زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

برليانت بزرگمهر؛ متخصص تغذیه

عادات غذایی در افراد چگونه شكل می‌گیرند؟

هیچ نوزادی با عادات غذایی خاص به دنیا نمی‌آید، به عنوان مثال هیچ كودكی در بدو تولد تمایل زیاد به مصرف بعضی از مواد غذایی یا بی‌رغبتی نسبت به خوردن برخی مواد ندارد، فقط نوزاد به طور غریزی قادر به مصرف شیر می‌‌باشد. اما به تدریج و پس از گذشت چند ماه نوزاد علاوه بر شیر، از مواد غذایی دیگری كه مناسب سن و وضعیت خاص او می‌باشد استفاده می‌كند.

پس از آنكه كودك كمی بزرگ‌تر شد، بر سر سفره خانواده، از غذاهای معمول خانواده استفاده می‌نماید. همانگونه كه بر همگان روشن است افراد در نقاط مختلف كشورمان از برنامه‌های غذایی متفاوتی پیروی می‌كنند. این امر موجب عادت به مصرف برخی مواد خوراكی و در نتیجه دوست داشتن آنها و همچنین عدم استفاده از بعضی مواد دیگر و عدم تمایل به مصرف آنها می‌گردد. 

برای برقراری عادات غذایی صحیح در خانواده، چه كنیم؟

این سوالی است كه به طور قطع در ذهن تمام خوانندگان علاقمند مجله مطرح است، همه افراد علاقمندند بدانند كه چگونه و با چه ترفندهایی می‌توانند با تغذیه صحیح، خود را از گزند بیماری‌های مختلف در امان نگاهدارند. مهمترین و اساسی‌ترین اقدام جهت اصلاح عادات غذایی، پرهیز از بدغذایی و داشتن الگوی تغذیه‌ای صحیح، سالم و مناسب، فرهنگ‌سازی صحیح تغذیه‌ای در جامعه است.

توجه به این نكته ضروری است كه فرهنگ‌سازی بهتر است در سنین ابتدایی زندگی و از دوران كودكی انجام شود. ولی در سنین بزرگسالی و حتی در دوران میانسالی و سالمندی نیز چنانچه شخص به تأثیر تغذیه صحیح بر سلامت، طول عمر و پیشگیری از بیماری‌ها معتقد باشد و عزم راسخ جهت اصلاح عادات غذایی خود داشته باشد، قادر به این امر مهم خواهد بود. توجه به موارد زیر در تغییر عادات غذایی و فرهنگ‌سازی صحیح تغذیه‌ای، ضروریست:
برای اصلاح عادات غذایی كودكان، لازم است ابتدا پدر و مادر تلاش در داشتن برنامه غذایی صحیح برای خود بنمایند.

زیرا پدر و مادر و اعضای بزرگ‌تر خانواده مانند خواهر و برادر بزرگتر، الگوهای مهمی برای كودكان هستند و كودكان از آنان تقلید می‌نمایند.
آشنا كردن همه افراد جامعه بخصوص كودكان و نوجوانان با نیازهای تغذیه‌ای خود گام مهمی است در اصلاح عادات غذایی.
دادن آگاهی به افراد در زمینه گروههای غذایی، خواص تغذیه‌ای آنها و نقش این گروه‌ها در سلامت شخص، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
آشنا كردن جامعه در زمینه‌ جانشینی مواد غذایی، باید مورد توجه قرار گیرد بدین معنا كه اگر دسترسی به بعضی مواد خوراكی امكان‌پذیر نباشد چه موادی را می‌توان جانشین آن نمود تا با داشتن خواص تغذیه‌ای مشابه، ارزان‌تر و در دسترس‌تر باشد.
معلمین و مربیان مدارس نقش مهمی در اصلاح عادات غذایی كودكان و پیروی آنان از برنامه غذایی صحیح دارند پس آموزش تغذیه توسط معلمین و مربیان مدارس باید مورد نظر قرار گیرد.
دادن آگاهی صحیح به كودكان در زمینه انواع خرافات غذایی و باورهای تغذیه‌ای غلط و نامناسب، می‌تواند آنان را به سوی اصلاح عادات غذایی خود و برخورداری از تغذیه كافی، صحیح و متنوع، راهنمایی كند.
این امر نه تنها برای كودكان، بلكه برای تمامی اقشار جامعه حائز اهمیت فراوان است. 

چرا عادات غذایی علت منطقی و علمی ندارند

1- مهمترین دلیل این امر آن است كه معمولا افراد بدون تفكر و فقط با پیروی از اشتها و تمایل خود ( كه نشأت گرفته از عادات غذایی خانواده می‌باشد) غذاها، میان وعده‌ها و تنقلات خود را انتخاب می‌كنند و به خواص تغذیه‌ای و تاثیر این خوراكی‌ها در حفظ سلامت و پیشگیری از امراض یا بروز بیماری‌ها در شخص توجهی ندارند.

