زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدرضا وفا و همکاران؛ متخصصین تغذیه

ببینیم علت چیست، تغذیه بسیار آسان‌تر می‌بود اگر ما هر روز مانند كاری كه نوزادان می‌كنند، یك غذای مشابه می‌خوردیم.

اما حتی با اینكه نوزادان نیز تنها دو انتخاب دارند– شیر مادر یا شیر خشك – تحقیقات چند دهه گذشته به ما نشان می‌دهند كه این انتخاب یك انتخاب مهم است كه می‌تواند روی سلامتی حال و آینده كودك موثر باشد.

دانش سنتی همیشه بر اینكه كودكان چه مقدار دریافت می‌كنند تمركز می‌كرد. آیا آنها به اندازه كافی غذا می‌خورند؟ آیا با سرعت كافی رشد می‌كنند؟

در حالی كه رشد آشكارترین علامت سلامتی است، به همان اندازه مهم است كه به كیفیت غذایی كه كودكان می‌خورند نیز توجه كنیم.

از نظر كیفیت، شیر مادر برای كودك بهترین است. بعد از دوران كاهش شدید در مصرف شیر مادر در دهه 1970، میزان تغذیه با شیر مادر در حال افزایش است: در سال 2001، میزان تغذیه با شیر مادر به بالاترین حد خود، با نزدیك به 70 درصد شروع تغذیه با شیر مادر و ادامه آن تا 6 ماهگی در یك سوم مادران، رسید.

تغذیه با شیر مادر در حال تجربه یك رنسانس ناشی از افزایش آگاهی از فوائد شیر مادر و تلاش‌هایی است كه برای تشویق و ترویج آن در محیط‌های كاری می‌شود.

تغذیه با شیر مادر گزینه‌ای برای همه نیست. انتخاب یك روش برای تغذیه كودك شما یك تصمیم پیچیده‌ است، و من نمی‌توانم به مادران بگویم كه كدام روش برای آنان مناسب است.

اما می‌توانم برخی از تحقیقاتی كه اخیرا بر روی فوائد بسیار زیاد سلامت بخش شیر مادر انجام گرفته را در اختیار شما قرار دهم.

آنچه ما خواهیم فهمید این است كه طبیعت از همه بهتر می‌داند: هر چقدر تحقیقات بیشتری انجام می‌شود بیشتر آشكار می‌شود كه شیر مادر خصوصیات بی‌نظیری دارد كه دقیقا مطابق با نیازهای رشد و نمو نوزادان می‌باشد.

با در كنار هم گذاشتن این یافته‌ها در می‌یابیم كه هنگامی كه مادران می‌توانند و تمایل به شیردهی دارند، در حال اثرگذاری مثبت بر روی سلامت نوزادشان هستند.

الف) شیرمادر با شیرخشك تفاوت دارد

شركت‌های سازنده شیرخشك همیشه در تبلیغات‌شان می‌گویند آخرین ماده مغذی كه آنها به محصول‌شان اضافه كرده‌اند آن را به شیرمادر شبیه‌تر كرده است.

این واقعیت دارد كه شیرخشك‌های تجارتی از هنگامی كه اولین بار در دهه 1900 تولید شدند پیشرفت وسیعی كرده‌اند.

اما آنها براساس دانشی قرار دارند كه كمتر از یك قرن قدمت دارد. اگر شما شیر مادر را به عنوان فرمولی در نظر بگیرید كه طی هزاران سال درحال بهبود و توسعه بوده است، تعجبی ندارد كه طبیعت در تولید غذایی كه دقیقا منطبق با نیازهای كودكان باشد هنوز بسیار فراتر از علم می‌باشد.

اكثر شیرخشك‌های كودكان از شیر گاو تهیه می‌شوند. ممكن است نكته كاملا واضحی باشد، اما نیازهای كودك انسان با نیازهای گوساله كاملا متفاوت است.

بنابراین شیرگاو به دقت تعدیل شده تا به شیر انسان شبیه‌تر شود- اما این هنوز فقط یك نزدیك‌سازی است.

اغلب، شیرخشك به عنوان یك جانشین كامل برای شیرمادر به نظر می رسد: شبیه شیر است، بچه‌ها آن را دوست دارند، و هنگامی كه با آن تغذیه می‌شوند بطور طبیعی رشد می‌كنند.

هر دو مایع تركیب یكسانی دارند-آب، چربی، كربوهیدرات، پروتئین و برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی. اما شباهت هنگامی كه دقیق‌تر نگاه كنیم ناپدید می‌شود.

