسیار نادر، ایجاد فشار مغزی
مروری کوتاه بر عوامل تاثیرگذار بر رشد قدی
دستیابی به بالا بلندی و افزایش قد هر کس به میزان 60 تا 80 درصد، از زمینه ارث انتقال داده شده از پدر و مادر و دودمان پدری و مادری تاثیر می‌پذیرد و حدود 20 تا 40 درصد باقیمانده نیز به عوامل محیطی مرتبط است.
مفهوم عوامل تاثیرگذار محیطی شامل نوع و کیفیت تغذیه در هزار روز اول بعد از آغاز حیات در درون رحم مادر (به مدت 270 روز)، ذخایر قبلی مادر یا تغذیه دوران بارداری و 2 سال اول زندگی (یعنی 730 روز) است که برنامه ریشه‌ای تمام دوران زندگی را ترسیم می‌نماید.
بعد از تغذیه، سلامتی جسمی، فعالیت‌های بدنی و زمان و مدت خواب شبانه شما، تاثیر می‌گذارد تا روند رشد قدی شما تا زمانی‌که صفحات رشد هنوز بسته نشده، پله پله ظرفیت‌های به ارث رسیده را به دست آورید.
بعد از توجه به هزار روز سرنوشت‌ساز آغاز حیات، وضعیت وزن مادر در آغاز تا پایان دوران بارداری و تصمیم مادر به تغذیه کودک بعد از تولد با شیر خودیا شیر کمکی و رفتار پدر و مادر و اطرافیان نزدیک به کودک در روند رشد بسیار موثر و تاثیرگذار خواهند بود.
درصد احتمال ابتلا به کمبود هورمون رشد
بین یک در چهار هزار تا یک در ده هزار کودک ،یک نفر ممکن است با کمبود سطح هورمون رشد یا سرماتوتروپین مواجه شود که علایم مشخصه این کمبود بسیار مختلف و متعدد می‌باشد و در ارتباط مستقیم با سن می‌باشد.
در کودکان خردسال به صورت اختلال در رشد قدی نمایان می‌گردد.
کودکانی که بطور مادرزادی با کمبود هورمون رشد مواجه گردیده‌اند در سن شش ماهگی تا دوازدهمین ماه بعد از تولد تظاهرات خود را نمایان می‌سازند.
معمولا تا سال دوم زندگی رشد به طور طبیعی طی می‌گردد در کمبودهای جزیی و ناچیز هورمون رشد، بچه مبتلا لاغر بوده و در کمبودهای شدید هورمونی رشد یک قشر ضخیمی از چربی زیر پوست نمایان می‌شود.
در این کودکان رشد و تکامل دندان‌ها نیز در ارتباط با سن تاخیر نشان می‌دهد.
علایم بارز دیگر در کودکان، پایین بودن سطح قندخون می‌باشد و چنانچه با افزایش میزان بیل‌روبین توام باشد می‌تواند مربوط به کمبود مادرزادی هورمون رشد باشد.
چنین مبتلایانی از خوردن و آشامیدن نیز سرباز می‌زنند. برعکس کمبود هورمون رشد در بزرگسالان، به صورت بد اخلاقی، افت توان جسمی و کیفیت زندگی و تحلیل عضلات و کاهش تراکم استخوان نمودار می‌گردد.
افزایش میزان چربی خون و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی از دیگر علایم کمبود هورمون رشد است.
علل کمبود هورمون رشد
متاسفانه کمبود میزان سطح هورمون رشد در بزرگسالان در اغلب موارد دلیل خاصی ندارد.
این کمبود‌ها ممکن است بطور مادرزادی یا بصورت اکتسابی رخ داده باشد – دلیل وجود آن ممکن است به موارد ارثی یا ابتلا به عفونت‌های مختلف یا بیماری‌های خود ایمنی - اختلالات عروقی – جراحات وارده، تومور یا پیامدهای ناشی از شیمی درمانی باشد.
در مواردی هم ممکن است انجام جراحی در نقاط حساس هیپوفیز سطح هورمون رشد را کاهش بدهد.
موازات همه موارد بیان شده، فشار سنگین روحی و عصبی و حساسیت شدید در قبال رویداد‌های مختلف، در میزان تولید هورمون رشد تاثیرگذار می‌باشند.
البته ناگفته نماند گاهی نیز بطور مستقل بدون وجود موارد فوق به صورت تکی و مستقیم، می‌تواند رخ بدهد.
