چای یکی از نوشیدنی‌‌های محبوب در کشور ما است. بسیاری از افراد در طول روز و در وعده‌‌های مختلف، چندین لیوان چای مصرف مي‌‌کنند. به همین دلیل هم هست که احتمال مصرف چای در کودکان ایرانی نسبت به کودکان سایر نقاط جهان بیشتر است. چای، که معمولا سیاه آن رایج است، هر چند مي‌‌تواند برای بدن مفید باشد، اما معمولا به دلیل وجود مقادیر زیادی کافئین توصیه مي‌‌شود کودکان کمتر از آن استفاده کنند. کافئین ماهیتا ماده مضری نیست اما مصرف بیش از اندازه آن مي‌‌تواند برای بدن مشکل‌ساز باشد و آثار جانبی نامطلوبی داشته باشد.
کافئین چگونه بر کودکان تاثیر مي‌‌گذارد؟
کافئین نوعی ماده محرک است که در برگ و دانه بسیاری از گیاهان به طور طبیعی رشد مي‌‌کند. این محرک طبیعی بر بزرگسالان و کودکان تاثیر یکسانی دارد. کافئین را به صورت مصنوعی نیز مي‌‌توان تولید کرد. کافئین‌‌های مصنوعی را به برخی مواد غذایی فراوری شده و برخی نوشیدنی‌‌های خاص اضافه مي‌‌کنند. کافئین مي‌‌تواند آثار دارویی نیز داشته باشد زیرا بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذاشته و آن را تحریک مي‌‌کند. کمترین تاثیر کافئین بر بدن، افزایش هوشیاری و انرژی است.
آثار مصرف بیش از اندازه كافئين در کودکان
اضطراب
دل درد
سردرد
اختلال در تمرکز
اختلال در خواب
افزایش ضربان قلب
افزایش فشار خون
هر چه سن کودک کمتر باشد، میزان کافئین لازم برای ایجاد چنین آثاری کمتر خواهد بود. در نتیجه ممکن است کودک با نوشیدن حتی یک فنجان چای، که یکی از منابع کافئین است، دچار برخی از این علائم شود.
از جمله علل عمده لزوم محدود کردن مصرف چای در کودکان
معمولا کودکان، و حتی بزرگسالان، میل به خوردن چای به همراه شکر یا قند دارند. کودکانی که در طول روز بیش از 355 میلی لیتر چای شیرین مصرف مي‌‌کنند، 60 درصد بیش از سایرین احتمال دارد دچار افزایش وزن و چاقی شوند.
چای هیچ کالری ندارد و ارزش غذایی آن نیز از نظر میزان ویتامین‌‌ها و مواد مغذی موجود در آن زیاد نیست. کودکانی که معده خود را با چای پر مي‌‌کنند، میل کمتری به خوردن مواد غذایی سالم و مغذی خواهند داشت. نتیجه این امر چیزی جز سوءتغذیه نیست. همچنین مصرف چای مانع جذب آهن در خون مي‌‌شود. در نتیجه کودکانی که چای زیادی مصرف مي‌‌کنند ممکن است دچار کمبود آهن شوند. کافئین نوعی ماده مدر است که باعث مي‌‌شود آب بدن با سرعت بیشتری دفع شود. البته میزان این دفع مایعات بستگی به میزان کافئینی که مصرف شده است دارد. همین دفع مایعات مي‌‌تواند بدن را در معرض کم آبی قرار دهد و در نتیجه برای سلامت اعضای گوناگون بدن خطرناک باشد. این مورد، در فصول گرم سال که نیاز بدن به مایعات افزایش پیدا مي‌‌کند از اهمیت بیشتری برخوردار است. کافئین مي‌‌تواند برای بدن وابستگی ایجاد کند. به همین دلیل هم اگر فرزندتان به نوشيدن چای عادت کند، وابستگی بدن او به این ماده موجب افزایش مصرف و در نتیجه افزایش آثار سوء این ماده بر بدن او خواهد شد.
اثرات مفيد چای برای کودکان
هر چند تاکنون در رابطه با مضرات چای، خصوصا چای سیاه، برای کودکان گفتیم، اما چای تنها محدود به چای سیاه نمی‌شود. چای‌‌ها انواع گوناگونی دارند که برخی از آنها مي‌‌توانند برای کودکان مفید باشند. از جمله:
کاهش استرس
هر چند چای سیاه به دلیل اینکه دارای کافئین است مي‌‌تواند موجب افزایش استرس در کودکان شود، اما برخی دیگر از انواع چای، از جمله چای بابونه، مي‌‌تواند در آرامش کودکان تاثیر زیادی داشته باشد.
کاهش نفخ
چای بابونه، رازیانه و چای نعنا از جمله مشهورترین چای‌‌های ضد نفخ هستند. در مورد نوزادان بهتر است چای مستقیما به آنها داده نشود بلکه مادر از این چای‌‌ها استفاده کند و نهایتا آثار مفید این چای‌‌ها از طریق شیر به نوزاد منتقل خواهد شد.
مبارزه با سرفه
چای مناسب برای سرفه بستگی به نوع سرفه دارد. اگر سرفه با گلودرد همراه است، چای گل ختمی مي‌‌تواند بسیار مفید و آرام بخش باشد. برای سرفه‌ای که همراه با التهاب گلو است، چای شیرین بیان توصیه مي‌‌شود. البته چای شیرین بیان را نباید بیش از سه روز متوالی مصرف کرد، خصوصا اگر کودک مبتلا به فشار خون بالاست. چای نعنا نیز در بهبود گلو دردهای عادی و خفیف موثر است.
کاهش تب
برای کاهش لرز و افزایش تعریق (که موجب کاهش مدت و شدت تب مي‌‌شود)، مي‌‌توانید چای بادرنجبویه، بابونه، نعنا و شیرین بیان را امتحان کنید. هر چه این چای‌‌ها گرم‌تر باشند، بهتر است.
مقابله با حالت تهوع
چای زنجفیل در مقابله با حالت تهوع بسیار موثر است. این چای مي‌‌تواند به سیستم گوارش آرامش دهد و با دل درد نیز مبارزه کند. همچنین دادن چای زنجفیل به کودکی که حالت تهوع دارد و استفراغ مي‌‌کند، مي‌‌تواند از کاهش بیش از حد و ناگهانی آب در بدن او جلوگیری کند. این چای از حالت تهوع ناشی از حرکت، برای مثال در ماشین و هنگام مسافرت، نیز جلوگیری مي‌‌کند.
چند نکته
بهتر است چاي که به کودک مي‌‌دهید نسبت به چاي که خودتان مي‌‌نوشید رقیق‌تر باشد. معمولا بسته به نوع چای، هر چای باید 4 تا 6 دقیقه دم بکشد. اما در مورد کودکان، این زمان به 2 تا 4 دقیقه کاهش مي‌‌یابد. اگر چای خیلی غلیظ و قوی است، حتما با اضافه کردن آب به آن، از غلظتش بکاهید. نکته دیگری که لازم است والدین به آن توجه کنند این است که دمای چای برای کودکان نسبت به بزرگسالان باید بسیار کمتر باشد. بهتر است چای را در دمای اتاق بگذارید تا دمای آن با محیط یکسان شود. اگر عجله دارید نیز مي‌‌توانید با اضافه کردن مقداری آب سرد به آن، دمای چاي را کاهش دهید.
تحریریه مجله کودک سالم