در حالی كه شیرخشك و شیرمادر در تامین مواد مغذی اصلی یكسان هستند، نوع مواد مغذی از برخی جهات تفاوت دارند و این تفاوت‌ها می توانند روی رشد و سلامت كلی نوزاد تاثیر داشته باشند.

یك نگاه سریع به تفاوت‌های اساسی تغذیه‌ای بین شیرمادر و شیرخشك به شما كمك می‌كند بفهمید چرا جزئیات مهم هستند.

ب) پروتئین‌های متفاوت

شیرخشك چه بر پایه سویا و چه بر پایه شیر گاو باشد، تركیب پروتئینی آن با شیر انسان تفاوت دارد، گرچه میزان كلی پروتئین آنها یكسان است.

whey یك ماده آبكی است كه از شیر لخته شده جدا می‌شود و نیز منبع اصلی پروتئین در شیر انسان است.

در حدود 70 درصد شیر انسان از whey تشكیل شده در حالی كه 30 درصد آن از پروتئین‌های سفت، متعلق به خانواده‌ای از پروتئین كه كازئین نامیده می‌شود، است.

در حالیكه شیرگاو بطور طبیعی حاوی مقدار كمی whey است، بیشتر فرمول‌های تجارتی فعلی با نسبتی از whey به كازئین تولید می‌شوند كه مشابه با شیر انسان است.

با این حال whey استفاده شده در این شیرخشك‌ها هنوز از شیر گاو گرفته می‌شود، بنابراین، پروتئین موجود در آنها مشابه آنچه در شیر انسان وجود دارد نیست.

whey موجود در شیر انسان حاوی چندین پروتئین مهم است كه در شیرگاو وجود ندارد، از جمله لاكتوفرین و ایمونوگلوبولین كه به كودك برای پیشگیری از ابتلا به عفونت كمك می‌كند.

پروتئین‌های شیر انسان همچنین حاوی اسیدآمینه‌هایی هستند كه به طور اختصاصی مورد نیاز كودكان است و آن را به منبع پروتئینی كاراتری تبدیل می‌كند.

نوزادانی كه با شیرخشك تغذیه می‌شوند پروتئین بیشتری از ادرارشان دفع می‌كنند كه می‌تواند نشان‌دهنده دریافت بیشتر پروتئین یا عدم توانایی آنان در استفاده از پروتئین موجود در شیرخشك باشد.

ج) كربوهیدرات‌های متفاوت

شما ممكن است درباره اهمیت انواع كربوهیدرات در تغذیه انسان شنیده باشید.

جدیدترین تحقیقات روی روش‌هایی متمركز شده‌اند كه كربوهیدرات‌های تصفیه شده و زود هضم می‌توانند نسبت به كربوهیدرات‌های دیر هضم‌تر سطح قند خون را سریع‌تر به بالاترین مقدار خود برسانند.

تاثیر قند حاصله در سطح انسولین سبب می‌شود شما زودتر گرسنه شوید و می‌تواند در ایجاد مقاومت به انسولین - یكی از مشخصه‌های دیابت- موثر باشد.

اصلی‌ترین كربوهیدرات موجود در اكثر فرمول‌ها لاكتوز، یك قند ساده و سریع‌الهضم است.

علاوه بر لاكتوز شیر انسان حاوی مقادیر زیادی از كربوهیدرات‌هایی است كه الیگوساكارید نامیده میشوند و پیچیدهترند و آهستهتر هضم میشوند.

همچنین، ممكن است شما ندانید چرا هر كدام از اینها به نوزادان داده می‌شود، آنها ماشین‌های كوچك خورنده هستند كه به‌نظر می‌رسد به تمام انرژی كه دریافت می‌كنند برای رشد نیاز دارند، نه بزرگسالانی كه باید نگران دیابت و كم كردن وزن باشند.

علاوه بر تاثیر آن بر قند خون، نوع كربوهیدراتی كه نوزاد شما دریافت می‌كند به دلایل خاصی بسیار مهم است.

هنگامی كه شما در حال هضم غذا هستید، این كار را به تنهایی انجام نمی‌دهید: كل باكتری‌های موجود در روده كوچك شما در حال كار كردن برای شما هستند.

در واقع، بیش از آنچه سلول در بدن ما وجود دارد باكتری در سیستم گوارشی ما موجود است– تفكر عجیبی است اگر شما خودتان را به عنوان خانه‌ای برای یك مجموعه از موجودات زنده درنظر نگیرید.

این باكتری‌های خوب، متفاوت از باكتری‌های عفونت‌زایی هستند كه سبب ایجاد مشكلات گوارشی برای ما می‌شوند.

