زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

انجمن علمی ترويج تغذيه با شير مادر ايران

تماس پوست با پوست مادر و نوزاد

تماس پوست با پوست مادر و نوزاد باید بلافاصله بعد از تولد شروع و در طی اولین ساعت، تغذیه با آغوز نیز شروع می‌شود. ارجح است كه در اتاق زایمان پس از تولد، نوزاد را از طرف شكم بر روی شكم مادر قرار دهند. او را بلافاصله خشك كنند و پس از قطع بند ناف و پوشاندن سر، او را سینه به سینه مادر طوری قرار دهند كه سر نوزاد بین دو سینه مادر باشد. سپس هر دو را با پوششی گرم بپوشانند تا تماس پوست با پوست به خوبی برقرار شود پس از آن نیز نوزاد باید در تمام مدت 24 ساعت در كنار مادر خود باشد (هم اتاقی كامل). معمولا اگر نوزاد بلافاصله پس از تولد بر روی شكم و سینه مادر قرار گیرد پس از دقایقی استراحت، علائم آمادگی برای شیرخوردن را نشان می‌دهد كه این علائم شامل ترشح بزاق، بردن دست‌ها به دهان و انجام عمل مكیدن، ایجاد صدا و سپس خزیدن به طرف نوك سینه و لمس نوك سینه با دست‌ها است و به این ترتیب مادرش را متوجه می‌نماید كه می‌‌تواند سینه را بمكد.

آغوز

شیر مادر در چند روز اول پس از زایمان، آغوز یا ماك یا كلستروم نامیده می‌شود كه غلیظ و زردرنگ بوده و سرشار از مواد ایمنی بخش است و نوزاد را در برابر عفونت‌ها محافظت می‌كند كه به حدی آن را به منزله اولین اقدام ایمن‌سازی نوزاد می‌دانند. آغوز در مقایسه با شیری كه پس از آن تولید می‌شود، دارای مقادیر بیشتری پروتئین و ویتامین‌های محلول در چربی و برخی مواد معدنی مثل سدیم و مقادیر كمتری چربی و ویتامین‌های محلول در آب است. گرچه حجم آغوز محدود است و در هر نوبت شیرخوردن ممكن است حتی بیش از یك یا دو قاشق مرباخوری در هر سینه نباشد، اما نیاز نوزاد هم در یكی، دو روز اول در همین حد است. مقدار شیر معمولا از روز سوم تا ششم بعد از زایمان بیشتر می‌شود. بدیهی است مكیدن‌های موثر و مكرر و به مدت كافی نوزاد در روزهای اول و نیز پس از آن مقدار شیر مادر را مطابق نیاز و رشد او افزایش می‌دهد. استفاده از آغوز بلافاصله پس از تولد و ادامه یافتن آن نه تنها نوزاد را در مقابل انواع میكروب‌ها و عوامل بیماری‌زا حفظ می‌كند بلكه احتمال بروز و شدت زردی نوزاد را نیز كاهش می‌دهد.

تغذیه از یك سینه یا هر دو

تا زمان آمدن شیر (برقراری كامل شیر) و اطمینان از كافی بودن حجم شیر و مناسب بودن منحنی رشد مادر باید در هر وعده تغذیه، از هر دو سینه به نوزاد شیر بدهد تا سبب تحریك تولید و ترشح شیر شود یعنی بعد از تخلیه یك سینه نوزاد به سینه دیگر گذاشته شود. از آن پس برحسب نیاز و میل شیرخوار، می‌توان از یك یا هر دو سینه استفاده نمود. به طور طبیعی نوزاد پس از آمدن شیر، سینه اول را كاملا تخلیه می‌كند و سیر می‌شود و ممكن است سینه دیگر را نگیرد ولی با توجه به این‌كه مقدار چربی شیر مادر در انتهای هر نوبت شیردهی بیشتر است، توصیه می‌شود در هر نوبت حتما یك سینه به طور كامل توسط نوزاد تخلیه و سپس به سینه دیگر گذاشته شود. زیرا اگر در هر وعده شیرخواران، تغذیه به مدت كوتاه از هر دو سینه باشد این امر ممكن است سبب شود كه فقط شیر اولیه كه كم‌چربی (كم انرژی) است دریافت شده و نوزاد از قسمت چرب آخر شیر كه سبب افزایش وزن او می‌شود، محروم گردد.
به طور كلی در شیر دادن بهتر است تناوب استفاده از سینه‌ها رعایت گردد به عنوان مثال اگر در یك وعده، شیرخوار ابتدا از شیر سینه چپ تغذیه كرد و از سینه راست شیر نخورد و یا آن را كاملا تخلیه نكرد در وعده بعد باید اول از سینه راست شروع كند.