به‌طور كلی در بین افراد مختلف و در جوامع متفاوت این عادات رواج دارد كه غذا را صرفا به خاطر طعم و مزه انتخاب می‌كنند و در گزینش الگوی غذایی، به سلیقه خود بسنده می‌نمایند نه به سلامت خود.
 البته دوست داشتن غذا و لذت بردن از آنچه كه شخص می‌خورد اهمیت بسزایی دارد، ولی در كنار طعم و رنگ و بوی غذا، خواص تغذیه‌ای آن و تاثیرش در سلامت شخص بسیار مهم است بخصوص با شیوع رو به افزایش بیماری‌های مزمن در جامعه، نقش سازنده و مهم تغذیه در پیشگیری از این بیماری‌ها پراهمیت‌تر می‌شود. اگر هر فردی به هنگام غذاخوردن به فكر ارزش تغذیه‌‌ای و فواید غذای خود باشد دیگر عادات غذایی كسب شده از خانواده، محیط و مدرسه تنها معیار، جهت انتخاب الگوی غذایی شخص نخواهد بود.
2- محیطی كه انسان در آن زندگی می‌كند نیز تأثیر مهمی بر عادات غذایی و شكل‌گیری الگوی غذایی فرد دارد. در دسترس بودن برخی مواد خوراكی در محیط زندگی شخص و تسهیل دسترسی یا امكانات مشكل جهت خرید برخی مواد خوراكی می‌تواند در برقراری عادات غذایی موثر باشد.
3- بوفه‌ مدارس و عادات غذایی همكلاسان و دوستان مدرسه را نیز نباید در شكل‌گیری عادات غذایی و انتخاب برنامه تغذیه‌ای فرد نادیده گرفت. 
پس تغذیه خانواده، محیط، مدرسه و امكانات دسترسی به مواد خوراكی در این امر بسیار مؤثر است.
4- وضعیت اقتصادی خانواده از دیگر عوامل تأثیرگذار بر عادات غذایی است به این ترتیب كه معمولا خانواده‌های مرفه، از انواع شیرینی‌‌های خامه‌ای، بستنی، گوشت قرمز، دسرهای چرب و شیرین و مواد آماده فرآوری شده، بیشتر استفاده می‌كنند زیرا قیمت این مواد گران‌تر است و ضمناً به علت طعم شیرین یا شور، مورد علاقه افرادی است كه بضاعت خرید آنها را دارند. 

برعكس خانواده‌های با وضعیت اقتصادی پایین‌تر معمولا از منابع ارزان‌تر غذایی استفاده می‌نمایند، مثلا برای تامین انرژی مورد نیاز خود مواد نشاسته‌ای را كه ارزانتر هستند مورد مصرف قرار می‌دهند و یا برای تامین پروتئی ن، به جای گوشت از مخلوط غلات و حبوبات استفاده می‌كنند كه البته این نوع تغذیه بسیار سالم‌تر و مفیدتر از برنامه غذایی پركالری چرب و شیرین و حاوی گوشت به مقدار زیاد است.
5- آگاهی تغذیه‌ای شخص یكی از عوامل بسیار مهم در شكل‌گیری الگوی غذایی است. چنانچه افراد نسبت به خواص تغذیه‌ای مواد خوراكی مورد استفاده خود آگاهی داشته باشند و نیز با مضرات استفاده مكرر از برخی مواد غذایی (مانند انواع شیرینی، مواد چرب و شور، مواد فرآوری شده از قبیل چیپس، پفك، سوسیس، كالباس و...) آشنا باشند الگوی غذایی خود را از بین موادی انتخاب می‌كنند كه برایشان مفید است.

 همچنین آگاهی در مورد نیازهای تغذیه‌ای خود در سنین و موقعیت‌های مختلف، می‌تواند شخص را نسبت به انتخاب الگوی غذایی صحیح و مفید تشویق نماید.
6- باور فرد در مورد تاثیر تغذیه بر حفظ سلامت، طول عمر و پیشگیری از بیماری‌ها، مهمترین، اساسی‌ترین و سازنده‌ترین عامل در شكل‌گیری عادات غذایی می‌باشد.در مورد تغذیه، در اكثر خانواده‌ها، حتی در بین خانواده‌های تحصیلكرده و با فرهنگ بالا، خرافات و باورهای نادرست در زمینه تغذیه و تاثیر آن بر سلامت وجود دارد. 

این قبیل باورهای غلط می‌تواند موجب انتخاب نامناسب غذایی و استفاده از الگوی غذایی زیان‌آور بشود و به سلامت مصرف كنندگان لطمات جدی وارد سازد. 
یكی از باورهای نادرست آن است كه مثلا استفاده از فلان ماده غذایی موجب كاهش وزن می‌گردد یا مصرف برخی آب سبزی‌ها (به عنوان مثال آب كرفس  و.... ) باعث لاغری می‌شود و یا مواد پروتئینی را نباید با مواد نشاسته‌ای مصرف كرد، یا خوردن میوه‌های درختی با میوه‌های زمینی (جالیزی) موجب بروز فساد در دستگاه گوارش می‌شود و برای سلامت زیان‌آور است. 
بسیاری باورهای غلط در مورد تغذیه وجود دارد كه نه تنها مفید یا ضروری نیستند بلكه اكثراً‌ مضرند و به سلامت شخص لطمه می‌زنند. حال چنانچه این عادات به مدت طولانی تكرار شوند، اختلالات جدی در شخص ایجاد می‌نمایند.