آنها در یك ارتباط سودمند دوطرفه دربدن انسان رشد كرده‌اند– ما به آنها جایی برای ماندن می‌دهیم و آنها برای ما كار می‌كنند.

كربوهیدرات‌ها در دستگاه گوارشی نوزادان به كنترل نوع باكتری‌هایی كه در آنجا رشد می‌كنند، كمك می‌كنند.

الیگوساكاریدهای بزرگ موجود در شیر انسان در قسمت بالای روده به طور كامل هضم نمی‌شوند.

اما، در كولون، جایی كه یك محل جذب برای باكتری‌های تخمیری مفید برای سلامتی كودكان است، تجزیه می‌شوند.

كربوهیدرات‌های با هضم آهسته‌تر همچنین دلیلی برای این موضوع هستند كه چرا مدفوع نوزادان تغذیه شده با شیر مادر نرم‌تر و پرحجم‌تر است و چرا یبوست در كودكانی كه شیر خشك می‌خورند، مشكلی شایع و در برخی موارد مزمن است و به همین دلیل والدین نوزادانی كه شیر مادر می‌خورند به طور خوشایندی از اینكه نوزادشان مدفوعی تقریبا بدون بو تولید می‌كند، تعجب می‌كنند ولی وقتی تغذیه تكمیلی با غذای جامد راشروع می‌كنند این موضوع خوش‌آیند نیز به طور ناگهانی به پایان می‌رسد.

د) چربی‌های متفاوت

چربی‌ها منبع اصلی انرژی برای نوزادان هستند و همچنین نقش فیزیولوژیكی مهمی در تكامل مغز و ساخت و نگهداری سلول‌ها بازی می‌كنند.

شیرانسان از نسبت تقریبا مساوی از چربی‌های اشباع و غیراشباع ساخته شده‌است، گرچه نسبت انواع مختلف چربی برحسب نوع چربی مصرفی در رژیم غذایی مادر متفاوت است.

چربی شیر گاو عمدتا بصورت اشباع است، بنابراین شیرهای خشك توسط جایگزینی چربی‌های غیراشباع گیاهی جهت بهبود این نسبت بازسازی می‌شوند.

شیر انسان همچنین تا زمانی كه مادر از منابع این چربی‌ها تغذیه كند حاوی اسیدهای چرب بلندزنجیر غیراشباع، مثل اسیدهای چرب امگا-3 است.

این چربی‌ها برای بزرگسالان مفید هستند، اما برای نوزادان اهمیت ویژه‌ای در رشد و نمو دارند چون جزئی از موادی هستند كه سلول‌های عصبی در حال رشد را می‌پوشانند، همچنین به كنترل التهاب نیز كمك می‌كنند.

كمپانی‌های سازنده شیرخشك اخیرا شروع به اضافه كردن این نوع از چربی‌ها به محصولات‌شان كرده‌اند تا آن را به شیر انسان نزدیك‌تر كنند.

با این حال، دقیقا مثل پروتئین، تركیبات چربی‌ها هرگز كاملا مشابه نیست.

در شیر انسان آنزیمی به نام لیپاز نیز وجود دارد كه به فرایند هضم چربی‌ها كمك می‌كند- لیپاز ملكول‌های چربی را در دستگاه گوارش نوزاد می‌شكند كه در نتیجه قابل جذب‌تر می‌شود.

مقدار كلسترول در شیر انسان به طور قابل توجهی بالا است.

طبیعتا، كمپانی‌های سازنده شیرخشك از آنجایی كه كلسترول طی سال‌ها به عنوان یك ماده غذایی ناخواسته شمرده می‌شد، مایل به اضافه كردن كلسترول به محصولات‌شان برای شبیه كردن آن به شیر مادر نبودند.

ما دقیقا نمی‌دانیم كلسترول در شیر انسان چه‌كاری انجام می‌دهد، گرچه تصور می‌شود این تماس اولیه در دوران نوزادی ممكن است كودكان را برای سوخت وساز كلسترول در سال‌های بعدی آماده كند.

ما این را می‌دانیم كه هیچ تاثیر منفی در سلامت آینده نخواهد داشت- در واقع، یك متا آنالیز جدید از مطالعاتی كه درباره تغذیه دوران كودكی و سطح كلسترول خون انجام گرفته، نشان داده، سطح كلسترول خون بزرگسالانی كه در دوران كودكی از شیر مادر تغذیه كرده‌اند اندكی پائینتر از كسانی بوده كه با شیر خشك تغذیه شده بودند، هرچند كه نوزادانی كه با شیر مادر تغذیه می‌شوند در زمان تغذیه میزان كلسترول بالاتری دارند.