طول مدت و دفعات شیر خوردن

از روز اول تولد، طول مدت و دفعات شیر خوردن باید مطابق میل و دلخواه شیرخوار سالم و رسیده باشد و هرگز نباید برای آن محدودیتی قائل شد. اكثر شیرخواران خودشان بعد از تخلیه سینه‌ها سینه را رها می‌كنند. باید اجازه داده شود كه شیرخوار از شیر انتهایی نیز كه غنی از چربی و برای رشد او مناسب است تغذیه نماید، محدودیت بیش از حد طول زمان شیرخوردن (كمتر از 10 تا 15 دقیقه از هر سینه) می‌‌تواند سبب شود كه شیرخوار فقط شیر ابتدایی دو سینه را دریافت نماید كه شیر كم چربی است و در نتیجه موجب وزن گرفتن كمتر و مدفوع آبكی‌تر می‌شود. زمان‌بندی برای شیردهی مثلا هر 3 یا 4 ساعت یك‌بار درست نیست و شیرخوار باید برحسب نیاز و میل خود در هر ساعت از شب یا روز كه مایل است از شیر مادر استفاده كند. در هفته‌های اول، نوزادان باید به طور مكرر تغذیه شوند. به طور طبیعی در دو روز اول ممكن است نوزاد حتی هر نیم ساعت نیاز به تغذیه داشته باشد و عموما در ماه اول تولد دفعات شیر خوردن در طی شب و روز تا 14 بار یا حتی بیشتر هم می‌شود یعنی هر یك یا 5/1 ساعت در روز و چند بار در طی شب نوزاد شیر می‌خورد. به تدریج كه شیرخوار رشد می‌كند و سن او بیشتر می‌شود با افزایش حجم معده وی و این‌كه در هر نوبت، شیر بیشتری می‌خورد فواصل شیرخوردن بیشتر و تعداد دفعات شیر خوردن كمتر می‌شود به طوری كه در سن دو تا سه ماهگی، با توجه به اینكه حجم شیر افزایش می‌یابد شیرخوار حدوداً هر دو تا سه ساعت یك بار شیر می‌خورد. در شیرخواران بزرگتر از سه ماه، اغلب شیرخوار شب‌ها 4 ساعت می‌خوابد و برای شیرخوردن بیدار نمی‌شود كه ممكن است طبیعی باشد و نباید او را بیدار كرد (این امر برای یك بار در 24 ساعت قابل قبول است) ولی در مورد شیرخواران سنگین وزن، خواب بیش از 4 ساعت نیز اشكال ندارد. بعضی از شیرخواران در عصر و ابتدای شب كه حجم شیر نسبت به صبح كمتر است ممكن است در طی یكی دو ساعت چندین بار شیر بخورند. هرچه مكیدن سینه از موقع تولد، زودتر انجام شود و مكیدن‌ها قوی و درست باشد طول مدت شیردهی مادر در درازمدت بیشتر خواهد شد. متوسط طول مكیدن موثر (قوی) از هر سینه معمولا 10 دقیقه است و در شیرخواران ضعیف‌تر ممكن است 15 تا 20 دقیقه باشد.