زهرا گرجی؛ دانشجوی دکترای تخصصی علوم تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران
کودکی دوره‌ای است که بعد ازنوزادی آغاز می‌شود و تا بلوغ ادامه دارد.
اگر چه در این دوره رشد فیزیکی کمتر قابل توجه است و در مقایسه با سال اول زندگی روند ثابتی دارد، اما سنین پیش از دبستان و اواسط دوره دبستان زمانی است که رشد قابل ملاحظه‌ای در زمینه اجتماعی، شناختی و احساسی رخ می‌دهد که نقش تغدیه در این زمینه حایز اهمیت می‌باشد.
اضافه وزن و چاقی کودک
شیوع روز افزون اضافه وزن در کودکان حایز اهمیت بوده و یکی از مشکلات جدی بهداشتی محسوب می‌شود.
اگرچه استعداد ژنتیکی فاکتور مهمی در چاقی محسوب می‌شود ولی این افزایش شیوع چاقی در کودکان را نمی‌توان تنها به ژنتیک نسبت داد و عواملی مانند مراکز تهیه غذا، غذا خوردن در حالی که فعالیت کودک کم است، امکان انتخاب‌های بیشتر غذایی، اندازه بزرگ‌تر پرس غذا و عدم فعالیت می‌باشند.
بی‌تحرکی نقش مهی در پیشبرد چاقی دارد. مطالعات نشان می‌دهند که خطر بزرگ‌تر ابتلا به اضافه وزن در ارتباط با تماشای تلویزیون که فرصت تحرک کودک و لذت بردن کودک از بازی در فضای بیرون خانه را محدود می‌کند، می‌باشد.
همچنین استفاده از اتومبیل برای مسافت‌های کوتاه هم باعث کاهش فعالیت کودک شده و خود زمینه چاقی را فراهم می‌کند که این پدیده بخصوص در کودکانی دیده می‌شود که در حومه شهر زندگی می‌کنند.
به طور کلی تماشای تلوزیون و فیلم بیشتر از 2 ساعت در روزبرای کودکان توصیه نمی‌شود.
عواقب اضافه وزن در کودکان شامل مشکلات روانی اجتماعی نظیردوری از دیگران، برداشت منفی از خود، افسردگی و دوری از اجتماع می‌باشد.
بسیاری از بچه‌‌های دچار اضافه وزن یک یا دو عامل خطر قلبی عروقی از هیپرلیپیدمی، افزایش فشار خون را خواهند داشت و نکته مهم اینجا است که هرچه کودک زمان بیشتری اضافه وزن داشته باشند، احتمال اینکه در زمان بلوغ و بعد از آن هم اضافه وزن داشته باشند بیشتر خواهد بود.
مشکل بهداشتی خطرناک‌تری که چاقی به دنبال دارد، افزایش احتمال بروز دیابت نوع 2 در کودکان و بزرگسالان است که خود باعث سایر بیماریهای مزمن خواهد شد.
استراتژی‌های درمانی در این زمینه نیازمند مشارکت و حمایت خانواده می‌باشد و بسته به شرایط کودک، اهداف تغییرات وزن او شامل کاهش میزان افزایش وزن، نگهداری وزن، یا در موارد شدید کاهش تدریجی وزن می‌باشد.
البته انرژی و مواد مغذی کافی جهت اطمینان از حفظ روند رشد قدی و ذخایر مواد مغذی ضروری می‌باشد.
همچنین کاهش شیوع چاقی در کودکانی که خوردن منظم عصرانه در کنار خانواده، خواب کافی در طول شب، و کاهش زمان تماشای تلویزیون را داشته‌اند دیده شده است.
کم‌وزنی و تاخیر در رشد کودک
کاهش وزن، عدم افزایش وزن و تاخیر رشد ممکن است توسط بیماریهای حاد و مزمن، رژیم محدود، بی‌اشتهایی، مشکلات تغذیه‌ای و عدم دسترسی به غذا ایجاد شود.
تلاش‌ها باید در جهت افزایش اشتهای کودک و تصحیح محیط او باشد که دریافت غذایی او در حد مطلوب حفظ شود.
وعده‌‌های غذایی کوچک و مکرر و میان‌وعده‌‌ها باید با استفاده از غذاهای مناسب نمو کودک و غنی از مواد مغذی در زمان‌‌های منظم به کودک ارایه شود.
در ضمن خانواده‌‌ها باید از روابط مثبت والدین–کودک و اجتناب از هر گونه فشار و اجبار روی خوردن کودک، حمایت کنند.
همینطور یبوست مزمن ممکن است منجر به بی اشتهایی، دریافت کم غذا شود.
افزودن حبوبات و میوه و میوه‌‌های خشک، سبزیجات، غلات صبحانه که غنی از فیبر هستند، به رژیم کودک، به درمان یبوست کمک کرده و در نهایت منجر به افزایش اشتها و افزایش وزن‌گیری کودک می‌گردد.
از آنجا که دریافت فیبر کودکان، خصوصا آنهایی که به سختی غذا می‌خورند اغلب کم است، باید در این زمینه توجه ویژه صورت گیرد.
کمبود آهن در کودک
کمبود آهن یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در دوران کودکی می‌باشد و بالاترین شیوع کم خونی در کودکان کمتر از 2 سال وجود دارد.
کمبود آهن در کودکان سبب عملکرد‌‌های شناختی ضعیف‌تر و تاخیر تکامل حرکتی در کودکان می‌شود.
با رشد کودک نیاز فیزیولوژیک به آهن نیز افزایش می‌یابد اما عوامل تغذیه‌ای نیز نقش مهمی را ایفا می‌کنند برای مثال شروع به موقع غذای کمکی و غذای سفره برای کودک بسیار حایز اهمیت می‌باشد و کودکانی که بعد از یک سالگی همچنان فقط شیر مصرف می‌کنند و سایر غذاها از رژیم‌شان حذف شود، دچار آنمی خواهند شد.
کمبود آهن سبب کاهش تمرکز و مهارت‌‌های مقابله با مشکلات می‌شود.
کودکان خود را به خوردن گوشت ترغیب کنید.
بسیاری از کودکان پیش دبستانی به خوردن گوشت علاقه ندارند و بنابراین قسمت اعظم آهن دریافتی آنها آهن غیر هم حاصل از غلات می‌باشد که درصد جذب آن کمتر است.
گوشت بدون چربی، ماکیان و غذاهای دریایی منابع خوب آهن هستند وهمینطور میوه‌‌های خشک شده، غلات، حبوبات منابع گیاهی مناسب آهن می‌باشند که باید دربرنامه غذایی کودکان گنجانده شوند.
پوسیدگی دندان کودک
تغذیه و عادت‌‌های غذایی عوامل مهمی هستند که بر روی سلامت دندان کودکان اثر می‌گذارند.
تغذیه مناسب برای ایجاد دندان‌‌های قوی و لثه‌‌های سالم ضروری است.
کودک و آلرژی‌‌ها
آلرژی‌‌های غذایی اغلب در دوران نوزادی و کودکی شکل گرفته و اگر در خانواده هم سابقه آن وجود داشته باشد، احتمال ایجاد آن در کودک بیشتر می‌شود.
واکنش‌‌های آلرژیک اغلب عبارتند از علایم تنفسی یا گوارشی و واکنش‌‌های پوستی و علایمی از قبیل خستگی، ضعف و تغییرات رفتاری نیز دیده می‌شود.
چند نکته کلیدی و بسیار مهم
عادت‌‌های غذایی از قبیل دوست داشتن یا نداشتن غذا در ابتدای کودکی شکل گرفته و تا دوران بلوغ ادامه دارند و در این حالت والدین و بزرگتر‌‌های خانواده الگوی مهمی بشمار می‌روند.
مقادیر بیشتر میوه و سبزی، سودای کمتر و غذای سرخ شده کمتر استفاده شود.
بدلیل ظرفیت کوچک معده کودکان پیش دبستانی بهتر است وعده‌‌های کوچک غذا و 4-6 بار در روز به آنها داده شود.
میان وعده‌‌ها در کودکان در تامین کل مواد مغذی روزانه دارای اهمیت همانند وعده‌‌های اصلی هستند.
داشتن بوی مطلوب اغلب سبب پذیرش غذایی توسط آنها خواهد شد.
مصرف صبحانه بسیار حایز اهمیت است و با افزایش حافظه کوتاه مدت همراه می‌باشد.
مصرف کمتر نوشیدنی‌‌های شیرین و بیشتر شیر با بهبود دریافت مواد مغذی شامل کلسیم، منیزیم، پتاسیم و ویتامینA ارتباط دارد.
